Gen Z làm báo thời AI: “Vượt ải” nhờ ngách đi mới và khả năng đa nhiệm

Cuộc cạnh tranh “kép” của sinh viên báo chí khi dấn thân vào nghề

Áp lực bước vào nghề từ rất sớm đang trở thành thực tế chung của nhiều sinh viên báo chí hiện nay. Ngay từ những năm đầu đại học, không ít bạn trẻ đã phải nhanh chóng làm quen với nhịp độ và công việc áp lực: sáng lên giảng đường, chiều tác nghiệp, tối dựng tin. 

Những áp lực trước đây thường chỉ có ở phóng viên chính thức, thì nay đã trở thành yêu cầu cơ bản đối với cộng tác viên, sinh viên.

Thanh Hằng (sinh viên năm 3 ngành báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn), hiện là cộng tác viên tại Báo Lao Động chia sẻ đã bắt đầu dấn thân vào nghề từ năm nhất đại học.

“Những đêm dựng tin tới 2-3 giờ sáng không còn là chuyện hiếm hoi”, Hằng nói. Việc sớm rèn luyện trong nhịp độ công việc căng thẳng giúp cô tích lũy được nhiều kỹ năng ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. 

Bảo Ngọc (sinh viên năm 3 ngành báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) sớm hiểu rằng chỉ học trên giảng đường là chưa đủ để theo kịp nhịp độ và áp lực của công việc này. 

Thế nhưng, dù đã sớm dấn thân, tự mình bước vào guồng quay công việc với áp lực không thua kém những phóng viên chính thức, Ngọc vẫn phải thừa nhận: “Nhiều lúc hoang mang, không biết rồi mình có bám trụ được với nghề hay không”.

Trong thời đại báo chí tinh gọn, ngoài cuộc đua về kỹ năng giữa con người với con người, thì sự trỗi dậy của Trí tuệ nhân tạo (AI) mở ra thêm một mặt trận mới: cuộc cạnh tranh giữa con người với công nghệ.

Đây chính là thách thức, và có lẽ là căn nguyên khiến những nỗi bất an nghề nghiệp trong giới sinh viên báo chí hiện nay ngày một lớn dần.

AI đang dần tự động hóa hàng loạt công đoạn vốn từng cần đến sự tham gia thủ công của phóng viên: từ bóc băng, đặt tiêu đề, thậm chí đề xuất cả những góc tiếp cận mới cho đề tài. Những kỹ năng từng làm nên bản sắc nghề báo, nay lại thành chuỗi quy trình có thể giao phó AI. 

Đỗ Ngọc Lưu (sinh viên năm 2 ngành Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn), cộng tác viên khối Media – báo Dân trí, dù xuất phát điểm là cộng tác viên ảnh, nhưng vì “AI có thể thay thế công việc của 3 phóng viên cùng lúc” như chính Lưu nhận xét, cậu buộc phải kiêm nhiệm nhiều công đoạn trong một sản phẩm báo chí. 

Thế nhưng, thách thức cốt lõi mà thế hệ phóng viên trẻ ngày nay phải đối mặt không chỉ đơn thuần nằm ở chuyện làm chủ công cụ AI mà là bài toán đạo đức nghề nghiệp và độ nhạy cảm về chính trị trong xử lý thông tin khi sử dụng AI.

Là cộng tác viên ảnh tại Tạp chí điện tử Tri thức (Znews), Đinh Việt Hà (sinh viên năm 4 ngành báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) không ít lần chứng kiến những bức ảnh giả được tạo ra từ AI, lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội. 

“Nhiều bức ảnh trông rất thật, góc máy hoàn hảo, ánh sáng đẹp, thậm chí có đầy đủ thông tin như sản phẩm báo chí chính thống. Nhưng thực chất, chúng chỉ mất vài giây để AI tạo ra”, Hà chia sẻ. 

Trong khi đó, mỗi bức hình ngoài hiện trường mà Hà mang về phải đánh đổi bằng nhiều giờ chờ đợi, săn góc, điều chỉnh ánh sáng, bám theo sự kiện từ lúc bắt đầu đến khi kết thúc.

Chính sự dễ dàng trong việc tạo ra hình ảnh từ AI đã tạo điều kiện cho tin giả ngày càng tinh vi hơn. 

“Chỉ cần ghép bối cảnh nhạy cảm vào, những bức ảnh tưởng như vô thưởng vô phạt lại có thể gây ra hậu quả lớn về mặt dư luận, thậm chí ảnh hưởng đến uy tín của nhân vật, tổ chức”, Hà chia sẻ thêm.

Trước dòng chảy hỗn loạn của thông tin, theo lời Hà, những cộng tác viên trẻ buộc phải rèn luyện cho mình “hệ miễn dịch thông tin” ngay từ khi mới vào nghề. 

Hà giải thích: “Đưa tin nhanh mà sai còn nguy hiểm hơn cả việc đưa tin chậm. Một bài báo sai sự thật bây giờ không chỉ ảnh hưởng đến uy tín tòa soạn mà còn dễ dàng bị cộng đồng mạng lôi ra mổ xẻ, tấn công hàng loạt”. 

