Bước ngoặt trong chính sách hỗ trợ công nghệ

Bước ngoặt trong chính sách hỗ trợ AI

Phát biểu của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng tại hội thảo khoa học quốc gia: “Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của Trí tuệ nhân tạo (AI) – Tác động và ứng phó chính sách”. không đơn thuần là thông tin về phân bổ ngân sách, mà là sự khẳng định tầm nhìn chiến lược của Nhà nước đối với AI.

Trong nhiều năm, các nghiên cứu và ứng dụng AI ở Việt Nam chủ yếu nằm trong phạm vi viện, trường hoặc thử nghiệm quy mô nhỏ ở một số doanh nghiệp (DN) lớn. Chưa có một hệ sinh thái đủ mạnh để AI trở thành công cụ lan tỏa trong sản xuất và quản trị.

Quyết định giao NATIF dành 40% ngân sách cho AI cho thấy sự thay đổi trong tư duy quản lý: Từ chỗ coi AI là lĩnh vực thử nghiệm, nay đã đặt ngang hàng với các ngành từng được ưu tiên như công nghệ sinh học hay năng lượng sạch. Điều này đồng nghĩa với việc AI được nhìn nhận như một hạ tầng công nghệ – kinh tế – xã hội, cần đầu tư dài hạn như điện, viễn thông hay Internet.

Điểm nhấn chính sách nằm ở vai trò “vốn mồi”. Khoản ngân sách 40% không chỉ là hỗ trợ trực tiếp cho các dự án, mà còn nhằm khuyến khích DN tư nhân, nhà đầu tư mạo hiểm cùng tham gia.

Nếu triển khai bằng công cụ voucher hoặc cơ chế đồng tài trợ, ngay cả DN nhỏ và vừa – vốn khó tiếp cận nguồn tín dụng truyền thống – cũng sẽ có cơ hội tiếp cận AI. Khi rào cản vốn được gỡ bỏ, những ý tưởng táo bạo mới có điều kiện bước vào thực tiễn, từ đó mở đường cho thế hệ sản phẩm AI “Make in Viet Nam”.

Đặc biệt, chính sách này còn nhằm khắc phục khoảng trống trước đây: mặc dù Việt Nam đã có Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030, song việc triển khai còn phân tán, thiếu một cơ chế tài chính đủ mạnh để tập trung nguồn lực. Với NATIF làm đầu mối, các dự án AI thương mại hóa cao hoặc phục vụ nhu cầu cấp thiết như y tế, giáo dục, nông nghiệp thông minh sẽ được ưu tiên, thay vì dàn trải.

Nền tảng ngân sách và hiệu quả đầu tư

Để thấy rõ tính khả thi của cam kết này, cần nhìn vào nền tảng tài chính và thành tích hoạt động của NATIF. Quỹ được thành lập theo Quyết định 1342/QĐ-TTg năm 2011, ban đầu có vốn điều lệ 1.000 tỷ đồng, đến năm 2021 đã tăng gấp đôi lên 2.000 tỷ đồng. Cùng với đó là cơ chế huy động xã hội hóa, cho phép quỹ không phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách nhà nước.

Trong giai đoạn 2015 – 2020, NATIF tiếp nhận hơn 1.000 đề xuất, huy động được khoảng 782 tỷ đồng vốn đối ứng. Các DN được tài trợ đã tăng doanh thu thêm khoảng 4.000 tỷ đồng/năm, lợi nhuận trước thuế đạt 800 tỷ đồng, nộp ngân sách 300 tỷ đồng, và thương mại hóa gần 50 công nghệ, thiết bị trong các lĩnh vực nông nghiệp, y dược, cơ khí. Những con số này cho thấy NATIF đã vận hành hiệu quả, tạo đòn bẩy rõ ràng cho đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, AI là lĩnh vực có đặc thù khác: chi phí nghiên cứu và thử nghiệm cao, rủi ro pháp lý phức tạp, thời gian hoàn vốn kéo dài. Vì vậy, để đồng vốn thật sự hiệu quả, NATIF cần điều chỉnh tiêu chí thẩm định, đặc biệt chú trọng: năng lực hạ tầng dữ liệu, khả năng nhân rộng sản phẩm và tác động xã hội.

