Khi AI là điện, là Internet, là trí tuệ Việt

AI hóa nhanh, phổ cập sâu, trợ lý số cho mọi người

Bộ trưởng khẳng định, Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI từ năm 2021. Tuy nhiên, trong bối cảnh AI đang thay đổi nhanh chóng, chiến lược này cần được cập nhật để bắt kịp xu thế toàn cầu.

Ông cho biết, cuối năm nay, Việt Nam sẽ công bố bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia và Luật AI – không chỉ là khuôn khổ pháp lý, mà còn là tuyên ngôn tầm nhìn của một quốc gia: “AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”.

Bộ trưởng nhấn mạnh, AI không còn là công nghệ ứng dụng đơn thuần mà đang trở thành một loại hạ tầng quốc gia, tương tự như điện, viễn thông hay Internet. Việt Nam cần sở hữu “hạ tầng trí tuệ AI của riêng mình”, bao gồm trung tâm siêu tính toán quốc gia và kho dữ liệu AI mở dùng chung. Mục tiêu là phổ cập AI như đã từng phổ cập tiếng Anh, với mỗi người dân Việt Nam đều có một trợ lý số cá nhân.

“AI hóa nhanh, phổ cập sâu, trợ lý số cho mọi người” – đó là cách Bộ trưởng hình dung một tương lai nơi “trí tuệ xã hội của Việt Nam sẽ tăng ít nhất gấp đôi, dù dân số không tăng”.

Về công nghệ, ông khẳng định cam kết phát triển AI dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở – vừa để làm chủ công nghệ, vừa để đóng góp cho nhân loại. “Mở” là chiến lược: mở để phát triển, mở để học hỏi, mở để Việt Nam có thể “Make in Vietnam” và khẳng định bản lĩnh công nghệ trên trường quốc tế.

Thị trường nội địa là “nôi” phát triển AI Việt

Một trong những trăn trở lớn được Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu ra là làm sao để doanh nghiệp AI Việt Nam không mãi nhỏ bé. Theo ông, muốn phát triển được doanh nghiệp AI trong nước thì điều kiện tiên quyết là phải tạo ra thị trường trong nước. Để làm được điều này, cần thúc đẩy mạnh mẽ việc ứng dụng AI trong doanh nghiệp, trong các cơ quan nhà nước và tại các lĩnh vực trọng điểm. Chỉ khi có thị trường, doanh nghiệp mới có cơ hội phát triển và trưởng thành.

Bộ trưởng cho biết, Chính phủ sẽ tăng cường chi tiêu cho AI trong thời gian tới. Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF) sẽ dành ít nhất 40% ngân sách để hỗ trợ các dự án ứng dụng AI, đặc biệt ưu tiên cấp voucher cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước sử dụng các giải pháp công nghệ AI do Việt Nam phát triển. Đây sẽ là lực đẩy quan trọng giúp hình thành và nuôi dưỡng hệ sinh thái AI nội địa.

Theo Bộ trưởng, Việt Nam hoàn toàn có cơ hội để trở thành quốc gia tiên phong trong lĩnh vực AI. Với lợi thế dân số trẻ, năng động, yêu thích công nghệ, cùng với hàng loạt bài toán lớn đặt ra trong quá trình phát triển đất nước, Việt Nam đang sở hữu môi trường lý tưởng để AI phát huy vai trò của mình.

Bên cạnh đó, chính sách nhất quán, định hướng rõ ràng từ Đảng và Nhà nước là yếu tố bảo đảm cho việc huy động các nguồn lực đầu tư. Thủ tướng Chính phủ cũng đã xác định AI là một trong những công nghệ nền tảng quan trọng nhất, cần ưu tiên nguồn lực để phát triển.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng phát triển AI không chỉ cần nhanh mà còn phải an toàn và nhân văn. “AI là công cụ, con người mới là chủ thể quyết định cuối cùng” – ông nói.

