Dùng ảnh AI đòi sàn thương mại điện tử hoàn tiền hơn 1 triệu USD

Chuyện nhiều sản phẩm không đáp ứng kỳ vọng của người mua sắm trực tuyến hoặc bị hư hỏng trong quá trình vận chuyển là rất bình thường. Các sàn thương mại điện tử từ lâu đã dựa vào ảnh do khách hàng gửi để xác nhận tính hợp lệ của yêu cầu hoàn tiền. Tuy nhiên, AI (Trí tuệ nhân tạo) tạo sinh đang bắt đầu phá vỡ cơ chế đó.

Dấu hiệu đáng ngờ

Trên ứng dụng mạng xã hội RedNote (Trung Quốc), tạp chí Wired phát hiện ít nhất 12 bài đăng từ người bán hàng thương mại điện tử và nhân viên chăm sóc khách hàng phàn nàn về các yêu cầu hoàn tiền bị nghi là do AI tạo ra. Trong một trường hợp, khách hàng nói ga trải giường vừa mua bị rách, nhưng các ký tự tiếng Trung trên nhãn vận chuyển trông như vô nghĩa.

Ở trường hợp khác, người mua gửi ảnh một chiếc cốc cà phê bị nứt, song các vết nứt lại giống vết rách trên giấy. “Đây là cốc sứ, không phải cốc giấy. Ai có thể xé một chiếc cốc sứ thành nhiều lớp như thế này chứ?”, người bán viết.

Các thương nhân cho biết có một số nhóm sản phẩm đang bị lạm dụng nhiều nhất bằng ảnh hư hỏng do AI tạo, gồm thực phẩm tươi sống, mỹ phẩm giá rẻ và các mặt hàng dễ vỡ như cốc sứ. Người bán thường không yêu cầu khách trả lại những món này trước khi hoàn tiền, khiến chúng dễ trở thành mục tiêu của các chiêu lừa đảo như vậy.

Vụ “cua chết” khiến cơ quan quản lý Trung Quốc chú ý

Tháng 11, một người bán cua sống trên Douyin (phiên bản TikTok của Trung Quốc) nhận được ảnh từ một khách hàng cho thấy phần lớn số cua đã chết khi giao đến, trong khi hai con “đã trốn thoát”. Người mua còn gửi video cho thấy những con cua chết bị một ngón tay người chọc vào. Song có điều gì đó không ổn.

“Gia đình tôi đã nuôi cua hơn 30 năm. Chúng tôi chưa bao giờ thấy con cua chết nào mà chân lại hướng lên trên”, Gao Jing, người bán cua, nói trong một video mà cô đăng tải sau đó trên Douyin. Tuy nhiên, chi tiết quan trọng vạch trần trò lừa đảo chính là giới tính của cua. Có hai con cua đực và bốn con cái trong video đầu tiên mà người mua gửi. Trong khi video thứ hai lại có ba con cua đực và ba con cái. Một trong số chúng thậm chí còn có 9 chân thay vì 8 chân.

Gao Jing sau đó đã báo cảnh sát. Theo thông báo của cơ quan chức năng mà Gao Jing chia sẻ trực tuyến, cảnh sát xác định các video là ngụy tạo và đã tạm giam người mua cua 8 ngày.

Vụ việc thu hút sự chú ý rộng rãi trên mạng xã hội Trung Quốc, một phần vì đây là trường hợp đòi hoàn tiền bằng cách dùng AI đầu tiên, được biết đến ở nước này, đã gây ra phản ứng từ phía cơ quan quản lý.

Yêu cầu hoàn tiền hơn 1 triệu USD bằng ảnh được chỉnh sửa với AI

Vấn đề này không chỉ xảy ra ở Trung Quốc. Forter, công ty phát hiện gian lận có trụ sở tại New York (Mỹ), ước tính số lượng ảnh bị chỉnh sửa bằng AI được dùng trong các yêu cầu hoàn tiền đã tăng hơn 15% kể từ đầu năm 2025 và vẫn tiếp tục tăng trên toàn cầu.

“Xu hướng này bắt đầu từ giữa năm 2024, nhưng đã gia tăng trong 2025 khi các công cụ tạo ảnh AI trở nên phổ biến và cực kỳ dễ sử dụng”, Michael Reitblat, Giám đốc điều hành và đồng sáng lập Forter, thông báo.