Định hình bản sắc cá nhân: Chìa khóa để trụ lại với nghề

 Câu hỏi hóc búa đặt ra với những người trẻ dấn thân vào nghề không còn đơn thuần “làm sao để trở thành nhà báo giỏi?”, mà là: “làm sao để khác biệt, để tạo ra giá trị riêng không thể thay thế?”. 

Linh Trang, (sinh viên năm 4 Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội), hiện là phóng viên đào tạo tại Trung tâm Truyền thông Đa phương tiện của Báo Lao Động, nói: “Muốn tồn tại bây giờ, phóng viên trẻ không thể chỉ biết viết”.

Bắt đầu làm báo từ tháng 7/2022, ngay từ những ngày đầu thực tập lúc còn là sinh viên năm nhất, Trang đã được học toàn bộ quy trình tác nghiệp đa nền tảng.

“Làm việc tại Trung tâm Truyền thông Đa phương tiện, nếu chỉ biết viết thôi thì không thể cạnh tranh với những bạn khác. Khi tòa soạn cần người vừa biết viết, vừa biết quay, biết dựng, biết dẫn và lên ý tưởng talkshow, mình phải sẵn sàng đảm nhiệm được hết”, Trang nói.

Điều đó cho thấy rằng, khác biệt đầu tiên nằm ở việc làm chủ bộ công cụ đa phương tiện của thế hệ Gen Z.

Chính sự thành thạo trong việc khai thác các nền tảng, phần mềm AI và làm chủ những công cụ hỗ trợ sản xuất nội dung đã giúp những người như Trang có lợi thế hơn thế hệ đi trước – những người còn ít nhiều lúng túng trong quá trình chuyển mình theo nhịp công nghệ.

Song song với đó, chính sự bùng nổ của AI lại mở ra cơ hội để những người trẻ tìm được những “ngách” mới, nơi họ có thể xây dựng thương hiệu cá nhân giữa thị trường đầy cạnh tranh. 

Bảo Ngọc lựa chọn trau dồi kỹ năng khi thực tập tại Ban Khoa học Công nghệ và Giáo dục báo Dân trí, theo mảng nội dung Khoa học- lĩnh vực vốn bị nhiều bạn trẻ Gen Z xem là khô khan, khó tiếp cận.

Bằng hướng đi mới mẻ trong cách làm báo, Bảo Ngọc chia sẻ: “Những tuyến bài review công nghệ theo phong cách mới có nhân vật trải nghiệm, có yếu tố kể chuyện đã tạo ra hiệu ứng thu hút không kém các sản phẩm trên mạng xã hội”. 

“Tôi nhận ra điều quan trọng là phải giúp độc giả phổ thông hiểu được những vấn đề phức tạp như AI, blockchain… dưới dạng những câu chuyện gần gũi, dễ tiếp cận nhưng vẫn chính xác về mặt khoa học”, Ngọc nói.

Theo Bảo Ngọc, đây là thứ bản sắc mà AI chưa thể có, và cũng là mảnh đất giàu tiềm năng cho những phóng viên trẻ mới sáng tạo, đột phá.

“Khi bài báo mở ra cho người đọc góc nhìn đồng cảm về những phận đời khác biệt, đó là lúc chúng ta nhận ra một điều: Dù AI có phát triển đến đâu, cũng không thể thay thế được con người”, Việt Hà nhìn nhận. 

Lời chia sẻ của Hà cũng là tâm sự chung của nhiều bạn Gen Z đang từng ngày bám trụ với nghề báo. Họ đã nhận ra những giá trị cốt lõi trong báo chí, không dễ thay thế.

Nhà báo Lê Bảo Trung – Trưởng ban Khoa học Công nghệ và Giáo dục báo Dân trí – cho biết: “Trước đây, sinh viên và phóng viên trẻ thường chỉ tập trung rèn luyện các kỹ năng báo chí cơ bản. Nhưng ngày nay, họ buộc phải trang bị thêm nhiều kỹ năng mới, đặc biệt là khả năng sử dụng công nghệ, từ AI đến các công cụ sản xuất nội dung đa phương tiện.

Trước đây, sinh viên và phóng viên trẻ thường chỉ tập trung rèn luyện các kỹ năng báo chí cơ bản. Nhưng ngày nay, họ buộc phải trang bị thêm nhiều kỹ năng mới, đặc biệt là khả năng sử dụng công nghệ, từ AI đến các công cụ sản xuất nội dung đa phương tiện.

Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới và thích nghi, họ không được phép quên những giá trị nền tảng, cốt lõi của nghề báo: đó là sự thật, tính nhân văn, tính nhanh nhạy, chính xác, khách quan.

Đồng thời, phóng viên trẻ cần tìm hiểu, bám sát với tôn chỉ, mục đích và những giá trị đã làm nên bản sắc của tòa soạn nơi mình công tác”.

Trong thời đại công nghệ, đặc biệt là trước sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI), nghề báo càng cần đến những người nhạy bén với đời sống, biết truyền tải sự thật bằng lăng kính và ngôn ngữ của thời đại mới.

Chính trong bối cảnh ấy, lớp phóng viên trẻ hôm nay có cơ hội khẳng định mình, không chỉ học để làm nghề, mà còn dám góp phần định nghĩa lại nghề báo theo cách riêng, phù hợp với nhịp chuyển động của xã hội số.