Hoàn thiện cơ sở pháp lý phát triển trí tuệ nhân tạo

Kinh nghiệm thế giới về chiến lược AI

Theo các chuyên gia, AI nói chung và GenAI (trí tuệ nhân tạo tạo sinh) mà tiêu biểu là ChatGPT đang được ứng dụng rộng khắp, làm thay đổi nhiều ngành nghề truyền thống, cũng như chuyển đổi nhiều công ty lớn trên toàn cầu, thậm chí là cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc. Trong giai đoạn 10-15 năm tới, vai trò của AI sẽ thay đổi theo xu thế chuyển đổi toàn diện với AI (transformative AI); AI trở thành một lực lượng sản xuất mới (dữ liệu, tri thức là tư liệu sản xuất mới) quyết định sự cạnh tranh giữa cá nhân hoặc tổ chức và cả quy mô quốc gia.

Số liệu được công bố từ các công ty nghiên cứu thị trường cho thấy, AI đem lại những lợi ích kinh tế to lớn và được các tổ chức ứng dụng rộng rãi. Năm 2025, thị trường AI toàn cầu sẽ đạt khoảng 244 tỷ USD và dự kiến đến năm 2030 sẽ đạt 800 tỷ USD. Có 78% tổ chức toàn cầu sử dụng AI trong ít nhất một chức năng kinh doanh năm 2025, tăng 72% so với năm 2024. 35% doanh nghiệp toàn cầu triển khai đầy đủ AI, 42% đang thử nghiệm.

Nhiều quốc gia đã xây dựng khung pháp lý về AI. Tại khu vực châu Á, Nhật Bản và Hàn Quốc đã ban hành luật về AI. Trong đó, Trung Quốc xây dựng chiến lược AI mang tính toàn diện, Nhà nước dẫn dắt, ưu tiên công nghệ nền tảng, hệ sinh thái nội địa; an ninh thông tin và kiểm soát nội dung. Hoa Kỳ thiên về kích thích đổi mới kết hợp khung an ninh, đạo đức, an toàn cấp cao, bảo mật chuỗi cung ứng chip và máy tính; đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) liên bang…

Tại Việt Nam, Chính phủ cũng đã ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030 (ngày 26-1-2021) và AI đang được ứng dụng mạnh mẽ. Trong đó, có 80% doanh nghiệp sử dụng AI, vượt trung bình khu vực 69%. Việt Nam hiện xếp hạng 59 toàn cầu về độ sẵn sàng AI. Tuy nhiên, theo Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số FPT Đoàn Hữu Hậu, trong xây dựng và triển khai AI, các doanh nghiệp luôn phải đối mặt với những thách thức như tầm nhìn, nhân sự, chất lượng dữ liệu, ngân sách, phương pháp đo lường hiệu quả. PGS.TS Nguyễn Xuân Hoài, Viện trưởng AI Academy nhận định, sự tác động của AI là chưa từng có và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực, cần có nhận thức rõ khi làm chiến lược AI hay bất cứ điều gì liên quan đến AI.

Sớm ban hành chiến lược cập nhật và luật về AI

Nghị quyết số 57-NQ/TƯ ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đề ra mục tiêu, đến năm 2030, Việt Nam trở thành một trong ba quốc gia dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về phát triển và ứng dụng AI… Do vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng là phải hoàn thiện thể chế pháp luật.

Theo Giáo sư Hồ Tú Bảo (Viện Nghiên cứu cao cấp về toán, thành viên Hội đồng Tư vấn quốc gia), trong chiến lược AI, Việt Nam cần tập trung ứng dụng có chiều sâu vào các lĩnh vực có lợi thế hoặc cấp bách xã hội; nâng cao năng lực để phát triển một số công nghệ lõi chọn lọc, chủ yếu dựa trên mã nguồn mở. Bên cạnh đó, ưu tiên đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là các chuyên gia AI cho ứng dụng sâu và phát triển công nghệ lõi chọn lọc; xây dựng hạ tầng dữ liệu mở; khuyến khích hợp tác công – tư; xây dựng một hành lang pháp lý linh hoạt, đủ mạnh để quản lý rủi ro của AI.

Ở góc độ doanh nghiệp, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ Bkav Nguyễn Tử Quảng đề xuất, chiến lược AI quốc gia nên tập trung đẩy mạnh ứng dụng AI trong mọi ngành nghề, góp phần nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động.

Đồng tình với việc cần phải xây dựng chiến lược về AI, PGS.TS. Nguyễn Xuân Hoài cho rằng, chúng ta cần sớm ban hành luật về AI. Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Trần Văn Khải cũng đề xuất chính sách về AI cần được luật hóa. Trong đó cần chú trọng theo nguyên tắc AI nhân văn, bảo đảm phục vụ con người, tôn trọng quyền riêng tư và giá trị đạo đức. Quản lý rủi ro và minh bạch, yêu cầu hệ thống rủi ro cao, gắn nhãn nội dung do AI tạo ra để ngăn ngừa tin giả…

Cùng quan điểm, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân nhấn mạnh, cơ quan quản lý cần quan tâm đến vấn đề đạo đức AI vì đây là yếu tố quan trọng trong xây dựng chính sách. Cũng cần đánh giá lại chiến lược AI đã ban hành thực hiện trong 5 năm qua để rút kinh nghiệm trong làm luật về AI, bảo đảm chất lượng và yêu cầu phát triển.

Trong phát biểu mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam đã ban hành chiến lược về AI vào năm 2021. Do AI là lĩnh vực thay đổi nhanh, dự kiến cuối năm sẽ có bản cập nhật về chiến lược AI quốc gia và hoàn thành việc xây dựng luật về AI. Đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia. AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng cho biết, chúng ta phải phát triển AI vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn. AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định. Hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người.