Quy định về AI trong báo chí, truyền thông AI và báo chí

AI – “cộng sự siêu năng lực” của nhà báo?

Không thể phủ nhận rằng AI mang đến sự chuyển mình toàn diện trong lĩnh vực báo chí, truyền thông. Từ việc hỗ trợ tổng hợp dữ liệu, dịch thuật, tóm tắt văn bản, đến phân tích xu hướng truyền thông xã hội, AI đang thay đổi cách làm báo từ bên trong.
Hãng thông tấn Associated Press (AP) từ năm 2014 đã sử dụng AI để tạo ra các bản tin tài chính ngắn gọn, giúp tăng năng suất sản xuất tin lên hàng chục lần mà không cần tăng số lượng phóng viên.
AI cũng có thể giúp báo chí theo dõi và phân tích các phương tiện truyền thông mạng xã hội như Facebook, Twitter để tìm tin tức nóng hổi với tốc độ con người không sánh kịp. Ví dụ hệ thống News Tracer của Reuters sẽ quét mọi Tweet trên Twitter trong thời gian thực (khoảng 500 triệu Tweet mỗi ngày) và đưa về một bản tóm tắt về các nội dung mà hệ thống đánh giá là đáng tin.

Bên cạnh đó, cách thức phân phối tin tức ngày nay đã chuyển dịch từ mô hình “một kích cỡ cho tất cả” sang trải nghiệm cá nhân hóa nhờ công nghệ đề xuất dựa trên AI. Các tòa soạn như Washington Post, Nikkei Asia hay The Guardian đã sử dụng AI phân tích hàng trăm biến số, từ thói quen đọc đến thời gian tương tác với từng chủ đề, để tạo ra nguồn cấp tin tức cá nhân hóa theo sở thích. Việc cá nhân hóa này đã giúp tăng tỷ lệ giữ chân đăng ký trung bình lên 34%.
Như vậy, trong vai trò hỗ trợ kỹ thuật và phân tích dữ liệu, AI đang là cộng sự đắc lực của nhà báo, giải phóng các nhà báo khỏi những công việc mang nặng tính “chân tay” để họ có thể tập trung vào sản phẩm báo chí có giá trị cao đáp ứng nhu cầu của công chúng.

Hiện hữu nguy cơ AI trở thành “đối thủ”

Tuy nhiên, AI cũng đang đe dọa tước đoạt vai trò, quyền tác giả, và thậm chí là sự tồn vong của báo chí chuyên nghiệp nếu không được kiểm soát đúng mức.

Thông tin sai lệch và Deepfake: Trong cuộc bầu cử Quốc hội Ấn Độ năm 2024, một loạt video giả mạo ứng viên chính trị sử dụng giọng nói AI lan truyền rộng rãi, khiến người dân hoang mang. Một trong số đó là video của lãnh đạo đảng BJP bị giả mạo để phát ngôn mang tính thù địch, dù thực tế ông chưa từng nói như vậy. Trên thực tế, AI đang được sử dụng tạo nên vấn nạn về tin giả cũng như tạo ra những video deepfake, khiến việc thao túng nội dung kỹ thuật số trở nên dễ dàng hơn.

Thay thế nhà báo: Ở một số tòa soạn đang chịu áp lực tài chính, AI đang được sử dụng để viết toàn bộ nội dung mà không cần sự can thiệp của con người. Điều này không chỉ gây ra nguy cơ thất nghiệp trong ngành báo chí, mà còn làm suy giảm chất lượng tin tức, khi nội dung thiếu chiều sâu, bối cảnh và yếu tố đạo đức.

Vào năm ngoái, Đài Phát thanh OFF Radio Kraków tại Ba Lan gây tranh cãi khi sa thải một loạt nhà báo để thay thế bằng “người dẫn chương trình AI”. Ông Mateusz Demski, một trong hàng chục phóng viên bị sa thải, đã đăng lá thư công khai phản đối việc nhà đài thay phóng viên “người trần mắt thịt” bằng AI, cho rằng đây là “một tiền lệ nguy hiểm ảnh hưởng đến tất cả báo giới”. Trước sự phản ứng mạnh mẽ của dư luận, lo ngại con người đang bị AI kiểm soát và thay thế, Đài phát thanh này đã phải dừng thử nghiệm AI của mình sau một tuần.

Làm mờ ranh giới về tác quyền: Một nguy cơ hiện hữu khác là tình trạng các mô hình AI được đào tạo từ dữ liệu thu thập từ Internet, trong đó bao gồm cả nội dung có bản quyền từ các tờ báo lớn mà không có sự đồng ý. Vào năm 2023, The New York Times đã kiện OpenAI và Microsoft vì đã sử dụng hàng trăm nghìn bài viết của họ để huấn luyện chatbot mà không xin phép, vi phạm bản quyền nghiêm trọng.

Câu trả lời nằm ở cách con người quản lý

Vậy mối quan hệ giữa AI và báo chí là cộng sinh hay triệt tiêu lẫn nhau? Câu trả lời nằm ở cách con người định hình mối quan hệ và quản lý công nghệ mới nổi này. Nếu AI được sử dụng như một công cụ hỗ trợ nhà báo, tôn trọng quyền tác giả, đạo đức nghề nghiệp và được giám sát bởi con người – mối quan hệ này sẽ là cộng sinh. Nếu AI trở thành lực lượng thay thế, chiếm dụng và thao túng nội dung, thì đó sẽ là một quan hệ triệt tiêu. Khi đó, AI sẽ lấy đi không chỉ công việc, mà cả niềm tin công chúng vào báo chí; nếu để tình trạng này xảy ra, báo chí sẽ tự đào mồ chôn cho mình, đánh mất vai trò dẫn dắt thông tin trong xã hội.

Vì vậy, mối quan hệ giữa AI và báo chí không phải là triệt tiêu, cũng không tự nhiên là cộng sinh. Tương lai của mối quan hệ này phụ thuộc vào ý thức đạo đức, sự tinh xảo của công nghệ và đặc biệt việc ứng dụng AI trong báo chí – truyền thông phải được quản lý bằng hệ thống pháp luật minh bạch do chính con người tạo ra.