Dấu ấn của ba nhà khoa học nữ Việt Nam tại L’Oréal

Trong hành trình hơn 15 năm đồng hành cùng giới nữ trí thức Việt Nam, chương trình L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học tiếp tục ghi dấu ấn khi vinh danh ba nhà khoa học nữ tiêu biểu năm 2025. Được chọn từ hơn 100 đề án khoa học, họ đại diện cho ba hướng nghiên cứu mở lối cho tương lai: nông nghiệp bền vững, Trí tuệ nhân tạo tiết kiệm năng lượng, và công nghệ pin mật độ cao cho thời đại xe điện.

Những công trình được trao học bổng năm nay không chỉ thể hiện chiều sâu học thuật mà còn mang tính ứng dụng mạnh mẽ, trực tiếp trả lời những bài toán nóng của thế giới: chống biến đổi khí hậu, giải quyết “cơn khát năng lượng” của AI, và thúc đẩy quá trình chuyển dịch xanh trong giao thông.

Giải bài toán năng lượng của AI bằng phần cứng mô phỏng não người

PGS-TS Phạm Kim Ngọc – Trưởng Bộ môn Vật liệu Nano và Màng mỏng, Khoa Khoa học và Công nghệ Vật liệu, Trường đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG-HCM.

Cuộc bùng nổ trí tuệ nhân tạo đang kéo theo một thực tế không ai có thể làm ngơ: AI ngốn điện tới mức đe dọa cân bằng năng lượng toàn cầu. Kiến trúc máy tính truyền thống đang chạm ngưỡng giới hạn, tạo ra “nút thắt cổ chai von Neumann” – nơi dữ liệu phải liên tục di chuyển giữa bộ nhớ và bộ xử lý, gây lãng phí năng lượng khổng lồ.

Trong bối cảnh đó, nghiên cứu của PGS-TS Phạm Kim Ngọc trở thành một trong những hướng tiếp cận táo bạo nhất: xây dựng phần cứng AI mô phỏng hoạt động của não người dựa trên công nghệ In-Memory Computing. Thay vì “kéo đẩy” dữ liệu giữa nhiều đơn vị xử lý, hệ thống này cho phép tính toán xảy ra trực tiếp trong bộ nhớ, tương tự cách các nơ-ron sinh học hoạt động.

Trọng tâm nghiên cứu của bà là memristor – thiết bị điện tử có khả năng lưu trữ và biến thiên trạng thái analog, giống như một “khớp thần kinh nhân tạo”. Đặc biệt, bà phát triển cấu trúc trở nhớ tự chỉnh lưu (SRM), giúp tăng độ ổn định, giảm sai số và cho phép tích hợp mật độ cao trên vi mạch.

Đây không chỉ là nghiên cứu vật liệu hay linh kiện rời rạc: PGS-TS Ngọc xây dựng một chuỗi giải pháp toàn diện, từ vật liệu – thiết bị – vi mạch, hướng tới các chip AI phi von-Neumann tiết kiệm năng lượng, có khả năng học tập và xử lý song song vượt trội.

Nếu thành công, công nghệ này mở đường cho những mô hình AI tốc độ cao nhưng tiêu thụ điện thấp, phần cứng AI có khả năng mô phỏng não bộ; ứng dụng rộng rãi trong robot, y tế, xe tự hành, cảm biến thông minh.

Nghiên cứu của bà là một trong những công trình hiếm hoi tại Việt Nam giải quyết bài toán cốt lõi của hạ tầng AI toàn cầu, nơi năng lượng, mật độ chip và tốc độ xử lý là những thách thức đang ngày càng cấp bách.

Công nghệ pin mới cho tương lai xe điện – nhẹ hơn, mạnh hơn, xanh hơn

TS Lê Linh – Nghiên cứu viên sau Tiến sĩ tại Đại học Stanford, Hoa Kỳ. TS Linh Lê là một nhà nghiên cứu đầy triển vọng trong lĩnh vực Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu.

Trong khi trí tuệ nhân tạo cần giải pháp tiết kiệm năng lượng để vận hành, quá trình chuyển dịch sang phương tiện xanh lại đối mặt một thách thức khác: pin Lithium-ion truyền thống đã tiến gần tới giới hạn vật lý. Mật độ năng lượng thấp, chi phí cao và rủi ro an toàn khiến ngành xe điện toàn cầu liên tục tìm kiếm thế hệ pin mới.

