(sav.gov.vn) – Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo bước ngoặt cho kiểm toán công, giúp nâng cao minh bạch, phát hiện sớm rủi ro và tối ưu hiệu quả hoạt động. Thành công của kiểm toán AI phụ thuộc vào con người – những kiểm toán viên am hiểu công nghệ, liêm chính và đổi mới.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Nguyễn Duyên
Sáng 13/10, tại Hà Nội, Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA) đã tổ chức Hội thảo quốc tế “Kiểm toán trong kỷ nguyên mới – Nâng cao năng lực kiểm toán với AI”.
Hội thảo thu hút hơn 120 đại biểu trong và ngoài nước, bao gồm lãnh đạo KTNN, chuyên gia công nghệ, đại diện các tổ chức tài chính, kiểm toán quốc tế và doanh nghiệp công nghệ.
AI giúp kiểm toán minh bạch, chủ động và thời gian thực
Theo Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng, AI đang mở ra kỷ nguyên mới cho nghề kiểm toán, giúp phát hiện sai phạm nhanh hơn và nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính công.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh, AI đang tái định hình mọi ngành nghề và mở ra cơ hội cho kiểm toán: thay vì chọn mẫu, kiểm toán viên có thể phân tích toàn bộ dữ liệu, nâng mức đảm bảo, giảm thiên kiến và dự báo rủi ro, gian lận để can thiệp sớm. Các trợ lý kiểm toán ảo và thuật toán học máy, xử lý ngôn ngữ tự nhiên giúp tự động hóa tra cứu, đối chiếu, soạn thảo và giám sát hàng triệu giao dịch.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng cũng chỉ ra kinh nghiệm từ các quốc gia đã sớm ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực kiểm toán. Tại Mỹ, Văn phòng Kiểm toán Chính phủ (GAO) đã tích hợp AI vào giám sát tài chính liên bang, y tế và rủi ro ngân hàng. Điều này rút ngắn đáng kể thời gian, mở rộng độ phủ phân tích, đồng thời tăng sức nặng chứng cứ.
Ở Anh, Văn phòng Kiểm toán Quốc gia Vương quốc Anh (NAO) áp dụng AI trong phúc lợi xã hội, y tế, hợp đồng công và xây dựng “playbook” sử dụng AI an toàn, giúp tiết kiệm ngân sách nhờ phòng chống gian lận.
Còn tại Pakistan, AI từng được sử dụng để phát hiện 128.000 trường hợp “người hưu trí ma” trong chi trả lương hưu. Đây là minh chứng cho sức mạnh dữ liệu khi được kết nối thông minh.
Tại Việt Nam, KTNN đã xây dựng nền tảng dữ liệu lớn, kết nối với Bộ Tài chính, Bảo hiểm Xã hội, Ngân hàng Nhà nước, tạo kho dữ liệu hơn 100 triệu bản ghi và triển khai 6 phần mềm ứng dụng AI trong phân tích ngân sách, đánh giá rủi ro, kiểm tra giao dịch, giám sát đầu tư công và chi tiêu xanh.
Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng khẳng định: AI không thay thế kiểm toán viên mà giúp họ làm việc chính xác, sâu sắc hơn; đồng thời hỗ trợ dự báo rủi ro, khuyến nghị chính sách và chuyển kiểm toán từ “sau sự kiện” sang thông minh, chủ động và thời gian thực.
Chủ tịch ACCA: AI định hình tương lai kiểm toán công
Bà Ayla Majid – Chủ tịch ACCA toàn cầu – nhấn mạnh, AI không chỉ thay đổi công nghệ mà còn tái định hình xã hội và kiểm toán, giúp nâng cao minh bạch, phát hiện gian lận và quản lý dự án phức tạp.
Tại Việt Nam, các công ty kiểm toán lớn như EY, KPMG, Deloitte đang triển khai nền tảng kiểm toán hỗ trợ AI, trong khi KTNN Việt Nam cũng nghiên cứu ứng dụng AI để cải thiện giám sát tài chính công và đầu tư công. AI giúp giảm tải công việc thủ công, phân tích dữ liệu lớn và hỗ trợ kiểm toán theo thời gian thực, từ đó chuyển kiểm toán từ phản ứng sang chủ động.