Với nền tảng vốn ổn định và kinh nghiệm hỗ trợ thành công trong nhiều lĩnh vực, NATIF hoàn toàn có thể trở thành “hạ tầng tài chính” của AI, miễn là cơ chế lựa chọn và giám sát minh bạch.

Triển vọng và yêu cầu định lượng đối với AI

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, vốn hỗ trợ AI phải gắn liền với những chỉ số cụ thể và đo lường được. Các tiêu chí cần tính đến gồm: tỷ lệ dự án được thương mại hóa, mức tăng doanh thu, số sáng chế và ứng dụng mới, cũng như khả năng tạo việc làm. Chỉ khi gắn vốn với kết quả định lượng, chính sách mới có thể chứng minh hiệu quả thực tế.

Một điểm mới đáng chú ý trong phát biểu của Bộ trưởng là cơ chế cấp voucher cho DN nhỏ và vừa. Thay vì chỉ tài trợ nghiên cứu, vốn sẽ trực tiếp hỗ trợ chi phí triển khai giải pháp AI, rút ngắn con đường từ phòng thí nghiệm đến thị trường.

Tiếp thu chỉ đạo của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, ông Bùi Quang Minh, Giám đốc Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia cho biết Quỹ đã xây dựng dự theo và sẽ trình ban hành cơ chế “voucher” hỗ trợ DN vừa và nhỏ tiếp cận các giải pháp AI “Make in Viet Nam”. Toàn bộ quá trình triển khai sẽ bám sát tinh thần của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đảm bảo sự minh bạch, hiệu quả, và quan trọng nhất là tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho DN.

“Mục tiêu của chúng tôi không chỉ là giải ngân nguồn vốn mà là biến Quỹ NATIF thành một công cụ tài chính chiến lược hỗ trợ cho hệ sinh thái AI quốc gia”, ông Bùi Quang Minh cho biết.

Bộ trưởng cũng dẫn các kinh nghiệm quốc tế như bài học từ Israel, EU và Hàn Quốc. Israel gắn tài trợ với cơ chế đồng tài chính và chia sẻ lợi nhuận; EU yêu cầu minh bạch trong quản lý dữ liệu và tuân thủ đạo đức AI; Hàn Quốc kết hợp vốn công với ưu đãi thuế và chương trình đào tạo nhân lực. Những kinh nghiệm này cho thấy Việt Nam cần thiết kế cơ chế tài trợ vừa minh bạch, vừa khuyến khích cam kết vốn đối ứng, đồng thời đảm bảo các chuẩn mực về dữ liệu và đạo đức công nghệ.

Kết nối hệ sinh thái và khẳng định vai trò của NATIF

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, AI không thể phát triển bền vững nếu chỉ dừng ở hỗ trợ tài chính rời rạc. Vai trò quan trọng hơn của NATIF là làm “nhạc trưởng” kết nối các mắt xích trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Khi dòng vốn ưu đãi được triển khai, nhu cầu đào tạo nhân lực, phát triển hạ tầng dữ liệu và hợp tác nghiên cứu sẽ tăng theo, tạo ra một vòng xoáy tích cực thúc đẩy công nghệ lan tỏa. Nếu NATIF biết gắn hỗ trợ tài chính với chương trình đào tạo kỹ sư AI, phòng thí nghiệm mở và nền tảng dữ liệu dùng chung, dòng vốn 40% sẽ trở thành chất xúc tác đưa AI thấm vào sản xuất, dịch vụ và quản trị.

Tầm nhìn mà Bộ trưởng nêu ra không chỉ là cấp vốn, mà là hình thành chuẩn mực hợp tác công – tư trong đổi mới sáng tạo. Khi DN yên tâm về vốn, viện nghiên cứu có đối tác ứng dụng, còn Nhà nước giữ vai trò điều phối và giám sát, hệ sinh thái AI “Make in Viet Nam” sẽ dần hình thành, đủ sức cạnh tranh quốc tế.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng năng suất, phát triển kinh tế số và nâng cao vị thế công nghệ, NATIF được kỳ vọng trở thành “hạ tầng tài chính trọng yếu cho AI”, đồng hành cùng DN và viện nghiên cứu, biến AI thành động lực bền vững cho nền kinh tế./.