Bài cuối: ‘Chìa khóa vàng’ giúp Việt Nam kiến tạo các kỳ lân công nghệ

Chia sẻ với Pháp Luật TP.HCM, Tiến sĩ Đặng Phạm Thiên Duy, Đại học RMIT Việt Nam (*) nhận định, công nghệ không còn là một lựa chọn mà đã trở thành yếu tố sống còn cho sự phát triển của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, Nghị quyết 57-NQ/TW đã được ban hành, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách phát triển khoa học và công nghệ.

– Phóng viên: Thưa ông, Nghị quyết 57-NQ/TW được đánh giá là một bước ngoặt lớn trong chính sách phát triển khoa học, công nghệ của Việt Nam. Ông nhận định thế nào về tầm nhìn và sự đột phá của Nghị quyết này trong bối cảnh phát triển công nghệ hiện nay, đặc biệt là với mục tiêu thúc đẩy sự ra đời của các kỳ lân công nghệ Việt Nam?

+ Tiến sĩ Đặng Phạm Thiên Duy, Đại học RMIT Việt Nam: Nghị quyết 57-NQ/TW được xem là cột mốc quan trọng, mở ra tầm nhìn chiến lược mới cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo ở Việt Nam.

Văn kiện này không chỉ khẳng định vai trò của công nghệ như một động lực tăng trưởng, mà còn đặt ra mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về đổi mới sáng tạo, nơi các doanh nghiệp công nghệ quy mô lớn và các kỳ lân có thể ra đời và phát triển bền vững.

Điểm đột phá của Nghị quyết nằm ở việc chuyển dịch tư duy từ ứng dụng công nghệ sang làm chủ và kiến tạo công nghệ, đồng thời đưa ra các cơ chế linh hoạt như sandbox thử nghiệm, khung chính sách ưu đãi nghiên cứu và phát triển (R&D), cũng như cải cách thể chế theo hướng cởi mở hơn.

Thay vì chỉ tập trung vào việc ứng dụng công nghệ sẵn có, Nghị quyết đặt trọng tâm vào việc làm chủ và kiến tạo công nghệ. Điều này khuyến khích các doanh nghiệp và tổ chức Việt Nam tự nghiên cứu, phát triển và tạo ra các sản phẩm, dịch vụ công nghệ riêng, thay vì chỉ là thị trường tiêu thụ công nghệ của nước ngoài. Đây là nền tảng để hình thành các doanh nghiệp công nghệ hùng mạnh của Việt Nam.

Bằng cách đơn giản hóa quy trình, giảm bớt thủ tục, và tạo ra một môi trường đầu tư hấp dẫn, Nghị quyết 57 hướng đến việc thu hút cả nguồn lực trong và ngoài nước để phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Trong bối cảnh toàn cầu đang cạnh tranh gay gắt về công nghệ, việc Việt Nam định hướng rõ ràng và đưa ra các giải pháp cụ thể như Nghị quyết 57-NQ/TW là một bước đi chiến lược, thể hiện tầm nhìn xa. Nghị quyết này được kỳ vọng sẽ tạo ra một cú hích mạnh mẽ, không chỉ thúc đẩy sự ra đời của các kỳ lân công nghệ Việt, mà còn giúp đất nước chúng ta khẳng định vị thế trên bản đồ công nghệ thế giới.

– Một khi các kỳ lân Việt Nam được hưởng lợi từ Nghị quyết 57, ông kỳ vọng vai trò của họ trong việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi số quốc gia sẽ như thế nào? Đặc biệt, các doanh nghiệp này có thể đóng góp ra sao vào sự tăng trưởng kinh tế và giải quyết các bài toán lớn trong những lĩnh vực trọng điểm như tài chính, y tế, và giáo dục?

+ Với mỗi kỳ lân công nghệ Việt Nam, họ sẽ trở thành đầu kéo của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Với nguồn lực công nghệ và tài chính vượt trội, các doanh nghiệp này có thể mở ra thị trường mới, định hình chuẩn mực, lan tỏa năng lực quản trị và tạo động lực lan tỏa đến hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ hơn. Về mặt kinh tế, kỳ lân góp phần nâng cao năng suất, thúc đẩy xuất khẩu dịch vụ số, thu hút vốn quốc tế, đồng thời tạo áp lực cải cách thể chế theo hướng minh bạch, thuận lợi hơn cho đổi mới.

