Thực tế phổ biến nhưng ít được thừa nhận

Hiệp hội Nghiên cứu Ung thư Hoa Kỳ (AACR) đã tiến hành nghiên cứu khả năng sử dụng AI trong bài báo khoa học và báo cáo phản biện, dựa trên khảo sát 10 tạp chí do Hiệp hội xuất bản.

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng công cụ phát hiện AI – AI Detection Dashboard của Pangram Labs, được đánh giá có độ chính xác cao.

Kết quả cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2025, có tới 36% phần tóm tắt trong tổng số 7.177 bản thảo gửi đến AACR, chứa nội dung do AI tạo ra.

Đồng thời, nhóm nghiên cứu cũng phát hiện dấu hiệu sử dụng AI trong gần 15% phần phương pháp nghiên cứu và khoảng 7% báo cáo phản biện được thu thập trong quý IV năm 2024.

Trong quy trình nộp bài, các tạp chí yêu cầu tác giả khai báo việc sử dụng AI, nhưng chỉ có 9% tổng số bản thảo thực hiện khai báo này.

Theo Daniel Evanko, người phụ trách hệ thống biên tập của AACR, nguyên nhân các tác giả không tiết lộ việc sử dụng AI vì lo ngại tạp chí sẽ từ chối bản thảo của họ.

Nhiều nghiên cứu trước đây đã cố gắng định lượng mức độ sử dụng AI trong các bài báo khoa học và quy trình phản biện. Tuy nhiên, nghiên cứu của AACR là một trong những công trình đầu tiên đánh giá độ chính xác các khai báo từ tác giả.

Có được sử dụng AI trong nghiên cứu khoa học hay không?

Khi nghiên cứu việc sử dụng AI trong học thuật, điều quan trọng là phải phân biệt rõ giữa nội dung được hỗ trợ bởi AI (AI-assisted content) và nội dung do AI tạo ra (AI-generated content).

Nội dung được hỗ trợ bởi AI là các tác phẩm do con người viết, nhưng được cải thiện với sự hỗ trợ của các công cụ AI. Một tác giả có thể sử dụng AI để kiểm tra ngữ pháp, nâng cao độ rõ ràng của câu hoặc đưa ra gợi ý về phong cách viết. Tác giả vẫn giữ quyền kiểm soát hoàn toàn và AI chỉ đóng vai trò là công cụ hỗ trợ hoàn thiện sản phẩm cuối cùng.

Hình thức hỗ trợ này được chấp nhận rộng rãi bởi hầu hết các nhà xuất bản, mà không cần phải khai báo chính thức. Miễn là công trình đó vẫn giữ được tính nguyên gốc và duy trì tính liêm chính khoa học.

Ngược lại, nội dung do AI tạo ra là nội dung được sản sinh trực tiếp bởi chính AI, như các đoạn văn dài, dựa trên chỉ dẫn chi tiết (prompt) do tác giả cung cấp.

Điều này làm dấy lên các vấn đề đạo đức, đặc biệt liên quan đến tính nguyên bản, độ chính xác và quyền tác giả.

Nguyên nhân bởi AI sinh ngữ (Generative AI) tạo ra nội dung từ nhiều nguồn truy cập khác nhau như: trích xuất dữ liệu từ web, bộ dữ liệu công khai, nên có thể sao chép tác phẩm của người khác hoặc xâm phạm bản quyền và người dùng không biết.

Do đó, đối với nội dung do AI tạo ra, các tác giả bắt buộc phải thực hiện việc khai báo rõ ràng và minh bạch. Trong nhiều trường hợp, những nội dung do AI tạo ra có thể chịu các giới hạn nhất định. Các nhà xuất bản thậm chí có thể từ chối hoàn toàn loại nội dung này.

Sử dụng AI một cách đúng đắn trong nghiên cứu khoa học

Dựa trên hướng dẫn từ nhiều tổ chức uy tín, bao gồm: Ủy ban Đạo đức Xuất bản (Anh), Nhà xuất bản Sage Publishing (Hoa Kỳ), Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, Viện Hàn lâm Khoa học Nam Phi, các tác giả nên lưu ý một số khuyến nghị khi sử dụng AI trong nghiên cứu khoa học. Cụ thể:

Các công cụ AI có thể được sử dụng cho những tác vụ thông thường như: cải thiện ngữ pháp, chỉnh sửa cấu trúc câu hoặc hỗ trợ tra cứu tài liệu. Những hình thức sử dụng này không bắt buộc phải ghi nhận cụ thể trong bài viết.

Nội dung do AI tạo ra không được phép sử dụng, trừ khi có lý do rõ ràng cho thấy việc này là cần thiết cho nghiên cứu và nội dung được đánh dấu, trích dẫn rõ ràng là do AI tạo ra. Có nhiều quy ước khác nhau về cách trích dẫn, nhưng tất cả đều thống nhất rằng, cần nêu rõ tên công cụ AI sinh ngữ được dùng, ngày truy cập và câu lệnh đã sử dụng. Việc trích dẫn có thể được thực hiện trong phần tổng quan tài liệu, hoặc trong phần phương pháp nghiên cứu hay kết quả nghiên cứu.

Các nội dung khác liên quan đến việc sử dụng AI như: chỉnh sửa mã lệnh, tạo bảng hoặc hình minh họa, rút gọn số lượng từ hoặc kiểm tra kết quả phân tích, không nên được trích dẫn trực tiếp trong phần nội dung chính của bài báo. Những nội dung này nên được nêu rõ ở cuối bản thảo.

Tác giả có trách nhiệm kiểm tra độ chính xác của bất kỳ nội dung nào có sử dụng AI, dù là AI hỗ trợ hay AI tạo ra, nhằm đảm bảo nội dung đó không có sai lệch, đạo văn hoặc vi phạm bản quyền./.