Dự báo thời tiết bằng AI của Việt Nam ngày càng chính xác

Cảnh báo sớm được xem là biện pháp hiệu quả nhất để giảm tác động của các thảm họa khí tượng – thủy văn. Nghiên cứu cho thấy, nếu được ban hành sớm ít nhất 24 giờ, cảnh báo có thể giúp giảm tới 30% thiệt hại kinh tế.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, kéo theo nhiều cơn bão, mưa lớn, lũ lụt và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác, nhu cầu dự báo chính xác và kịp thời càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Ứng dụng AI trong dự báo khí tượng thủy văn ở Việt Nam

Ngành khí tượng – thủy văn Việt Nam đã và đang tích cực ứng dụng AI, dữ liệu lớn và chuyển đổi số vào hoạt động dự báo.

Từ đầu năm nay, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia (NCHMF, Bộ Tài nguyên – Môi trường) đã triển khai AI ở nhiều khâu trong quy trình dự báo.

Các thuật toán học máy, được huấn luyện trên dữ liệu radar, ảnh vệ tinh và quan trắc tự động, hỗ trợ tạo ra dự báo mưa ngắn hạn với độ chi tiết cao và phản ứng nhanh.

Đối với việc nhận dạng và đánh giá cường độ bão trên Biển Đông, hệ thống ứng dụng AI phân tích ảnh vệ tinh khí tượng để xác định tâm bão, ước lượng sức mạnh và theo dõi diễn biến. Những hệ thống này, dù còn trong giai đoạn hoàn thiện, đã được tích hợp vào quy trình nghiệp vụ, giúp giám sát thời tiết liên tục, từ đó phát hành cảnh báo sớm và triển khai các biện pháp phòng ngừa bảo vệ tính mạng, tài sản.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cho biết trong mùa mưa bão hiện nay, ứng dụng AI đã giúp nâng cao độ chính xác so với các phương pháp truyền thống. Ví dụ, sai số dự báo vị trí tâm bão trong 24 giờ hiện chỉ khoảng 90 – 110km, tương đương tiêu chuẩn khu vực. AI còn hỗ trợ đánh giá xác suất và phân tích bất định, giúp nâng cao hiệu quả ra quyết định trong công tác phòng chống thiên tai.

Trong dự báo mưa lớn, các mô hình như WRF (Weather Research and Forecasting) hay phương pháp tổ hợp khu vực cho kết quả khả quan đối với những trận mưa diện rộng. Tuy nhiên, mưa cục bộ ngắn hạn, đặc biệt ở địa hình phức tạp với sự tương tác nhiều hệ thống thời tiết, vẫn rất khó dự đoán.

Việc kết hợp dữ liệu radar, vệ tinh, thuật toán tổ hợp và kỹ thuật “nowcasting” (dự đoán tức thời) đã giúp cải thiện cảnh báo dông, lốc, sét; nhiều khu vực trọng điểm hiện có thể được cảnh báo sớm từ 30 phút đến 3 giờ.

Cần đuổi kịp trình độ các nước phát triển

Dù đạt nhiều tiến bộ, năng lực dự báo của Việt Nam vẫn còn khoảng cách so với Nhật Bản, Trung Quốc hay Hàn Quốc – những quốc gia sở hữu hệ thống quan trắc hiện đại và hạ tầng công nghệ phát triển.

Hạn chế lớn nhất nằm ở ngân sách hạn hẹp, cơ sở hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ và thiếu hụt chuyên gia trình độ cao. Các trạm quan trắc còn thưa thớt, trong khi việc vận hành các mô hình AI đòi hỏi chip tính toán hiệu năng cao với chi phí rất lớn.

Trước những tác động ngày càng khốc liệt của biến đổi khí hậu, hiện đại hóa ngành khí tượng – thủy văn là nhiệm vụ cấp bách. Việc xây dựng một hệ thống cảnh báo sớm toàn diện, chính xác sẽ là “lá chắn” đầu tiên của quốc gia trước thiên tai, góp phần bảo vệ tính mạng người dân và ổn định kinh tế.

Ông Khiêm nhấn mạnh trong những năm tới, ngành khí tượng thủy văn Việt Nam cần thực hiện đồng bộ kế hoạch hiện đại hóa, tập trung vào nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo để phục vụ hiệu quả công tác phòng chống thiên tai và phát triển bền vững. Nòng cốt của chiến lược này là triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW, thúc đẩy đột phá về khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Xây dựng hệ thống dự báo thông minh, đa quy mô sẽ không chỉ nâng cao độ tin cậy của dự báo mà còn tạo điều kiện phát hành cảnh báo sớm hiệu quả hơn đối với nhiều loại hình thiên tai. Nỗ lực này bao gồm: tăng cường năng lực dự báo hiện tượng cực đoan, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm đa thiên tai, và đào tạo đội ngũ nhân lực trẻ có trình độ cao.

Song song, các hoạt động truyền thông cộng đồng và nâng cao nhận thức sẽ được đẩy mạnh, nhấn mạnh tầm quan trọng của thông tin khí tượng – thủy văn trong giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Hợp tác quốc tế cũng sẽ được tăng cường nhằm tiếp cận hỗ trợ kỹ thuật, công nghệ, cũng như chia sẻ kiến thức và nguồn lực đào tạo.

Theo tác giả Đặng Việt Anh trên trang Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam, việc tích hợp AI vào hệ thống dự báo thời tiết đánh dấu một sự thay đổi sâu sắc trong khả năng của chúng ta để hiểu và dự đoán các hiện tượng khí quyển. AI là một “trợ lý đắc lực”, giúp các dự báo viên xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, phát hiện các mối quan hệ phức tạp, nâng cao độ chính xác dự báo và tạo ra các sản phẩm dự báo đa dạng, dễ tiếp cận. AI không thay thế vai trò và kinh nghiệm của con người mà giúp con người tập trung hơn vào việc phân tích chuyên sâu, đưa ra quyết định cuối cùng và truyền đạt thông tin hiệu quả.