Nguy cơ AI giành việc?

07/12/2025

AI sẽ không thay thế con người, nhưng người biết dùng AI sẽ thay thế người không biết. (Nguồn: Peopleresult)

Kể từ khi ra mắt vào cuối năm 2022, ChatGPT của OpenAI trở thành hiện tượng toàn cầu và cũng là nhân tố chính tạo ra cuộc đua mới trong ngành công nghệ. Tháng 10/2025, Amazon thông báo sa thải khoảng 14.000 lao động, với một trong những lý do là “AI đã thay thế họ”. Theo Business Insider, đây được xem là minh chứng cho thấy AI bắt đầu có tác động lớn đến công việc của con người.

Công cụ hỗ trợ hay mối đe dọa?

Lịch sử công nghệ cho thấy mỗi cuộc cách mạng kỹ thuật đều định hình lại cách con người làm việc, từ chiếc máy dệt trong thời kỳ công nghiệp hóa, cho tới máy tính cá nhân làm thay đổi cách làm việc của một văn phòng hiện đại. Nhưng AI còn khác ở một điểm then chốt, nó không chỉ thay thế lao động chân tay, mà còn có khả năng “sản xuất thông tin”, lĩnh vực vốn được xem là đặc quyền của lao động trí óc.

Thực tế này không còn là giả định, khi chính những người tạo ra công nghệ, từ CEO của các công ty AI đến các nhà khoa học hàng đầu đồng loạt cảnh báo về tốc độ tiến bộ của công nghệ do họ tạo ra. Họ nhận định, AI có thể xóa sổ nhiều vị trí từng do con người đảm nhiệm, đồng nghĩa nhu cầu tuyển dụng và mức chi trả cho lao động ở vị trí này có thể giảm đáng kể, kéo theo nguy cơ phá vỡ sự cân bằng vốn có trong quan hệ giữa chủ sử dụng và người lao động.

Lúc này, câu hỏi không còn là “AI có thay con người hay không?” mà là “AI sẽ thay thế con người đến mức nào?”

AI đang làm được nhiều việc hơn chúng ta tưởng, từ soạn văn bản, chẩn đoán bệnh, đề xuất chiến lược kinh doanh, hỗ trợ pháp lý… và “nó không cần ngủ trưa”. Trên chương trình 60 Minutes của CBS News (Mỹ), CEO Dario Amodei của Anthropic thẳng thắn đưa ra cảnh báo, AI có thể “xóa sổ một nửa số việc làm văn phòng cấp thấp và đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên mức 10-15%”. Giáo sư Geoffrey Hinton, người được mệnh danh là “Cha đỡ đầu của AI”, chủ nhân giải Nobel 2024, khẳng định AI có thể thay thế nhiều công việc trí óc mang tính lặp lại như trợ lý luật pháp, nhân viên tổng đài, dịch vụ khách hàng, phân tích dữ liệu cấp thấp…

Thậm chí, CEO Dario Amodei chia sẻ rằng, “AI sẽ làm tốt hơn mọi công việc, kể cả công việc của tôi và các CEO khác. Con người từng thích nghi với các thay đổi công nghệ trước đây, nhưng lần này, sự thay đổi nhanh hơn, rộng hơn và khó thích nghi hơn”.

Tỷ phú Elon Musk hồi tháng 5/2024, từng gọi AI là “nỗi sợ lớn nhất” của mình. Ông cho rằng, trong vài năm qua, năng lực của AI đã phát triển với tốc độ quá nhanh, đến mức các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dùng vẫn đang loay hoay tìm cách sử dụng công nghệ này một cách an toàn và có trách nhiệm.

Trong khi đó, những nhân vật có tầm ảnh hưởng tới sự phát triển của AI như CEO Jensen Huang của Nvidia, hay CEO Sam Altman của OpenAI lại có góc nhìn lạc quan hơn, khi nhấn mạnh yếu tố con người trong việc nắm bắt và sử dụng công nghệ “không phải AI cướp việc, mà là người biết dùng AI tốt hơn sẽ cướp việc của người kém hơn”. Phát biểu tại Hội nghị AI toàn cầu năm 2025 của Viện Milken, CEO của Nvidia cho rằng, thách thức không phải là AI tự động thay thế con người, mà là khoảng cách kỹ năng giữa những lao động nắm bắt được công nghệ mới và những người chậm thích nghi, trong một thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng.

