Nhận diện điểm nghẽn trong quá trình số hóa kênh phân phối của doanh nghiệp

Để trụ vững trên thị trường, doanh nghiệp Việt buộc phải đẩy nhanh chuyển đổi số trong kênh phân phối. Tuy nhiên, quá trình này còn gặp nhiều rào cản như thiếu vốn, nhân lực và kỹ năng về dữ liệu, bảo mật, tự động hóa.

Đối mặt với những thách thức cốt lõi

Trong bối cảnh sức mua đang suy giảm và mức độ cạnh tranh ngày càng khốc liệt, một trong những lời khuyên thiết thực dành cho các hộ kinh doanh, doanh nghiệp (DN) nhỏ và vừa là cần nhanh chóng chuyển dịch sang các kênh phân phối số để tiếp cận thị trường hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, việc triển khai số hóa, đặc biệt là ứng dụng thương mại điện tử (TMĐT), không phải là điều dễ dàng đối với tất cả DN.

Tại một hội thảo do Bộ Công Thương tổ chức gần đây nhằm thúc đẩy phát triển thị trường nội địa, ông Võ Văn Khanh, Trưởng đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (Vecom) khu vực miền Trung -Tây Nguyên, cho biết đã có nhiều nỗ lực hỗ trợ ứng dụng số vào các chợ truyền thống. Qua 6 chương trình được triển khai tại 11 chợ ở khu vực này, nhiều “điểm nghẽn” đã lộ diện, cản trở việc chuyển đổi số một cách thực chất.

Cụ thể, ông Khanh cho rằng để số hóa các chợ truyền thống không thể thiếu các bước như khảo sát, xây dựng dữ liệu, kích hoạt người dùng. Tuy nhiên, trên thực tế, nguồn lực tài chính và nhân lực lại là rào cản lớn nhất.

Phần lớn các chủ thể tham gia chương trình OCOP tại đây là DN nhỏ, tiểu thương, hộ cá thể – những nhóm yếu thế về tài chính và thiếu kỹ năng công nghệ.

Chính vì vậy, trong năm 2025, Vecom kiến nghị tăng cường kết nối nguồn nhân lực từ các trường đại học có đào tạo TMĐT để hỗ trợ các chủ thể OCOP tham gia sâu hơn vào môi trường số.

Đáng chú ý, theo khảo sát của Vecom, doanh thu tại nhiều chợ truyền thống đã sụt giảm tới 40% (tùy ngành hàng), do đó cần tính đến mô hình kết hợp giữa giao thương tại chỗ và ứng dụng số để phục hồi sức mua và mở rộng thị trường.

Không chỉ riêng chợ truyền thống, các DN nhỏ, hộ kinh doanh khi tham gia TMĐT cũng đối mặt với muôn vàn áp lực, ví như “làm dâu trăm họ”. Theo TS. Hoàng Ái Phương, chuyên gia Digital Marketing nhiều sàn TMĐT hiện nay thiết kế chính sách nghiêng về người tiêu dùng, khiến người bán, đặc biệt là các DN vừa và nhỏ gặp nhiều bất lợi.

Phí nền tảng ngày càng tăng, chính sách quản lý ngày càng chặt, cộng thêm sự cạnh tranh gay gắt từ các nhà bán quốc tế đã khiến không ít DN nội phải rút lui khỏi thị trường.

Bên cạnh đó, ứng dụng số trên kênh phân phối vẫn còn là một thách thức lớn với các DN nhỏ, hợp tác xã. Họ thường thiếu kiến thức và kỹ năng công nghệ, gặp khó khăn về chi phí đầu tư, e ngại thay đổi thói quen kinh doanh truyền thống và phải đối mặt với các rủi ro liên quan đến bảo mật dữ liệu, an ninh mạng.

Nhìn từ góc độ chiến lược phân phối, ông Phạm Hồng Sơn,  chuyên gia cao cấp về TMĐT và chuyển đổi số chỉ ra rằng các DN đang phải vật lộn với những thách thức căn bản của chiến lược kênh phân phối (Route to Market – RTM): tăng trưởng chậm, chi phí phân phối cao, khó thích ứng với xu hướng chuyển đổi nhanh chóng của thị trường và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn.

