AI sẽ trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước

Trí tuệ nhân tạo có thể thúc đẩy kinh tế Việt Nam, nhưng kéo theo những thách thức khó lường. Thực tế này được các chuyên gia thẳng thắn nhìn nhận tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về AI, sáng 15/9 ở Hà Nội, từ đó đưa định hướng và khuyến nghị chính sách.

Tiềm năng và mặt trái của AI

Tại sự kiện diễn ra ở Trung tâm Triển lãm Việt Nam, Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Công an, nhìn nhận AI là một trong những công nghệ then chốt có thể dẫn tới thay đổi trật tự toàn cầu trong tương lai. Với Việt Nam, ông đánh giá tiềm năng phát triển AI rất lớn, dự báo có thể đóng góp 80 tỷ USD vào GDP năm 2030 nếu được ứng dụng rộng rãi.

Theo ông, Việt Nam hiện đứng thứ hai Đông Nam Á về số lượng startup AI, với hàng trăm công ty hoạt động trong lĩnh vực. Khoảng 75% doanh nghiệp Việt đã ứng dụng trong bán hàng và nhiều tập đoàn lớn coi đây là công nghệ then chốt để tăng khả năng cạnh tranh dài hạn. Tuy nhiên, bên cạnh tiềm năng, AI cũng đặt ra thách thức về khoảng trống pháp lý, rủi ro đạo đức, lạm dụng công nghệ bởi tội phạm mạng, chiến tranh thông tin, xâm phạm quyền riêng tư dữ liệu, đặc biệt là nguy cơ tác động đến quốc phòng an ninh. Bộ trưởng Công an khẳng định yêu cầu cấp bách hiện nay là xử lý hài hòa giữa phát triển và kiểm soát, giữa đổi mới và kỷ cương, giữa cơ hội và rủi ro, giữa hội nhập và độc lập, tự chủ.

Bổ sung góc nhìn, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, cho hay: “Rủi ro đáng lo ngại nhất là khả năng mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học và tự thích nghi, đặc biệt khi chúng phát triển vượt ngoài tầm hiểu biết và giám sát của con người”.

Ông cho rằng, AI đã và đang gây ra những tác động tiêu cực đến thị trường lao động, khi nhiều ngành nghề truyền thống bị thay thế. Sự phát triển của công nghệ này cũng tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư từ việc thu thập và khai thác dữ liệu cá nhân.

Trong lĩnh vực an ninh quốc phòng, trí tuệ nhân tạo đem lại đột phá chưa từng có, nhưng tiềm ẩn nguy cơ nếu không được kiểm soát chặt. “AI cũng có thể bị lợi dụng để tiến hành tấn công mạng tinh vi, nhằm xâm nhập, phá hoại hệ thống thông tin, hạ tầng quan trọng hoặc đánh cắp dữ liệu, bí mật quốc gia”, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng bày tỏ.

Trong bối cảnh thế giới bị cuốn vào “vòng xoáy cuồng nhiệt” với AI, ông đặt ra hàng loạt câu hỏi lớn: Các nước đi sau có khả năng tự chủ về AI? Kết quả của cạnh tranh sẽ tạo nên thị trường AI cân bằng hay dẫn tới độc quyền công nghệ của các “ông lớn”? Phải chăng ai nắm được AI sẽ nắm được vận mệnh phát triển của các quốc gia, nắm được tương lai của thế giới?

Theo ông, viễn cảnh có thể nhìn ra là nhân loại đang bước vào giai đoạn phát triển bùng nổ nhờ AI, song đi cùng với đó là những vấn đề trong phát triển quan hệ sản xuất mới như sở hữu, quản lý và phân phối tư liệu sản xuất, của cải xã hội.

Vấn đề của AI sẽ được giải quyết bởi chính AI

Từ góc độ chính sách, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhìn nhận AI không chỉ là công nghệ ứng dụng mà đã trở thành một loại hạ tầng quốc gia, giống như điện, viễn thông hay Internet. Đây là hạ tầng của trí tuệ. “Ai làm chủ được AI, người đó sẽ có lợi thế vượt trội trong sản xuất, kinh doanh, y tế, giáo dục, quản trị quốc gia và quốc phòng an ninh”, ông nói.

Việt Nam ban hành Chiến lược AI lần đầu năm 2021. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng, AI là lĩnh vực thay đổi nhanh nên chiến lược cần được cập nhật. Cuối năm nay, Việt Nam sẽ có bản cập nhật chiến lược AI và Luật AI, không chỉ là khuôn khổ pháp lý mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia. “AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển nền tảng, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Ông cho biết Việt Nam sẽ “AI hóa nhanh hơn và nhanh nhất có thể”, phổ cập AI, bình dân học vụ AI giống như phong trào tiếng Anh trước đây. Mỗi người Việt sẽ có một trợ lý số.

Về chính sách và thể chế, ông đưa ra quan điểm cốt lõi là quản lý theo mức độ rủi ro, minh bạch và trách nhiệm giải trình, đặt con người ở trung tâm, khuyến khích phát triển AI trong nước, coi AI là nguồn lực tăng trưởng nhanh và bền vững, bảo vệ chủ quyền số với dữ liệu, hạ tầng, công nghệ AI là ba trụ cột chiến lược.