Ông nói thêm rằng AI không cần làm mọi thứ hoàn hảo, vì nhân viên bán lẻ tuyến đầu và các nhóm xét duyệt hoàn tiền có thể không đủ thời gian để soi kỹ từng bức ảnh.

Michael Reitblat cho biết các băng nhóm tội phạm có tổ chức đang dùng chiến thuật tương tự các cá nhân để dàn dựng gian lận hoàn tiền ở quy mô lớn.

Theo Michael Reitblat, trong một trường hợp, những kẻ lừa đảo đã gửi các yêu cầu hoàn tiền trị giá hơn 1 triệu USD (hơn 26,3 tỉ đồng) bằng ảnh được chỉnh sửa với AI cho thấy các vết nứt hoặc vết lõm trên nhiều mặt hàng gia dụng khác nhau. Các yêu cầu được gửi dồn dập trong một khoảng thời gian ngắn dường như để làm quá tải hệ thống, và những kẻ lừa đảo cũng thay đổi liên tục địa chỉ giao thức internet để che giấu danh tính.

Dùng AI chống lại AI

Một số người bán đang sử dụng AI để chống lại AI. Một người bán đồ chơi Trung Quốc đã trình diễn cách anh đưa các yêu cầu hoàn tiền vào chatbot AI để phân tích xem ảnh có bị làm giả hay không. Tuy vậy, các công cụ này hiện còn rất nhiều hạn chế. Hơn nữa, ngay cả khi chatbot xác nhận ảnh do AI chỉnh sửa, các nền tảng thương mại điện tử cũng không phải lúc nào cũng đứng về phía người bán.

Michael Reitblat cảnh báo rằng các nhà bán lẻ cuối cùng có thể siết chặt chính sách hoàn trả, nhưng điều đó sẽ làm tổn hại đến trải nghiệm mua sắm của những khách hàng mua bán có thiện chí, trung thực.

Câu chuyện này gợi lại làn sóng phản ứng trước đó trên các sàn thương mại điện tử Trung Quốc, khi người bán bị chỉ trích vì dùng ảnh sản phẩm do AI tạo. Người mua phàn nàn rằng mua sắm trực tuyến đã trở thành trò may rủi và không bao giờ biết sản phẩm nhận được có giống như trong ảnh hay không.

Thực chất, hai xu hướng này là hai mặt của cùng một vấn đề. Thương mại điện tử phụ thuộc rất lớn vào niềm tin, và sự phổ biến rộng rãi của AI đang khiến việc vận hành dựa trên giả định rằng đa số mọi người đều trung thực trở nên ngày càng khó khăn.

Các biện pháp bảo vệ hiện có, chẳng hạn đóng watermark AI (hình mờ AI), thường quá dễ bị xóa bỏ. Nếu các nền tảng mua sắm muốn hệ thống được thiết kế cho con người tiếp tục hoạt động hiệu quả, họ sẽ phải tìm cách ứng phó, có thể bằng quy tắc xác minh mới, chính sách hoàn tiền được điều chỉnh, hoặc cơ chế quy trách nhiệm hiệu quả và rõ ràng hơn với những hành vi lừa đảo do AI hỗ trợ.

Từ tháng 9, Trung Quốc đã áp dụng quy định tạm thời về quản lý các dịch vụ tạo nội dung bằng AI. Theo đó, mọi nội dung do AI tạo đều phải được gắn nhãn nhận diện rõ ràng, gồm cả dấu hiệu hiển thị như watermark và dấu ẩn trong dữ liệu. Dù hành vi cố tình xóa các nhãn này bị cấm, việc phát hiện và xử lý những kẻ lợi dụng AI để che giấu dấu vết lừa đảo vẫn gặp rất nhiều khó khăn.

Khi ranh giới giữa thật và giả trên mạng ngày càng khó phân biệt, cuộc chiến chống lừa đảo công nghệ cao tại Trung Quốc nói riêng và toàn cầu nói chung sẽ còn kéo dài, đòi hỏi các nền tảng kinh doanh cùng cơ quan quản lý phải có những biện pháp quyết liệt và hiệu quả hơn.