Thách thức từ thương mại điện tử và “cái bẫy giá rẻ”

Việc bán sách trực tuyến giúp mở rộng tiếp cận độc giả, nhưng cũng khiến sách lậu có thêm đất sống. Đồ họa: TT

Sách lậu tràn ngập không gian mạng và TMĐT

Trong thời đại chuyển đổi số, hành vi xâm phạm bản quyền sách đã vượt xa hình thức in lậu truyền thống. Hiện nay, nhiều đầu sách vừa phát hành đã bị scan, chuyển thành file PDF, chia sẻ công khai qua Google Drive, Telegram, Zalo hoặc được đọc toàn văn trên TikTok, YouTube, thậm chí chuyển thể thành sách nói mà không hề xin phép.

Trên các sàn TMĐT lớn như Shopee, Lazada, TikTok Shop, sách giả, sách in lậu vẫn được rao bán công khai, thậm chí gắn mác giảm giá sốc để thu hút người mua. Tình trạng này không chỉ gây tổn thất doanh thu cho nhà xuất bản, mà còn ảnh hưởng uy tín của tác giả và làm xói mòn niềm tin độc giả.

Các hành vi vi phạm hiện diễn ra dưới hai hình thức chính: số hóa, chia sẻ trái phép nội dung sách và in lậu để kinh doanh trực tuyến. Với sự hỗ trợ của công nghệ và AI, việc sao chép và lan truyền nội dung giờ đây diễn ra nhanh, rẻ và gần như không thể kiểm soát.

Việc xâm phạm bản quyền có thể nhìn thấy rõ ràng trên nhiều phương diện, đặc biệt là thiệt hại về doanh thu thực tế với những đầu sách mới phát hành hoặc của các tác giả nổi tiếng.

Theo TS, Luật sư Lê Bá Thường (Viện trưởng Viện Nghiên cứu pháp luật và văn hóa doanh nghiệp), các chiến dịch truyền thông và kế hoạch phát hành của đơn vị xuất bản cũng bị phá vỡ, khi càng truyền thông mạnh thì sách lậu lại càng lan tỏa nhanh hơn. Tình trạng này còn tạo ra hiệu ứng tiêu cực trong xã hội, khi nhiều người, đặc biệt là giới trẻ hình thành thói quen hưởng thụ miễn phí nội dung số, khiến giá trị sáng tạo và văn hóa đọc bị xem nhẹ.

Trên mạng xã hội, không hiếm các nhóm người dùng kêu gọi góp tiền mua sách thật rồi chia sẻ ebook công khai, dù biết hành vi này vi phạm bản quyền. Theo các đơn vị phát hành, TMĐT vừa là cơ hội, vừa là thách thức với ngành Xuất bản. Việc bán sách trực tuyến giúp mở rộng tiếp cận độc giả, nhưng cũng khiến sách lậu có thêm đất sống.

Nhiều shop ảo, gian hàng không rõ nguồn gốc trên các sàn TMĐT sao chép hình ảnh, mô tả của nhà xuất bản chính thống rồi bán hàng giả với giá rẻ hơn 30-50%, khiến người tiêu dùng khó phân biệt thật, giả.

Không chỉ vậy, nhiều tài khoản TikTok hoặc fanpage Facebook đã livestream bán sách giả, dùng chiêu trò flash sale để đánh vào tâm lý săn rẻ của người mua. Một số kênh còn đọc nội dung toàn bộ cuốn sách trên sóng trực tiếp, vi phạm nghiêm trọng quyền tác giả và quyền phát hành.

“Sách giả, sách in lậu không chỉ vi phạm Luật Xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ, mà còn làm suy giảm văn hóa đọc vì chất lượng in kém, nhiều sai sót. Độc giả cần chọn mua từ các nhà sách uy tín, các sàn TMĐT chính hãng, đó là hành động tiêu dùng thông minh, giúp bảo vệ ngành xuất bản trong nước”, TS, Luật sư Thường chia sẻ.

Doanh nghiệp xuất bản căng mình trong cuộc chiến pháp lý số

Việc xử lý vi phạm bản quyền trong môi trường trực tuyến hiện vẫn gặp nhiều khó khăn. Một cuốn sách bị chia sẻ lậu trên Telegram hoặc Google Drive có thể được tải hàng chục nghìn lần chỉ trong vài giờ, trong khi các cơ quan quản lý mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng mới có thể yêu cầu gỡ bỏ.

TS, Luật sư Lê Bá Thường cho biết, việc bảo vệ bản quyền trong thời đại số đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, nhà xuất bản, các nền tảng TMĐT và cả độc giả.

“Cần xử lý nghiêm các trường hợp in lậu, buôn bán sách giả trên không gian mạng. Đồng thời, phải có biện pháp răn đe với các website và nhóm chia sẻ ebook quy mô lớn gây ảnh hưởng đến quyền lợi của tác giả,” ông Thường đề xuất.

Ngoài ra, ông Thường cũng cho rằng, cần hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế xử lý nhanh, minh bạch đối với các hành vi xâm phạm bản quyền trực tuyến. Bên cạnh đó, doanh nghiệp xuất bản cần được hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và truyền thông để phát triển nền tảng phân phối số hợp pháp, giúp độc giả dễ tiếp cận nội dung bản quyền, từ đó giảm động cơ tìm đến nội dung lậu.

“Xuất bản điện tử sẽ là xu hướng tất yếu của ngành trong kỷ nguyên TMĐT. Việc phát triển nền tảng đọc, nghe sách có bản quyền sẽ tạo kênh tiêu thụ mới, giúp tác giả và nhà xuất bản sống được bằng sáng tạo của mình”, ông Thường nói.

Theo các chuyên gia, ngành Xuất bản Việt Nam sẽ không thể lớn mạnh nếu không có một cuộc cách mạng về minh bạch bản quyền và tiêu dùng số có trách nhiệm.

TS, Luật sư Lê Bá Thường cho rằng, chống vi phạm bản quyền không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng, mà cần sự tham gia của toàn xã hội, từ doanh nghiệp công nghệ, sàn TMĐT, cơ sở giáo dục đến từng người tiêu dùng. Khi độc giả ý thức được rằng mua sách thật là góp phần nuôi dưỡng sáng tạo, thì văn hóa đọc và công nghiệp xuất bản mới có thể phát triển bền vững.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, ý thức tôn trọng bản quyền cần được hình thành từ sớm, thông qua giáo dục trong nhà trường và truyền thông đại chúng. Trong thời đại TMĐT, mỗi lượt chia sẻ trái phép trên mạng cũng là một hành vi tiêu dùng sai lệch, gây thiệt hại cho nền văn hóa tri thức.

Các đơn vị xuất bản đề nghị cần có chiến dịch truyền thông quốc gia về bản quyền và các chương trình khuyến khích người đọc sử dụng nội dung số có bản quyền như sách điện tử, sách nói hoặc nền tảng đọc trả phí.

“Khi công nghệ tiếp tục thay đổi cách chúng ta tiếp cận tri thức, cuộc chiến bản quyền trong TMĐT không chỉ là trách nhiệm của ngành Xuất bản, mà là bài toán đạo đức và văn hóa tiêu dùng của toàn xã hội”, ông Thường nhấn mạnh.