Khi niềm tin trở thành “đồng tiền số” trong thương mại điện tử

Xây dựng niềm tin số là yếu tố cốt lõi để phát triển xã hội số, kinh tế số và công dân số. Đồ họa: TT

Xây dựng niềm tin số

Theo Quyết định số số 411/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, kinh tế số là hoạt động sử dụng công nghệ và dữ liệu số làm yếu tố chủ đạo cho sản xuất, kinh doanh và quản lý.

Sự phát triển của TMĐT, tài chính công nghệ, logistics số hay mạng xã hội đã làm thay đổi căn bản cách NTD tiếp cận hàng hóa, dịch vụ. Mỗi cú nhấp chuột mua sắm ngày nay đều đi kèm rủi ro: thông tin sai lệch, hàng kém chất lượng, xâm phạm dữ liệu cá nhân hoặc khó khăn trong khiếu nại.

Kinh tế số giúp người tiêu dùng mua sắm mọi lúc, mọi nơi nhưng cũng khiến ranh giới giữa người bán, người mua trở nên mờ nhạt. Vì vậy, bảo vệ NTD trong môi trường số cần được mở rộng sang cả không gian ảo, từ quyền riêng tư, bảo mật thông tin đến quyền được biết, được lựa chọn và được rút lui khỏi giao dịch trực tuyến.

Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023 đánh dấu bước ngoặt trong việc hoàn thiện khung pháp lý cho nền kinh tế số. Luật mở rộng phạm vi điều chỉnh tới các giao dịch TMĐT, dịch vụ trực tuyến, ứng dụng di động và các mô hình kinh doanh số mới.

Đặc biệt, luật bổ sung nhóm “NTD đặc thù” gồm trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật và các nhóm yếu thế khác nhằm đảm bảo công bằng trong giao dịch trực tuyến. Đây là bước tiến nhân văn trong việc hình thành văn hóa tiêu dùng số, nơi bảo vệ người yếu thế không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Luật cũng quy định rõ trách nhiệm của các sàn TMĐT, nền tảng số và nhà cung cấp dịch vụ trung gian trong việc bảo vệ NTD, minh bạch thông tin và xử lý khiếu nại. Cơ chế giải quyết tranh chấp trực tuyến được tăng cường, giúp NTD tiếp cận công lý nhanh chóng, đặc biệt trong các giao dịch xuyên biên giới.

Những quy định này thể hiện tư duy quản lý mới, chuyển từ phản ứng sang chủ động, từ giải quyết hậu quả sang phòng ngừa rủi ro, phù hợp với nhịp phát triển nhanh và đa chiều của nền kinh tế số.

Đổi mới công tác quản lý và bảo vệ người tiêu dùng số

Bảo vệ NTD trong nền kinh tế số là một phần trong Chiến lược chuyển đổi số quốc gia được phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020. Chính phủ khẳng định: “Xây dựng niềm tin số là yếu tố cốt lõi để phát triển xã hội số, kinh tế số và công dân số”.

Để đạt mục tiêu trên, các bộ, ngành và địa phương đang triển khai đồng bộ các biện pháp như: nâng cao năng lực quản lý hoạt động TMĐT; hoàn thiện hành lang pháp lý cho giao dịch xuyên biên giới; bảo vệ và xử lý dữ liệu NTD; đưa giáo dục pháp luật tiêu dùng vào chương trình chuyển đổi số cộng đồng.

Sự kết hợp giữa pháp luật – công nghệ – truyền thông xã hội đang tạo nền tảng cho một hệ sinh thái tiêu dùng an toàn, minh bạch và nhân văn”, nơi NTD được bảo vệ bằng cả công cụ pháp lý lẫn công nghệ.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (UBCTQG) – cơ quan đầu mối trong quản lý và bảo vệ quyền lợi NTD, cho biết, thời gian qua, cơ quan này đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực như: Tuyên truyền pháp luật tiêu dùng số thông qua các chiến dịch truyền thông đa nền tảng, hội thảo, chương trình phối hợp với bộ ngành và địa phương; vận hành Tổng đài miễn phí 1800.6838, tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, giúp hàng nghìn NTD được hướng dẫn và bảo vệ kịp thời.

Bên cạnh đó, UBCTQG xây dựng nền tảng khiếu nại điện tử, giúp người dân gửi phản ánh, tra cứu và theo dõi tiến trình xử lý mọi lúc, mọi nơi. Đồng thời, phối hợp với các sàn TMĐT và doanh nghiệp công nghệ lớn để kiểm soát gian lận, minh bạch thông tin hàng hóa và bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Những hoạt động trên góp phần hình thành văn hóa tiêu dùng số an toàn – minh bạch – có trách nhiệm, tạo niềm tin của người dân vào cơ quan quản lý và môi trường tiêu dùng trực tuyến.

Trong giai đoạn tới, UBCTQG đặt mục tiêu tiếp tục hoàn thiện thể chế và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số vào công tác bảo vệ NTD với trọng tâm sau: Hoàn thiện chính sách pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023, đặc biệt trong giao dịch điện tử và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Phát triển hệ thống số phục vụ quản lý nhà nước, bao gồm cơ sở dữ liệu quốc gia về NTD và doanh nghiệp, hệ thống cảnh báo rủi ro tiêu dùng bằng AI.

Tiếp tục hiện đại hóa hệ thống hỗ trợ NTD, nâng cấp Tổng đài 1800.6838, tích hợp chatbot và công cụ xử lý thông minh để tăng tốc độ phản hồi. Tăng cường phối hợp đa ngành, kết nối với các sàn TMĐT, ví điện tử, ngân hàng và hiệp hội doanh nghiệp nhằm xây dựng chuỗi bảo vệ NTD toàn diện.

Cùng với đó, đẩy mạnh tuyên truyền và giáo dục tiêu dùng số, đặc biệt với nhóm người yếu thế như trẻ em, người cao tuổi và người khuyết tật, nhằm hình thành văn hóa tiêu dùng an toàn, trách nhiệm. Thúc đẩy hợp tác quốc tế, tham gia các sáng kiến toàn cầu về bảo vệ dữ liệu cá nhân, minh bạch thuật toán và đạo đức AI, nâng cao vị thế Việt Nam trong lĩnh vực bảo vệ NTD xuyên biên giới.