Sự thành công của họ sẽ là nguồn cảm hứng và động lực cho hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ hơn trong hệ sinh thái. Các kỳ lân công nghệ Việt có thể chia sẻ năng lực công nghệ, kinh nghiệm quản lý, từ đó thúc đẩy cả một hệ sinh thái cùng phát triển.

Trong các lĩnh vực trọng điểm, tác động của kỳ lân sẽ đặc biệt rõ nét trong những lĩnh vực trọng điểm, giúp giải quyết các bài toán lớn của xã hội.

Chẳng hạn, lĩnh vực tài chính, họ có thể mở rộng tiếp cận vốn cho người dân và SME thông qua fintech, ứng dụng AI và blockchain để nâng cao minh bạch và an toàn giao dịch. Trong y tế, kỳ lân có thể dẫn đầu xây dựng nền tảng hồ sơ sức khỏe điện tử, phát triển dịch vụ khám chữa bệnh từ xa, và ứng dụng AI để chẩn đoán chính xác hơn. Trong giáo dục, họ có khả năng cá nhân hóa học tập bằng AI, thu hẹp khoảng cách vùng miền và nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực số theo chuẩn quốc tế.

– Để hiện thực hóa tầm nhìn đó, theo ông, những cơ chế và chính sách đột phá nào cần được ưu tiên để tạo ra một sân chơi thuận lợi, giúp các doanh nghiệp công nghệ, đặc biệt là các kỳ lân tiềm năng, có thể phát triển và cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường toàn cầu?

+ Để hiện thực hóa tầm nhìn của Nghị quyết 57, trước hết cần ưu tiên hoàn thiện thể chế và khung pháp lý nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo. Điều này bao gồm việc xây dựng các cơ chế sandbox thử nghiệm cho các lĩnh vực công nghệ mới như AI, fintech, y tế số hay công nghệ xanh; cải cách thủ tục hành chính theo hướng một cửa, số hóa toàn diện; đồng thời triển khai các ưu đãi thuế R&D và sở hữu trí tuệ để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư dài hạn vào công nghệ lõi.

Bên cạnh đó, chính sách mua sắm công đổi mới cần được coi là động lực, trong đó Nhà nước đóng vai trò khách hàng đầu tiên, đặt hàng các giải pháp công nghệ nội địa để tạo uy tín thị trường và mở rộng quy mô ứng dụng. Về tài chính, cần thành lập quỹ đầu tư để khơi thông vốn tăng trưởng, đồng thời khuyến khích sự tham gia của các quỹ mạo hiểm tư nhân và quốc tế.

Đối với nhân lực, cần chính sách giữ chân và khích lệ nhân tài, mở rộng hợp tác giữa doanh nghiệp với đại học và viện nghiên cứu để đào tạo thế hệ kỹ sư, nhà khoa học đáp ứng chuẩn quốc tế. Đặc biệt, phát triển hạ tầng dữ liệu và tính toán, kho dữ liệu mở sẽ là tài nguyên không thể thiếu để các startup và kỳ lân tiềm năng tạo ra sản phẩm đột phá.

– Nguồn nhân lực luôn là yếu tố sống còn của các doanh nghiệp công nghệ. Vậy các kỳ lân Việt Nam cần phải làm gì để thu hẹp khoảng cách giữa chất lượng đào tạo và nhu cầu thực tế của thị trường?

+ Dù công nghệ đóng vai trò quan trọng đối với từng doanh nghiệp và nền kinh tế nói chung, yếu tố then chốt vẫn là nguồn nhân lực. Để thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thị trường, các kỳ lân Việt Nam cần đồng kiến tạo chương trình đào tạo cùng đại học và viện nghiên cứu, thúc đẩy các mô hình vừa học, vừa làm, kết hợp đào tạo lại và nâng cấp đội ngũ hiện hữu.

Bên cạnh đó, để giữ chân nhân sự chất lượng cao, các kỳ lân cần xây dựng một môi trường làm việc hấp dẫn và cạnh tranh toàn cầu. Áp dụng các chính sách đãi ngộ cạnh tranh, bao gồm quyền sở hữu cổ phiếu ưu đãi cho nhân viên. Điều này không chỉ khuyến khích họ gắn bó lâu dài mà còn biến nhân viên thành những người đồng sở hữu, cùng nỗ lực vì sự phát triển chung của công ty.

Xây dựng văn hóa làm việc chuyên nghiệp, cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo và hợp tác. Tạo ra một môi trường nơi các nhân tài có thể học hỏi, chia sẻ kiến thức và cùng nhau phát triển, tạo nên một cộng đồng vững mạnh, là nền tảng cho sự đổi mới không ngừng.