Bà Ayla Majid cũng nhấn mạnh vai trò của đào tạo và năng lực con người: Chuyên gia tài chính công cần hiểu AI, có tư duy đạo đức, phương pháp luận và hợp tác liên chức năng để triển khai AI an toàn, hiệu quả. Kinh nghiệm quốc tế, như Anh và Mỹ, cho thấy AI giúp tối ưu quy trình, tăng độ phủ kiểm toán và phát hiện rủi ro hệ thống, nhưng cũng đòi hỏi biện pháp quản trị, minh bạch và đánh giá độc lập.
Xu thế ứng dụng AI – Công cụ hỗ trợ đắc lực
Tại Phiên thảo luận “Kiểm toán thông minh: AI – Từ công cụ hỗ trợ đến chiến lược chuyển đổi”, các đại biểu thống nhất rằng AI đang trở thành xu thế tất yếu.
Từ phía KTNN Việt Nam, TS. Phạm Huy Thông – Phó Cục trưởng phụ trách Cục Công nghệ thông tin (CNTT), KTNN – cho biết: Trọng tâm trước mắt, KTNN tập trung triển khai các ứng dụng AI phục vụ trực tiếp công tác lập kế hoạch kiểm toán, tổng hợp kinh nghiệm, nâng cao chất lượng kiểm soát kiểm toán, hỗ trợ tra cứu và đối chiếu văn bản pháp luật. Mục tiêu là tối ưu hóa, chuẩn hóa các khâu trọng yếu, nâng cao hiệu quả và chất lượng kiểm toán.
Về dài hạn, KTNN hướng tới xây dựng hệ sinh thái AI toàn diện, hỗ trợ từ lập kế hoạch đến theo dõi thực hiện kiến nghị kiểm toán, phân tích dữ liệu lớn về đơn vị và đối tượng kiểm toán, đồng thời đối chiếu thông tin với các cơ quan như Thuế, Kho bạc, Hải quan. Đây là lĩnh vực ưu tiên, tập trung nguồn lực triển khai hiệu quả.
Bên cạnh đó, KTNN sẽ ứng dụng công nghệ cao cho kiểm toán thực địa: viễn thám, GIS, GeoAI… để giám định môi trường, tài nguyên, khoáng sản, đánh giá đất hiếm và dự báo tài nguyên.
Chiến lược tổng thể của KTNN thời gian tới là chuyển từ mô hình kiểm toán truyền thống, hậu kiểm, chọn mẫu sang kiểm toán số, kiểm toán 100% đối tượng theo thời gian thực, hướng tới tiền kiểm, giảm rủi ro, thất thoát và lãng phí ngân sách nhà nước.
Chia sẻ thêm về ứng dụng AI trong kiểm toán, ông Phan Ngọc Anh – Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Kiểm toán Deloitte Việt Nam – cho rằng: AI giúp nâng cao chất lượng kiểm toán, rút ngắn thời gian thủ tục hành chính và hỗ trợ phân tích dữ liệu lớn. Ví dụ, trong kiểm toán ngân hàng, AI có thể rà soát, tổng hợp và đánh giá 10 -12 nghìn hợp đồng vay trong thời gian rất ngắn, giúp kiểm toán viên đưa ra đánh giá chính xác hơn.
Ở lĩnh vực ngân hàng, bà Nguyễn Ngọc Lan Anh – Giám đốc Công nghệ và Nghiệp vụ, Ngân hàng Standard Chartered Việt Nam – cho biết, AI được ứng dụng trong quản lý rủi ro, dịch vụ ngoại hối, phát hiện gian lận, an toàn an ninh mạng và lập trình hệ thống. AI giúp phát hiện sớm các lỗ hổng bảo mật, giảm 68% rủi ro an ninh mạng, đồng thời tối ưu hóa các quy trình vận hành và quản lý rủi ro tỷ giá. Tuy nhiên, bà Nguyễn Ngọc Lan Anh cũng nhấn mạnh yếu tố con người vẫn là trung tâm, với các biện pháp kiểm soát rủi ro cần được đặt ngay từ đầu để đảm bảo ứng dụng bền vững.
Giải pháp trong hành trình chuyển đổi số
Về thách thức trong ứng dụng AI hiện nay, các chuyên gia chỉ ra ba thách thức lớn. Thứ nhất là hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, thứ hai là công tác bảo mật dữ liệu và chia sẻ thông tin trong khuôn khổ pháp luật, thứ ba là chất lượng và năng lực nhân sự để vận hành và kiểm soát AI.
Để vượt qua các thách thức này, ông Phan Ngọc Anh đưa ra giải pháp xây dựng khung AI đáng tin cậy với 7 yếu tố cơ bản, trong đó, trọng tâm là an toàn và bảo mật thông tin. Các ứng dụng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, con người vẫn chịu trách nhiệm cuối cùng.