Sự thay đổi liên tục của thị trường nội địa khiến DN không thể đứng ngoài cuộc chơi chuyển đổi số. Ông Sơn nhấn mạnh: nếu trước đây cần vài năm để một ứng dụng công nghệ ra đời thì nay, một App đơn giản có thể hoàn thiện trong 2 tháng, một App chất lượng cao chỉ mất 6 – 9 tháng. Thị trường ngày nay phát triển với tốc độ chóng mặt, cả về công nghệ lẫn hành vi tiêu dùng. Kênh bán hàng cũng vì thế mà thay đổi từng ngày.

Tuy nhiên, việc sử dụng App sao cho hiệu quả trong phân phối vẫn là một bài toán không đơn giản. Ông Phạm Trọng Chinh – chuyên gia Trade Marketing và hệ thống phân phối chia sẻ: cách đây vài năm, chủ tiệm tạp hóa ở nông thôn gần như không biết gì về App.

Tuy nhiên, hiện nay một nửa số chủ tiệm đã quen với việc sử dụng ứng dụng để đặt hàng. Thực trạng này đặt ra một câu hỏi lớn: khi phần lớn cửa hàng đã đặt hàng qua App, liệu đội ngũ nhân viên bán hàng truyền thống có còn cần thiết?

Gỡ “nút thắt” rào cản chuyển đổi số

Trước thực trạng đầy thách thức, ông Chinh thẳng thắn chỉ ra: tốc độ thay đổi của thị trường và hành vi khách hàng hiện nay quá nhanh, vượt ngoài khả năng thích ứng của nhiều doanh nghiệp. Trải nghiệm khách hàng, yếu tố then chốt trong cạnh tranh đang trở thành một “bài toán khó” buộc doanh nghiệp phải chạy đua không ngừng để theo kịp.

Không chỉ gặp khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ số vào kênh phân phối, bản thân quá trình chuyển đổi số tổng thể cũng đang làm khó phần lớn doanh nghiệp Việt. Bà Dương Hồng Loan, Viện trưởng Viện Sáng kiến Việt Nam, cho biết: hơn 60% doanh nghiệp vẫn loay hoay giữa muôn vàn thách thức – từ thiếu hụt kỹ năng về dữ liệu, bảo mật đến tự động hóa.

Theo bà Loan, nguyên nhân cốt lõi nằm ở trình độ kỹ năng số của người lao động. Cụ thể, 44% lao động chưa thành thạo kỹ năng số dù chỉ ở mức cơ bản, 37% mới chỉ ở mức thấp, và đặc biệt, tới 43% hoàn toàn không có kỹ năng số nâng cao nào.

Sự thiếu hụt nghiêm trọng này khiến nguồn nhân lực công nghệ thông tin trở thành “điểm nghẽn” lớn trong nỗ lực chuyển đổi số. Thống kê mới nhất cho thấy, đến năm 2023, chỉ khoảng 27,6% lao động trong doanh nghiệp có bằng cấp, chứng chỉ đào tạo bài bản.

Để tháo gỡ khó khăn này, bà Dương Hồng Loan đề xuất một chiến lược nâng cao năng lực số theo hướng bài bản, gồm bốn nội dung cốt lõi: xây dựng khung năng lực số phù hợp từng vị trí, thiết kế lộ trình học tập theo nhóm nhân sự, tạo dựng văn hóa học tập số trong nội bộ doanh nghiệp và đào tạo chuyên sâu các kỹ năng công nghệ mới.

Song song với đó, giới chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần chủ động hợp tác chiến lược với các nhà cung cấp công nghệ Trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời khai thác các công cụ AI có chi phí hợp lý, dễ triển khai. Đây là hướng đi khả thi giúp doanh nghiệp vừa tiết giảm chi phí, vừa tăng tốc ứng dụng AI vào kênh phân phối qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh thị trường số bùng nổ.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn đó. Chi phí tích hợp công nghệ AI vẫn là một rào cản lớn, đặc biệt với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, những đơn vị vốn hạn chế về tài chính và nhân lực.

Thực tế cho thấy, bài toán chi phí đang làm chậm lại tốc độ phổ cập AI trên diện rộng, đặt ra yêu cầu cấp thiết về chính sách hỗ trợ và giải pháp phù hợp với đặc thù từng phân khúc doanh nghiệp tại Việt Nam.

Quang Anh