Giới quan sát thường bình luận “hàm ý chính trị và kinh tế” trong phát ngôn của các chủ doanh nghiệp AI. Nhưng dù các dự báo có khác nhau về mức độ tác động, điểm chung vẫn là rủi ro về một chuyển đổi lớn ngày một gần hơn.

Khác với các làn sóng tự động hóa trước đây, giai đoạn hiện tại chứng kiến sự xuất hiện của các “tác nhân AI” (AI agents – AI có khả năng hành động tự chủ, chủ động giải quyết các vấn đề phức tạp và thích ứng kiến thức mới, thậm chí tự tương tác, phối hợp với các AI khác, thay vì chỉ thụ động với các lệnh hoặc quy tắc được lập trình sẵn). Nhờ khả năng này, nhiều công việc vốn đòi hỏi tối thiểu một lớp giám sát của con người, nay có thể được giao gần trọn vẹn cho máy móc.

Một báo cáo gần đây của Bank of America cho biết, việc tự động hóa toàn diện chưa xảy ra ngay lập tức, nên tình trạng thất nghiệp hàng loạt vẫn chưa xảy ra, nhưng tốc độ tiến bộ kỹ thuật, cùng với việc các chuyên gia (nhà báo, nhà phân tích, nhà kinh tế, bác sĩ…) đều đang vô tình “giúp” huấn luyện AI, làm cho lộ trình thay thế có thể rút ngắn nhanh hơn dự tính.

AI sẽ không thay thế con người, nhưng người biết dùng AI sẽ thay thế người không biết. (Nguồn: Getty Images)

Chủ động dẫn dắt AI

Chúng ta đã nói về Cách mạng công nghệ 4.0 từ nhiều năm trước, nhưng chưa bao giờ nó rõ ràng đến thế. GS. Geoffrey Hinton nhận định, AI sẽ không tạo ra đủ việc làm mới để bù lại số lượng công việc bị mất. Ông cảnh báo về những nguy cơ kinh tế và xã hội, tình trạng bất bình đẳng có thể gia tăng. “Một số ít người sẽ trở nên rất giàu, còn phần lớn người lao động có thể trở nên nghèo hơn”, ông nói.

AI chắc chắn sẽ tạo ra bước nhảy vọt về năng suất và đó là lý do nhiều lãnh đạo kinh tế lạc quan. Nhưng lịch sử cho thấy, năng suất cao không đồng nghĩa với phân phối thu nhập công bằng. Nếu lợi ích từ AI tập trung vào nhóm nhỏ sở hữu công nghệ, bất bình đẳng có thể tăng vọt. Một số người hưởng lợi lớn, còn phần đông đứng trước nguy cơ mất thu nhập hoặc bị đẩy xuống các công việc chất lượng thấp hơn, kéo theo rủi ro đối với ổn định xã hội.

Ngoài ra, AI không chỉ khiến nhiều công việc hiện nay trở nên lỗi thời mà còn định hình lại tiêu chuẩn kỹ năng ở mọi ngành nghề, chỉ những ai hiểu, thích ứng tốt hoặc làm chủ được công nghệ mới có khả năng phát triển.

Tuy nhiên, thích ứng không đồng nghĩa với chối bỏ AI. Thực tế đã chứng minh, đây là công nghệ có tiềm năng đáng kinh ngạc khi được ứng dụng vì lợi ích của nhân loại, tương tự cách máy hơi nước từng tạo nên bước đại nhảy vọt cho nền công nghiệp thế giới.

Câu nói quen thuộc trong giới công nghệ “AI sẽ không thay thế con người nhưng người biết dùng AI sẽ thay thế người không biết” luôn đúng. Nguy cơ AI thay thế con người không là viễn tưởng, nhưng tương lai không phải do thuật toán định đoạt. AI không chỉ là cơ hội việc làm mà còn là cánh cửa để thế hệ mới bước vào tương lai với tâm thế của những người kiến tạo cuộc chơi.

Trong bối cảnh đó, theo CEO OpenAI Sam Altman, “học cách làm việc với AI sẽ là chìa khoá giúp con người duy trì lợi thế trong bối cảnh ngành công nghệ đang thay đổi thế giới”. Điều quan trọng là bảo đảm con người vẫn là trung tâm của tiến bộ trong một thế giới vốn không chờ chúng ta kịp chuẩn bị và nơi AI không có nút “tạm dừng”.