Hướng đi nào cho thương mại điện tử xanh?

Theo lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa dùng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và hàng hóa chứa vi nhựa, từ ngày 1/1/2026, sẽ không sản xuất, nhập khẩu túi nylon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50×50 cm.

Rác thải nhựa tăng nhanh cùng tốc độ phát triển của TMĐT

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT nhanh nhất thế giới. Các nền tảng mua sắm trực tuyến giúp người tiêu dùng tiếp cận hàng hóa dễ dàng, giá cả cạnh tranh, giao hàng nhanh, làm thay đổi mạnh mẽ thói quen tiêu dùng và cấu trúc ngành bán lẻ.

Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi đó là lượng lớn rác thải nhựa phát sinh từ bao bì đóng gói. Nếu không có giải pháp kịp thời, rác thải nhựa từ TMĐT có nguy cơ trở thành nguồn ô nhiễm nghiêm trọng đối với môi trường.

Thực tế cho thấy, phần lớn người tiêu dùng mua sắm online thường chỉ quan tâm đến giá cả, chất lượng sản phẩm và tốc độ giao hàng, trong khi ít chú ý đến lượng bao bì bị thải bỏ sau khi mở gói hàng. Hệ quả là mỗi ngày, hàng ngàn tấn bao bì nhựa từ TMĐT bị thải ra môi trường nhưng không được thu gom, tái chế đúng cách.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tỷ lệ sử dụng nhựa dùng một lần trong TMĐT tại Việt Nam tăng nhanh, từ 44% năm 2020 lên 68% vào năm 2025. Các loại bao bì phổ biến gồm túi nilon, xốp chống sốc, màng bọc nhựa, chai nhựa và băng keo.

Nghiên cứu của Đại học California cũng cho thấy, rác thải bao bì nhựa từ TMĐT hiện chiếm khoảng 12% tổng lượng rác thải bao bì toàn cầu. Tại Việt Nam, con số này đang gia tăng nhanh cùng với tốc độ phát triển của TMĐT.

Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM) cho biết, với mức tăng trưởng trung bình khoảng 25% mỗi năm của TMĐT B2C, lượng rác thải bao bì nhựa trong năm 2025 ước khoảng 260.000 tấn. Đến năm 2030, con số này có thể lên tới 800.000 tấn.

Những loại bao bì nhựa này có ưu điểm là rẻ, nhẹ, tiện lợi nhưng lại rất khó phân hủy, có thể tồn tại hàng trăm năm trong môi trường tự nhiên. Điều này cho thấy tác động rõ nét của TMĐT đối với môi trường, đặc biệt trong bối cảnh mua sắm online ngày càng trở thành thói quen phổ biến của người tiêu dùng.

Vai trò của chính sách và người tiêu dùng

Theo ông Vương Quang Huy, Phó Chánh Văn phòng VECOM, chi phí là rào cản lớn nhất trong việc chuyển đổi sang bao bì thân thiện với môi trường.

“Ngoài ra, việc thu hồi và tái sử dụng bao bì cũng gặp khó khăn do thói quen của người tiêu dùng. Khách hàng thường chỉ mở bao bì rồi vứt bỏ và việc trả lại bao bì cho người bán không phải là nghĩa vụ bắt buộc mà chỉ là một sự lựa chọn ít ai làm”, ông Huy cho biết.

Đại diện VECOM cũng cho biết, hiện nay, nhiều nhà bán hàng vẫn có xu hướng đóng gói dư thừa, sử dụng quá nhiều vật liệu như xốp, túi nhựa để đảm bảo an toàn cho hàng hóa, dẫn đến lãng phí và gia tăng rác thải. Dù các sàn TMĐT đã ban hành hướng dẫn đóng gói, song việc thiếu chế tài xử lý hành vi đóng gói vượt mức vẫn là vấn đề tồn tại.

Nhằm thúc đẩy TMĐT xanh, VECOM đã phối hợp với Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam xây dựng bộ tiêu chí TMĐT xanh, khuyến khích doanh nghiệp giảm nhựa dùng một lần và sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường. Một số mô hình thay thế bao bì bằng xơ dừa, xơ dứa hoặc vật liệu tái chế từ nông sản cũng đang được nghiên cứu, thử nghiệm.

Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển kinh tế tuần hoàn, mô hình chuỗi cung ứng đảo chiều là giải pháp khả thi. Theo đó, khách hàng có thể chỉ nhận sản phẩm chính và trả lại bao bì cho đơn vị vận chuyển để tái sử dụng.

Theo ông Quân, cần xây dựng các chính sách tổng thể, từ việc giảm thiểu bao bì nhựa của nhà cung cấp đến việc khuyến khích người tiêu dùng trả lại bao bì cho nhà vận chuyển để tái sử dụng. Điều này sẽ giúp giảm thiểu lượng rác thải nhựa và tạo ra một chuỗi cung ứng tuần hoàn bền vững.

Để kiểm soát rác thải nhựa, Việt Nam đã ban hành lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa dùng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và hàng hóa chứa vi nhựa.

Theo đó, từ ngày 1/1/2026, sẽ không sản xuất, nhập khẩu túi nylon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50×50 cm. Sau ngày 31/12/2030, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần và bao bì nhựa khó phân hủy sinh học.

Bên cạnh chính sách, vai trò của người tiêu dùng là yếu tố then chốt. Việc lựa chọn nhà bán hàng có đóng gói tối giản, ưu tiên sản phẩm thân thiện với môi trường, phân loại và thu hồi bao bì sau sử dụng sẽ góp phần giảm áp lực rác thải.

TMĐT mang lại nhiều lợi ích cho đời sống tiêu dùng hiện đại nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về trách nhiệm môi trường. Khi doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người tiêu dùng cùng thay đổi, TMĐT xanh mới có thể trở thành hướng phát triển bền vững trong tương lai.