Cần “bàn tay sắt” với sàn thương mại điện tử

Thương mại điện tử bùng nổ đặt ra yêu cầu phải siết chặn quản lý để ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng

Sàn Thương mại điện tử không thể vô can

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương), quy mô thị trường TMĐT năm 2025 sớm vượt mốc 25 tỷ USD, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Việt Nam hiện có trên 100 sàn thương mại điện tử hoạt động. Trong đó, các sàn lớn như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo… chiếm hơn 80% thị phần. Dù đã có cơ chế hậu kiểm, nhưng nhiều hàng giả, hàng kém chất lượng vẫn ngang nhiên bán trên sàn TMĐT, đặc biệt là các mặt hàng dễ làm giả như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, đồ gia dụng, hàng tiêu dùng nhanh…

Số liệu của Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) cho thấy, chỉ trong năm 2024, lực lượng chức năng xử lý 3.124 vụ vi phạm liên quan TMĐT, tăng 266% so với năm 2023. Đáng chú ý, các sàn TMĐT lớn đã phải gỡ bỏ hơn 100.000 sản phẩm vi phạm, phần lớn liên quan hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Theo thống kê của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, chỉ trong 4 tháng đầu năm nay, các cơ quan chức năng đã xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm, khởi tố gần 1.400 vụ án hình sự với hơn 2.100 bị can liên quan sản xuất, buôn bán hàng giả và hàng kém chất lượng.

Trước tình trạng đó, giữa tháng 5/2025, Bộ Công an bắt đầu mở đợt cao điểm tấn công các đối tượng sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ và không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Bước đầu, cơ quan chức năng đã khởi tố 36 vụ án, 119 bị can về các tội buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất và buôn bán hàng giả, quảng cáo sai sự thật… tại 24 địa phương.

Ông Nguyễn Quốc Toản, Chánh văn phòng, người phát ngôn Bộ Công an cho biết, hàng giả rất đa dạng, như thực phẩm, mỹ phẩm, thuốc, sữa… Các thủ đoạn phổ biến là quảng cáo sai sự thật, lợi dụng người nổi tiếng hoặc người có uy tín trên mạng xã hội để quảng bá, tiếp cận người dùng.

Cần bàn tay sắt

Hiện nay, các hành vi buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng trên sàn TMĐT được điều chỉnh bằng hành lang pháp lý khá hoàn chỉnh. Nhưng trên thực tế, các sàn vẫn chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ, trách nhiệm, mà còn có dấu hiệu né tránh, dung túng cho hành vi này.

Ông Nguyễn Duy Vĩ, Giám đốc Công ty Buzi đánh giá, cơ chế quản lý và xử phạt chưa thật sự đủ tính răn đe. Các kênh phản hồi của sàn và cả các cơ quan quản lý cũng không thật sự rõ ràng và hiệu quả. Để kiện một sản phẩm nhái hoặc giả trên các sàn là rất khó khi các quy định chưa rõ ràng và thiếu bộ phận chịu trách nhiệm chính từ sàn TMĐT cũng như cơ quan quản lý.

“Các sàn TMĐT phải chịu trách nhiệm đền bù cụ thể nếu để lọt các gian hàng bán hàng giả một cách trót lọt trong thời gian dài. Việc thiếu kiểm soát chặt chẽ đối với các sản phẩm được đăng bán trên nền tảng của họ là không thể chấp nhận được”, ông Vĩ nêu quan điểm.

Theo GS-TS. Ngô Trí Long, để đẩy lùi tận gốc nạn hàng giả, cần một chiến lược toàn diện, đồng bộ và lâu dài.

Trước hết, cần nâng chế tài xử phạt và truy cứu trách nhiệm hình sự không chỉ với người sản xuất, mà cả với các sàn TMĐT nếu không kiểm soát được hàng hóa vi phạm. Song song đó, cần xử lý mạnh tay, kể cả cấm kinh doanh, rút giấy phép hoạt động trong những trường hợp nghiêm trọng.

Thứ hai, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào truy xuất nguồn gốc sản phẩm, như mã QR, blockchain, tem chống giả thế hệ mới phải trở thành tiêu chuẩn bắt buộc, nhất là với thực phẩm, dược phẩm và mỹ phẩm.

Cùng với đó, cần hoàn thiện khung pháp lý, thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành và phát triển hệ thống cảnh báo sớm, tiếp nhận phản hồi từ người tiêu dùng. Đồng thời, doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ, áp dụng công nghệ và phối hợp với cơ quan chức năng để bảo vệ sản phẩm.

Để ngăn chặn tình trạng mua bán hàng giả, hàng cấm trên sàn TMĐT, luật sư Lê Ngọc Hoàng, Trưởng Văn phòng Luật sư Long Tâm cho rằng, các sàn giao dịch TMĐT cùng với cơ quan quản lý phải tăng cường kiểm soát và giám sát chặt chẽ các gian hàng, bao gồm việc xác minh đầy đủ thông tin của người bán và đảm bảo rằng, họ tuân thủ các quy định pháp luật. Các sàn TMĐT cần xác lập, thực hiện quy trình khoa học để phát hiện và xử lý các gian hàng vi phạm, bao gồm việc phát hiện, loại bỏ các sản phẩm giả mạo hoặc không đạt yêu cầu, cung cấp thông tin cho khách hàng và cơ quan chức năng đầy đủ, chính xác và kịp thời. Những quy trình này phải được công khai trên sàn TMĐT.

Đồng thời, cần có chính sách tiếp nhận và thưởng vật chất cho người tiêu dùng trong việc cung cấp thông tin, phản ánh về các giao dịch mua hàng có dấu hiệu gian lận thương mại.

Dưới góc độ doanh nghiệp bị ảnh hưởng, ông Nguyễn Thanh Hải, Tổng giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hòa cho rằng, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thực tế để hoàn thiện hành lang pháp lý và siết chặt thực thi, như Luật Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quy định ghi nhãn sản phẩm, quản lý thực phẩm chức năng, xử phạt hành vi gian lận thương mại; tăng cường kiểm tra, giám sát thị trường, đặc biệt là kênh online. Đặc biệt, phải áp dụng biện pháp quản lý công nghệ định danh người bán trên sàn TMĐT, xác minh thông tin pháp lý, mã số thuế, nguồn gốc sản phẩm, xây dựng hệ thống lọc và cảnh báo sản phẩm vi phạm bằng công nghệ Trí tuệ nhân tạo.