TS Lê Linh, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Stanford, là một trong những nhà khoa học trẻ kiên trì theo đuổi câu trả lời: pin Lithium – lưu huỳnh (Li–S) – loại pin có khả năng đạt mật độ năng lượng tới 350 Wh/kg, nhưng lâu nay vẫn “mắc kẹt” bởi độ bền thấp.

Nghiên cứu của TS Linh tập trung vào chất điện giải lỏng đa chức năng, cấu phần quyết định hiệu suất của pin Li-S. Bằng việc thiết kế hệ đồng dung môi và phụ gia đặc biệt, nhóm nghiên cứu của chị đã: hạn chế hiện tượng dịch chuyển polysulfide gây suy giảm nhanh dung lượng; ổn định kim loại lithium trong quá trình sạc-xả; tăng tuổi thọ và hiệu suất của pin trong nhiều chu kỳ.

Cách tiếp cận của TS Linh kết hợp thực nghiệm chuyên sâu và mô phỏng lý thuyết, giúp làm sáng tỏ các cơ chế điện hoá phức tạp vốn cản trở sự thương mại hóa của pin Li-S.

Nếu được triển khai ở quy mô công nghiệp, pin Li-S sẽ: nhẹ hơn đáng kể so với pin Li-ion, giảm giá thành xe điện, tăng phạm vi di chuyển, và đặc biệt: thân thiện hơn với môi trường khi giảm phụ thuộc vào kim loại hiếm.

Trong bối cảnh thế giới chạy đua net-zero, nghiên cứu này mở ra một hướng đi đầy hứa hẹn cho tương lai năng lượng sạch.

Nông nghiệp bền vững trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu

PGS-TS Tô Thị Mai Hương – Phó trưởng phòng Nghiên cứu, Đổi mới và Hợp tác Quốc tế; Trưởng ban điều hành Trung tâm Đổi mới Sáng tạo và Khởi nghiệp, USTH.

Giữa những thành tựu công nghệ cao, công trình của PGS-TS Tô Thị Mai Hương nhắc chúng ta rằng thách thức của nhân loại không chỉ nằm ở năng lượng hay trí tuệ nhân tạo, mà còn ở an ninh lương thực.

Ruộng lúa, biểu tượng của nông nghiệp châu Á, lại là nguồn phát thải mê-tan lớn, loại khí nhà kính mạnh hơn CO₂ nhiều lần. Để vừa đảm bảo năng suất, vừa giảm phát thải, bà theo đuổi hướng nghiên cứu đột phá: chỉnh sửa gien chính xác (prime editing) để thay đổi phân bổ carbon trong cây lúa, giảm dịch tiết rễ và tác động tích cực tới hệ vi sinh vùng rễ.

Nghiên cứu này mở đường cho việc: Tạo ra giống lúa năng suất cao nhưng phát thải thấp; góp phần giảm biến đổi khí hậu; củng cố an ninh lương thực trong dài hạn.

Đây là một trong những hướng tiếp cận mới nhất trong công nghệ sinh học nông nghiệp, đưa Việt Nam bắt kịp xu thế chỉnh sửa gen tiên tiến của thế giới.

Khi phụ nữ đứng ở tuyến đầu khoa học

Qua ba nghiên cứu, có thể thấy rõ: phụ nữ không chỉ góp mặt mà đang định hình tương lai khoa học Việt Nam. Từ phòng thí nghiệm chip đến cánh đồng lúa hay các cell pin thế hệ mới, các nhà khoa học nữ đang trực tiếp giải các bài toán toàn cầu -vừa cấp thiết, vừa dài hạn.

Họ cũng cho thấy một điều quan trọng: khoa học rất có ý nghĩa khi chạm vào đời sống, khi giúp AI bền vững hơn, khi làm xe điện tốt hơn, khi giúp nông nghiệp xanh hơn.

Chương trình L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học, với 41 nhà khoa học nữ Việt Nam đã được vinh danh trong nhiều năm qua, tiếp tục là bệ phóng cho những tài năng ấy, giúp họ tiến xa hơn trong nghiên cứu và hội nhập quốc tế.