Ngành logistics trên đường đua công nghệ

Thị trường logistics Việt Nam được định giá khoảng 80 tỷ USD, chiếm gần 5% GDP nhưng chi phí logistics vẫn cao hơn so với trung bình khu vực và thế giới. Điều này khiến doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp sản xuất, bán lẻ, buộc phải tìm cách tinh gọn chuỗi cung ứng và đầu tư hạ tầng vận hành hiện đại hơn.

Nhu cầu chuyển đổi số ngành logistics đang tăng nhanh để đáp ứng tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử và hoạt động xuất nhập khẩu. Xu hướng phổ biến là kết nối chuỗi cung ứng thông minh, đầu tư vào hệ thống quản trị vận hành theo thời gian thực, đồng thời phát triển mô hình kho bãi linh hoạt.

Theo số liệu từ Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), đến hết 2024, 61% doanh nghiệp Việt Nam đã ứng dụng công nghệ số vào hoạt động logistics. Các công nghệ này đã giúp giảm chi phí logistics trung bình 23% so với phương pháp truyền thống và rút ngắn thời gian xử lý đơn hàng trung bình 35% nhờ tự động hóa.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, dư địa phát triển vẫn còn nhiều. Các doanh nghiệp cần tập trung ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI, IoT và Blockchain vào quản lý chuỗi cung ứng để nâng cao năng lực dự báo, tối ưu hóa tuyến đường vận chuyển và tăng cường tính minh bạch trong toàn bộ quy trình.

Đơn cử trong hoạt động kho bãi và lưu trữ hàng hóa đang diễn ra cuộc chuyển đổi về tự động hóa và quản lý thông minh.

Giao hàng tiết kiệm (GHTK) – đơn vị sở hữu hơn 600.000 m2 kho bãi cho biết đã đưa những công nghệ hiện đại nhất như AI, IoT, Big Data vào vận hành. Trong đó, hệ sinh thái IoT của đơn vị này có thể kết nối hàng triệu thiết bị đầu cuối như máy quét, băng chuyền, cảm biến, camera, thiết bị đeo và trạm xử lý dữ liệu. Thông qua IoT, các hệ thống chia chọn tự động được điều phối thông minh, theo dõi thời gian thực.

Trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (Machine Learning) được áp dụng để dự đoán nhu cầu giao hàng theo khu vực, đề xuất lịch trình, tối ưu tuyến đường, phân tích phản hồi từ khách hàng.

Tương tự, BEST Express cũng phát triển nhiều công nghệ để nâng cao hiệu quả vận hành kho bãi. Theo ông Gavin Lu, Tổng giám đốc BEST Việt Nam, đơn vị có hai hệ thống lõi là DWS (Dimensioning Weighing Scanning) và WCS (Warehouse Control System), tích hợp các mô-đun trí tuệ nhân tạo để điều phối và xử lý luồng hàng hóa một cách tự động. Trung tâm này có thể xử lý hơn 1 triệu đơn mỗi ngày. Rút ngắn thời gian phân loại đơn hàng, sản phẩm từ khâu ra đơn đến tay người dùng chỉ mất chưa đầy 48 giờ.

Một trong những xu hướng nổi bật năm 2025 là sự phát triển của mô hình “micro fulfillment” – hệ thống kho quy mô nhỏ đặt gần khu dân cư để xử lý đơn hàng nhanh hơn. Với doanh nghiệp bán lẻ có lượng SKU (mã hàng hóa) lớn, việc tách rời kho online và kho offline là giải pháp tăng hiệu quả. Nhiều ông lớn trong ngành cũng đang tăng tốc mở kho nhỏ, gần khu vực dân cư để tăng hiệu quả xử lý.

Theo Viet Research – đơn vị nghiên cứu thị trường và tư vấn chiến lược doanh nghiệp, logistics Việt Nam thời gian tới sẽ bước sang giai đoạn chuyển đổi số sâu hơn. Tỷ lệ doanh nghiệp logistics thành công trong chuyển đổi số dự kiến tăng (hiện chỉ khoảng 27% số doanh nghiệp triển khai chuyển đổi số một cách hiệu quả). Nhiều công nghệ mới sẽ được ứng dụng rộng rãi như AI và Machine Learning hỗ trợ ra quyết định (tối ưu tồn kho, dự báo nhu cầu, tối ưu tuyến giao hàng). Blockchain giúp đảm bảo minh bạch trong quản lý chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc. IoT và Big Data tạo ra hệ sinh thái dữ liệu logistics theo thời gian thực.

“Các nền tảng số sẽ liên thông với nhau tạo thành hệ sinh thái số ngành logistics, kết nối mọi khâu từ kho, vận tải đến giao nhận. Nhờ đó, doanh nghiệp có tầm nhìn ‘end-to-end’ toàn chuỗi, ra quyết định nhanh chóng và hiệu quả hơn”, báo cáo đơn vị này đánh giá.

Không chỉ công nghệ, các doanh nghiệp logistics cũng đẩy mạnh xu hướng giảm phát thải carbon. Thời gian gần đây, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đối mặt với yêu cầu bắt buộc kê khai phát thải. Điều này tạo áp lực chuyển đổi từ khâu vận hành đến hạ tầng giao nhận.

Ông lớn DHL những năm gần đây tích cực thay thế phương tiện vận chuyển bằng xe tải điện cho cả thị trường Việt Nam lẫn toàn cầu. Theo đại diện DHL, xe tải điện sẽ từng bước được ứng dụng trong hoạt động, tiến tới thay thế hoàn toàn phương tiện truyền thống trong 3-5 năm nữa.

Một số đơn vị lớn trong nước như Viettel Post, Tân Cảng Sài Gòn, Transimex… cũng đã bắt đầu áp dụng ESG, triển khai các giải pháp thân thiện môi trường như chuyển đổi sang vận tải thủy, đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia trong ngành, nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ (chiếm số lượng lớn trên thị trường) vẫn còn đắn đo, giậm chân trong cuộc đua xanh. Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp (VCCI) Phạm Tấn Công cho biết những tiêu chuẩn ESG, Net Zero, thuế biên giới carbon… đang dần trở thành hàng rào kỹ thuật buộc doanh nghiệp phải chuyển đổi để tồn tại.

“Logistics xanh không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn cho doanh nghiệp Việt Nam trong chiến lược phát triển bền vững toàn cầu”, ông nói.

Để thúc đẩy logistics xanh, các chuyên gia cho rằng các phương tiện vận chuyển phải sử dụng năng lượng điện tái tạo, hydrogen, LNG. Doanh nghiệp cũng được khuyến khích chuyển đổi phương tiện sang đường thủy, đường sắt có năng lực vận tải lớn. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tối ưu quy trình thông qua việc vận tải quy mô lớn hơn, giảm chạy rỗng, xây dựng kho, cảng thông minh.

Hoài Phương