Để các kỳ lân Việt Nam cất cánh, việc tập trung vào chiến lược nhân lực là một yêu cầu sống còn, giúp họ không chỉ làm chủ công nghệ mà còn thu hút và giữ chân những người có thể biến tầm nhìn thành hiện thực.

– Dưới góc nhìn của ông, các kỳ lân Việt có thể tận dụng Nghị quyết 57 để xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo và tạo ra những sản phẩm mang tính đột phá?

+ Ngoài nền tảng vững chắc về nhân lực và chính sách, các kỳ lân công nghệ Việt Nam còn có một cơ hội đặc biệt để kiến tạo nên văn hóa đổi mới sáng tạo. Đây chính là yếu tố quyết định để họ tạo ra những sản phẩm đột phá và có tầm ảnh hưởng lớn. Văn hóa này được hình thành và nuôi dưỡng thông qua các chiến lược như các kỳ lân Việt áp dụng những cơ chế thử nghiệm nội bộ linh hoạt, khuyến khích nhân viên dám nghĩ, dám làm và thử nghiệm những ý tưởng mới mà không lo sợ thất bại.

Bằng cách khuyến khích sáng kiến nội bộ, các doanh nghiệp có thể khuyến khích nhân viên của mình hành động như những người sáng lập, tạo ra các dự án hoặc sản phẩm mới ngay trong lòng công ty.

Mở cửa cho cộng đồng bên ngoài tham gia vào quá trình đồng sáng tạo là một cách hiệu quả để thu thập ý tưởng mới mẻ và độc đáo. Việc hợp tác với các startup nhỏ, các trường đại học và các chuyên gia độc lập giúp mở rộng giới hạn của sự sáng tạo.

Văn hóa đổi mới chỉ thực sự phát triển khi doanh nghiệp chấp nhận rằng thất bại là một phần của quá trình học hỏi. Việc quản lý rủi ro và chấp nhận thất bại một cách có kiểm soát sẽ khuyến khích nhân viên không ngừng thử nghiệm và khám phá.

Khi gắn liền đổi mới sáng tạo với việc giải quyết các bài toán lớn của quốc gia, các kỳ lân công nghệ Việt sẽ tạo ra giá trị bền vững. Từ việc thúc đẩy tài chính toàn diện cho mọi người dân, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe và giáo dục, cho đến phát triển công nghệ xanh để bảo vệ môi trường, họ có thể vừa giải quyết những thách thức xã hội cấp bách, vừa khẳng định vị thế và năng lực cạnh tranh của mình trên thị trường toàn cầu.

– Xin cảm ơn ông!

Tiến sĩ Nguyễn Quân, Nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN:

Khoán chi, chấp nhận rủi ro: Trao niềm tin trọn vẹn cho nhà khoa học

Suốt thời gian dài, năng lực sáng tạo của giới khoa học đã bị kìm hãm bởi những cơ chế quản lý cũ kỹ, đặc biệt là các rào cản về tài chính. Nghị quyết 57-NQ/TW ra đời được kỳ vọng là chiếc chìa khóa “cởi trói” cho những điểm nghẽn cốt lõi này, khơi thông dòng chảy khoa học công nghệ.

Công nghệ có đặc thù riêng, không thể áp dụng tư duy quản lý hành chính cứng nhắc. Việc bước vào kinh tế thị trường đòi hỏi phải đổi mới cách tiếp cận, học hỏi thông lệ quốc tế để vận hành hệ thống khoa học hiệu quả.

Nhìn thẳng vào thực tế, Nghị quyết 57 đã xác định bốn vấn đề trọng tâm để phá vỡ những rào cản đang tồn tại.

Thứ nhất, cấp kinh phí qua các quỹ phát triển khoa học và công nghệ. Thay vì xin – cho theo cơ chế hành chính, mô hình quỹ theo thông lệ quốc tế sẽ giúp nhà khoa học tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng, thông thoáng, không còn bị “nhấn chìm” trong thủ tục phức tạp.

Thứ hai, chính thức chấp nhận rủi ro và mạo hiểm trong nghiên cứu. Đây là một bước đột phá về tư duy. Khoa học là tìm tòi cái mới, không phải lúc nào cũng thành công. Việc chấp nhận rủi ro sẽ khuyến khích các ý tưởng táo bạo, bởi chỉ cần một vài dự án thành công đã có thể mang lại lợi ích đột phá, đủ sức bù đắp cho những thất bại.