Theo Bộ trưởng, con đường phát triển AI của Việt Nam phải dựa trên chữ “và”: toàn cầu và địa phương, hợp tác và tự chủ, big tech và startup, công nghệ và ứng dụng, sáng tạo và kiểm soát, hạ tầng toàn cầu và hạ tầng quốc gia, công nghệ mở và bảo vệ dữ liệu, AI nền tảng đa năng và AI tùy biến cho từng nhiệm vụ, AI lớn và AI nhỏ chuyên dụng cho từng nhiệm vụ, từng tổ chức, công nghệ mở và công nghệ đóng, vừa hội nhập để học hỏi và đóng góp, vừa tự chủ để làm chủ và bảo vệ lợi ích quốc gia.

Với ông, sự phát triển nhanh và bền vững của AI phải dựa trên chữ “và”, với bốn trụ cột – cũng là những chữ “và” quan trọng: thể chế AI, hạ tầng AI, nhân lực AI và văn hóa AI. “Thể chế AI minh bạch, hạ tầng AI hiện đại, nhân lực AI chất lượng cao và văn hóa AI nhân văn”, ông nhấn mạnh.

Ngoài ra, theo Bộ trưởng, còn một chữ “và” nữa. Ông nói: “AI và vấn đề của AI là một cặp song sinh, như âm và dương, như hai mặt của một đồng xu, nương tựa vào nhau để cùng tồn tại và phát triển”. Do đó, vấn đề của AI có thể được giải quyết bởi chính AI. Ví dụ, đào tạo nhân lực bằng AI, hay phát hiện vi phạm đạo đức nhờ AI.

“Chúng ta không loại bỏ được, mà phải chung sống và quản trị khôn ngoan”, ông cho hay. Tuyên ngôn AI của Việt Nam, theo ông, sẽ là: “Nhân văn, an toàn, tự chủ, hợp tác, bao trùm và bền vững”. Ông cũng lưu ý, trí tuệ nhân tạo là công cụ mạnh mẽ nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định cuối cùng.

Chính sách cho kỷ nguyên chung sống với AI

Tại hội thảo, các chuyên gia đưa ra nhiều khuyến nghị chính sách để hiện thực hóa chiến lược AI Việt Nam. Chủ tịch FPT Trương Gia Bình nhìn nhận AI có thể thay đổi năng suất lao động gấp 10 lần, làm “khoảng cách giữa các quốc gia AI và kém AI cách xa vời vợi”. Tuy nhiên, thách thức luôn đi cùng với cơ hội.

Ông đề nghị thay đổi hoàn toàn cách dạy, cách học và cách đánh giá. Ví dụ, nhà trường sử dụng các cuộc đối thoại giữa máy và người để giúp trẻ học. Khi lên lớp, các em sẽ cùng trao đổi xem với vấn đề này sẽ dùng “con AI” nào để giải, vì sao là “cái này” mà không phải là “cái kia”, nhường việc giải bài toán cụ thể cho máy.

Theo ông, các bài thi trước đây có thể thay bằng việc theo dõi quá trình học viên tương tác với máy, với thầy cô để cho điểm. Cách dạy này giúp trẻ sống, lớn lên và học cùng AI, từ đó có thể thích nghi bất kể tương lai thay đổi thế nào bởi tác động của trí tuệ nhân tạo.

Từng tham gia nhóm biên soạn chiến lược AI Việt Nam năm 2021, GS Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cấp cao về Toán, gợi ý những điều chỉnh cụ thể cho chiến lược AI mới. Theo ông, tầm nhìn của chiến lược AI cần thay đổi, với sự xuất hiện của AI tạo sinh như ChatGPT, Gemini, Grok. Khác với trước đây, hiện có thể khẳng định việc sống, phát triển, làm việc cùng AI là tất yếu. “Làm chip có thể lựa chọn, còn AI là con đường không thể không đi”, ông nói.

Ngoài ra, phải cân bằng giữa AI tạo sinh và AI phân tích, bởi do dễ tiếp cận, nhận thức xã hội đang bị thiên lệch về phía AI tạo sinh. Cuối cùng, ông cho rằng tầm nhìn của chiến lược mới phải giúp ứng dụng được sức mạnh AI, đồng thời tránh rủi ro do AI mang lại.

Ông đề xuất các vấn đề lớn trong chiến lược AI như xây dựng hạ tầng và dữ liệu, phát triển công nghiệp AI gắn với đổi mới sáng tạo, đào tạo nhân lực – những chuyên gia cao cấp về AI, nắm sâu dể làm chủ công nghệ lõi, đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế và tạo dựng niềm tin xã hội.

“Kho dữ liệu, hạ tầng tính toán, khung pháp lý có thể làm nhanh, nhưng chuẩn bị nguồn chuyên gia AI cao cấp phải bắt đầu ngay, để 5 năm nữa chúng ta có lực lượng làm chủ công nghệ lõi”, ông nhấn mạnh.

Trọng Đạt – Lưu Quý