Từ triết lý ấy, Việt Nam đang tiến hành xây dựng một hệ thống thể chế và hành lang pháp lý đầy đủ cho sự phát triển AI bền vững. Sắp tới, nước ta sẽ ban hành Bộ quy tắc đạo đức quốc gia về AI, hài hòa với các chuẩn mực quốc tế nhưng được thiết kế phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

Cùng với đó là việc xây dựng Luật AI và bản cập nhật Chiến lược AI quốc gia, trên cơ sở sáu nguyên tắc cốt lõi: quản lý theo mức độ rủi ro; minh bạch và trách nhiệm giải trình; lấy con người làm trung tâm; phát triển AI tự chủ trong nước; coi AI là động lực tăng trưởng nhanh và bền vững; và cuối cùng là bảo vệ chủ quyền số, trong đó dữ liệu, hạ tầng và công nghệ AI là ba trụ cột chiến lược.

Con đường phát triển AI của Việt Nam là chữ ‘và’

Một thông điệp đọng lại mạnh mẽ là triết lý chữ “và” mà Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra:

“Toàn cầu và địa phương. Hợp tác và tự chủ. Big Tech và Startup. Công nghệ và ứng dụng. Mở và bảo mật. AI lớn và AI nhỏ. Sử dụng và làm chủ. Sáng tạo và kiểm soát…”

Đây là tư duy phát triển không loại trừ, không cực đoan. Theo ông, nhân loại đã quá quen với tư duy nhị nguyên “hoặc”, đã đến lúc phải học cách sử dụng “và” để phát triển cân bằng và bền vững.

Bộ trưởng cũng xác định rõ bốn trụ cột phát triển AI mà Việt Nam cần ưu tiên xây dựng, gồm: thể chế AI minh bạch, có đạo đức; hạ tầng AI hiện đại, có chủ quyền; nhân lực AI chất lượng cao; và văn hóa AI mang tính nhân văn, phục vụ con người.

Trong đó, khái niệm “văn hóa AI” là điểm nhấn đáng chú ý vì chưa được nhiều quốc gia đề cập đầy đủ, nhưng lại được ông đưa vào như một trụ cột chính yếu. Theo ông, nếu AI không gắn liền với một tầng giá trị nhân văn, nó có thể trở thành công cụ làm xói mòn niềm tin xã hội. Do đó, AI phải phục vụ con người, không thay thế con người. AI là trợ lý, không phải là người lãnh đạo.

Đi xa hơn, Bộ trưởng cảnh báo rằng sức mạnh của AI có thể lớn hơn cả năng lượng hạt nhân. Điều này đồng nghĩa với việc các vấn đề mà AI mang lại – như đạo đức, kiểm soát, sai lệch, lạm dụng là những thách thức nghiêm trọng, cần được nhận diện và ứng phó ngay từ đầu.

Tuy nhiên, thay vì lo ngại hay né tránh, ông đề xuất một cách tiếp cận mang tính đột phá: sử dụng chính AI để kiểm soát AI. Cụ thể, có thể đào tạo nhân lực bằng AI, giám sát hệ thống AI bằng AI, và phát hiện các vi phạm đạo đức cũng nhờ AI. Đây là một mô hình tự điều tiết kiểu mới, trong đó vấn đề và giải pháp là “hai mặt của cùng một đồng xu”.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: “AI là cơ hội to lớn để Việt Nam vươn lên trở thành nước phát triển có thu nhập cao, sánh vai cường quốc năm châu”.

Ông nhấn mạnh rằng, những quốc gia đã “hóa rồng, hóa hổ” đều là những nước biết tận dụng cơ hội của các cuộc cách mạng công nghiệp. Việt Nam đã bỏ lỡ vài lần vì chiến tranh và điều kiện lịch sử, nhưng giờ đây, chúng ta có đầy đủ điều kiện để không bỏ lỡ thêm một lần nữa.

Ông kết luận bằng một tuyên ngôn về AI: “Nhân văn – An toàn – Tự chủ – Hợp tác – Bao trùm – và Bền vững”.