Thứ ba, chấp nhận độ trễ của nghiên cứu khoa học. Nghị quyết thấu hiểu rằng một đề tài được nghiệm thu tốt vẫn cần thêm thời gian để hoàn thiện công nghệ, tìm kiếm thị trường và nhà đầu tư. “Độ trễ” này được thừa nhận sẽ giúp các nhà khoa học có không gian để đưa sản phẩm từ phòng thí nghiệm ra thị trường.

Thứ tư, áp dụng cơ chế khoán chi đến sản phẩm cuối cùng. Cơ chế này thể hiện sự tin tưởng và tôn trọng tuyệt đối với nhà khoa học, giúp họ chủ động quản lý chi tiêu, thoát khỏi gánh nặng chứng từ, thanh quyết toán. Nhờ đó, họ có thể dành toàn bộ thời gian và trí tuệ cho công việc quan trọng nhất: nghiên cứu.

Là một người làm khoa học lâu năm, tôi thấm thía những nỗi khổ mà đồng nghiệp phải đối mặt. Có khi mất cả năm trời chỉ để xin được kinh phí. Khi có tiền rồi lại ngập trong giấy tờ, đấu thầu, mua sắm và chạy đua quyết toán theo năm tài chính. Chính cơ chế tài chính đã trở thành “vòng kim cô” siết chặt hoạt động khoa học và công nghệ.

Với tinh thần của Nghị quyết 57, đặc biệt là cơ chế quỹ và khoán chi, các nhà khoa học sẽ thực sự được giải phóng. Khi điểm nghẽn lớn nhất về tài chính được khơi thông, các vướng mắc khác sẽ dần được tháo gỡ. Đó là lúc chúng ta có thể kỳ vọng các nguồn lực của nhà nước và xã hội được phát huy tối đa, tạo ra những sản phẩm khoa học giá trị phục vụ đất nước.

TS. Thái Kim Phụng, Phó hiệu trưởng Trường Công nghệ và Thiết kế (Đại học Kinh tế TP.HCM):

Cần bản đồ nhân lực số để Nghị quyết 57 đi vào cuộc sống

Để hiện thực hóa tinh thần Nghị quyết 57 về phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc xây dựng một chiến lược nhân lực số đồng bộ, đặc biệt cho siêu đô thị TP.HCM mở rộng, là nhiệm vụ cấp bách. Con người chính là yếu tố then chốt để đưa chính sách vào thực tiễn.

Thực trạng nhân lực số tại vùng kinh tế trọng điểm gồm TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu đang khá manh mún. Dù TP.HCM là đầu tàu, quy tụ 55% nhân lực CNTT cả nước, nhưng lại đang thiếu hụt nghiêm trọng các kỹ sư chuyên sâu về AI, bán dẫn, phân tích dữ liệu. Trong khi đó, Bình Dương có lực lượng lao động dồi dào nhưng hơn 83% chưa qua đào tạo chuyên môn kỹ thuật , còn Bà Rịa – Vũng Tàu có nền tảng đào tạo nghề tốt nhưng kỹ năng số chưa được tích hợp sâu.

Để giải quyết “điểm nghẽn” này, đề xuất một lộ trình gồm các giải pháp trọng tâm, cả ngắn hạn và dài hạn.

Trước mắt, cần hợp nhất chính sách đào tạo của cả vùng, đồng bộ hóa tiêu chuẩn và dữ liệu thị trường lao động. Đặc biệt, cần khẩn trương thiết lập một “bản đồ nhân lực số” và hệ thống dự báo cung – cầu lao động bằng AI. Bản đồ này sẽ giúp xác định rõ vùng nào mạnh, vùng nào yếu, cần bổ sung kỹ năng gì, từ đó đẩy mạnh các chương trình đào tạo ngắn hạn về AI, Big Data, Blockchain cho lực lượng lao động hiện có.

Về dài hạn, chiến lược căn cơ là xây dựng một hệ sinh thái giáo dục kỹ năng số mở, với các trung tâm đổi mới sáng tạo vùng đặt tại TP.HCM và các đô thị vệ tinh. Song song đó, phải có chính sách đột phá để thu hút và giữ chân nhân tài công nghệ trong và ngoài nước, như ưu đãi visa, thuế, và tạo môi trường làm việc sáng tạo.

Nguồn nhân lực số không chỉ để đáp ứng mà phải dẫn dắt sự phát triển của kinh tế số. Việc đầu tư bài bản vào con người chính là cách hiệu quả nhất để đưa Nghị quyết 57 cất cánh.