TS. Phạm Huy Thông cũng đưa 3 giải pháp chính.
Thứ nhất là cải thiện về mặt thể chế – pháp lý: Cần xây dựng dự thảo Luật KTNN sửa đổi và ký kết quy chế phối hợp, trao đổi dữ liệu với các bộ, ngành qua nền tảng Dịch vụ Chính phủ quốc gia (NGSP) và hệ thống kết nối quốc gia.
Thứ hai là xây dựng kiến trúc cơ sở dữ liệu, nền tảng kết nối, chia sẻ dữ liệu và chuẩn hóa thông tin phục vụ mô hình AI.
Thứ ba là tập trung vào hệ thống nhân lực. Cần thành lập tổ kỹ thuật, tổ nghiệp vụ triển khai AI, đồng thời học tập kinh nghiệm quốc tế từ các cơ quan kiểm toán tối cao.
TS. Phạm Huy Thông cho biết thêm, về nâng cao năng lực và thu hút nhân tài, KTNN xây dựng lộ trình ba tầng.
Thứ nhất là nhóm cơ bản gồm: Kiểm toán viên, chuyên viên – đào tạo chuyển đổi số, kiến thức AI cơ bản qua khóa học Digital Literacy trực tuyến.
Thứ hai là nhóm trung cấp: Tổ phân tích dữ liệu – đào tạo chuyên sâu về khai phá dữ liệu, phát hiện bất thường và gian lận bằng Machine Learning.
Thứ ba là nhóm chuyên gia lõi: Data Scientist, kỹ sư AI – tuyển bổ sung, đào tạo dài hạn quốc tế, dẫn dắt phát triển mô hình tự động và chuyển giao cho các đơn vị nghiệp vụ.
Chia sẻ những giải pháp và kinh nghiệm quốc tế, Chủ tịch ACCA toàn cầu Ayla Majid nhấn mạnh rằng việc ứng dụng AI trong kiểm toán chỉ thực sự hiệu quả khi kết hợp song song giữa đổi mới công nghệ và phát triển năng lực con người. AI không thể thay thế kiểm toán viên mà là công cụ giúp họ mở rộng phạm vi kiểm toán, phân tích dữ liệu toàn diện và nâng cao tính minh bạch trong hoạt động tài chính công.
Bà Ayla Majid cho rằng, muốn triển khai thành công, các cơ quan kiểm toán cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp: đào tạo năng lực AI và dữ liệu cho kiểm toán viên, đặc biệt chú trọng đạo đức nghề nghiệp và tư duy phản biện; xây dựng khung đảm bảo AI (AI Assurance Roadmap) với các nguyên tắc minh bạch, có thể giải thích và được đánh giá độc lập; đồng thời thúc đẩy hợp tác liên ngành giữa kiểm toán viên, chuyên gia dữ liệu, cơ quan quản lý và giới học thuật để đảm bảo AI được ứng dụng có trách nhiệm.
Dẫn ví dụ từ Vương quốc Anh, nơi các công cụ như Risk Engine và Writing Engine đã giúp giảm đáng kể thời gian lập báo cáo kiểm toán, cho phép kiểm toán viên tập trung vào các nhiệm vụ giá trị cao hơn, bà Ayla Majid cho rằng, Việt Nam có thể học hỏi những mô hình này để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang kiểm toán số, hướng tới kiểm toán theo thời gian thực và phát hiện sớm rủi ro, gian lận.
Bà khẳng định, KTNN Việt Nam có vị thế đặc biệt để dẫn dắt hành trình này trong khu vực, thông qua việc tích hợp AI có trách nhiệm vào quy trình kiểm toán, đồng thời xây dựng khuôn khổ đánh giá và quản trị AI phù hợp thực tiễn. Đây là nền tảng quan trọng giúp kiểm toán công vừa tận dụng được sức mạnh công nghệ, vừa bảo đảm tính minh bạch, liêm chính và niềm tin công chúng – những giá trị cốt lõi của nghề kiểm toán.
Việc ứng dụng AI một cách hiệu quả sẽ tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong của KTNN Việt Nam trong việc hiện đại hóa kiểm toán công, góp phần xây dựng một nền tài chính công bền vững và minh bạch hơn./.
Nguyễn Duyên
https%3A%2F%2Fwww.sav.gov.vn%2FPages%2Fchi-tiet-tin.aspx%3FItemID%3D42841%26l%3DTinTucSuKien
