Dựng “lá chắn AI” chống gian lận trên sàn thương mại điện tử

AI đang tạo ra sự chuyển đổi sâu trong hoạt động kinh doanh và trải nghiệm người dùng trên sàn TMĐT.

Công nghệ: “Lá chắn mềm” bảo vệ người tiêu dùng số

TMĐT đã trở thành kênh mua sắm phổ biến, mở rộng lựa chọn và mang lại tiện lợi cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, cùng với tốc độ phát triển nhanh của thị trường, tình trạng hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật và giao hàng không đúng mô tả ngày càng diễn biến phức tạp.

Thống kê của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) cho biết, 9 tháng qua, TMĐT chiếm 21,7% tổng số đơn khiếu nại, cao nhất trong các nhóm lĩnh vực. Phản ánh chủ yếu xoay quanh chất lượng hàng hóa, thông tin sản phẩm và việc xử lý khiếu nại còn khó khăn.

Trước nhu cầu cấp bách về một môi trường TMĐT minh bạch, các cơ quan chức năng và chuyên gia nhấn mạnh vai trò của công nghệ trong tăng cường bảo vệ người tiêu dùng.

Theo ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển TMĐT và Công nghệ số (Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương), AI đang tạo ra sự chuyển đổi sâu trong hoạt động kinh doanh và trải nghiệm người tiêu dùng. Trong bối cảnh đó, để hỗ trợ doanh nghiệp tăng năng lực cạnh tranh và quản lý người tiêu dùng trên môi trường số, Bộ Công Thương đã triển khai bộ giải pháp 4 Go (gồm GoRight, GoOnline, GoExport và GoAI). Qua đó, không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn mà còn góp phần hình thành một hệ sinh thái TMĐT bền vững.

Cùng với đó, minh bạch thông tin bằng công nghệ nhận diện nguồn gốc cũng được xem là giải pháp quan trọng. Theo ông Nguyễn Viết Hồng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng TP. Hồ Chí Minh, nhãn thông minh (AI labels) có thể hoạt động như hộ chiếu số của sản phẩm. Người dùng chỉ cần quét mã để kiểm tra nguồn gốc, chứng nhận và chất lượng hàng hóa.

Ngoài truy xuất nguồn gốc, nhiều ý kiến đề xuất xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung kết nối ba bên: sàn TMĐT, cơ quan quản lý và tổ chức bảo vệ người tiêu dùng. Hệ thống này giúp theo dõi, phân loại và đối chiếu khiếu nại; phát hiện sớm hành vi gian lận hay quảng cáo sai; đồng thời rút ngắn thời gian xử lý tranh chấp.

Đối với doanh nghiệp kinh doanh hàng thật, các công cụ như AI, Big Data hay nền tảng truy xuất số giúp tăng độ tin cậy và hạn chế cạnh tranh không lành mạnh. Công nghệ được xem là lá chắn mềm, vừa bảo vệ người tiêu dùng vừa hỗ trợ doanh nghiệp chân chính.

Trong bối cảnh mua sắm trực tuyến tiếp tục tăng mạnh và gian lận ngày càng tinh vi, việc hoàn thiện khung pháp lý được xác định là yêu cầu cấp bách. Ứng dụng AI, Big Data, nhãn thông minh hay hệ thống truy xuất nguồn gốc được kỳ vọng góp phần phát hiện vi phạm, tạo môi trường TMĐT đáng tin cậy, hướng đến phát triển bền vững.

Khẩn trương bịt lỗ hổng pháp lý về TMĐT

Theo đánh giá của giới chuyên gia, trong bối cảnh mô hình kinh doanh mới liên tục xuất hiện, từ sàn giao dịch, thanh toán số, quảng cáo trực tuyến đến nền tảng giao hàng và mua bán xuyên biên giới, thì việc ban hành Luật TMĐT vào thời điểm này là cần thiết.

Dự kiến, trong tuần làm việc cuối cùng của Kỳ họp thứ 10 (từ ngày 8 – 11/12), Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua Luật TMĐT. Đây là bước đi quan trọng nhằm xây dựng nền tảng pháp lý đầy đủ và đồng bộ hơn cho thị trường TMĐT.

Bộ Công Thương cho biết, mục tiêu của dự án luật là tạo hành lang pháp lý minh bạch, thống nhất cho giao dịch trực tuyến; thúc đẩy kinh tế số; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp trong môi trường thương mại hiện đại và hội nhập sâu rộng.

Được biết, trong gần một năm, Bộ Công Thương đã tổ chức nhiều cuộc họp, hội nghị lấy ý kiến các bộ, ngành, hiệp hội, doanh nghiệp và chuyên gia pháp lý. Dự thảo được chỉnh lý qua nhiều vòng, tập trung vào quản lý nền tảng TMĐT trung gian; bảo vệ người tiêu dùng trực tuyến; quản lý nền tảng xuyên biên giới; minh bạch thông tin giao dịch; kiểm soát gian lận; quản lý dữ liệu giao dịch và trách nhiệm của các chủ thể thị trường.

Đến nay, dự thảo Luật TMĐT được kiện toàn, tập trung làm rõ quyền và trách nhiệm của các chủ thể tham gia thị trường. Trong đó, các nhóm chính gồm: thương nhân điện tử, cá nhân kinh doanh trực tuyến, nền tảng TMĐT, các đơn vị hỗ trợ như logistics, thanh toán, quảng cáo; cùng những tổ chức, doanh nghiệp nước ngoài có hoạt động TMĐT xuyên biên giới tại Việt Nam.

Vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân cũng được tiếp cận một cách thống nhất hơn. Quy định mới sẽ giúp minh bạch việc thu thập, phân tích và sử dụng dữ liệu người tiêu dùng, trách nhiệm khi rò rỉ hoặc mua bán trái phép dữ liệu, đồng thời bảo đảm quyền kiểm soát thông tin cá nhân của người dân trong các giao dịch số…

Với tốc độ phát triển nhanh của nền kinh tế số, nhu cầu cấp bách đặt ra là xây dựng một môi trường TMĐT minh bạch, an toàn và phát triển bền vững. Công nghệ hiện đại và khung pháp lý hoàn chỉnh được kỳ vọng sẽ góp phần tạo ra thị trường minh bạch, thúc đẩy chuyển đổi số và trở thành động lực quan trọng cho tăng trưởng giai đoạn 2026 – 2030.