Trí tuệ nhân tạo – Động lực mới cho tăng trưởng xanh và bền vững

Phát triển xanh đi cùng chuyển đổi số

Phát biểu tại Phiên thảo luận cấp Bộ trưởng trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) lần thứ tư, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 chuyển hướng từ mô hình tăng trưởng truyền thống sang tăng trưởng xanh và kinh tế số. Đây là những cam kết mạnh mẽ, tạo một áp lực lớn cho chính mình, để kích hoạt trí tuệ Việt Nam, tìm kiếm đổi mới sáng tạo toàn cầu để giải “bài toán” phát triển xanh của Việt Nam và nhân loại.

Phát triển xanh và bền vững là phát triển dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (CĐS). Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và CĐS cũng hướng vào phục vụ phát triển xanh và bền vững. Việt Nam đã đưa bộ 3 này về chung một bộ quản lý nhà nước. Coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và CĐS là lựa chọn chiến lược, ưu tiên hàng đầu. Theo Bộ trưởng, với Việt Nam, các công nghệ đột phá có thể tạo ra sự thay đổi căn bản sự phát triển xanh của nhân loại là hydrogen, pin thế hệ mới, công nghệ carbon thấp, công nghệ tuần hoàn. Các công nghệ số thế hệ mới tạo động lực cho chuyển đổi xanh (CĐX) là AI, IoT, Big Data, Chip bán dẫn…

Cũng như cả thế giới, Việt Nam coi AI là công nghệ cốt lõi nhất của Cách mạng công nghiệp 4.0. CĐS của Việt Nam đang được chuyển thành Chuyển đổi AI. Nhưng cách tiếp cận AI của Việt Nam là AI không thay thế con người mà chỉ tăng thêm quyền năng cho con người. AI giải phóng con người khỏi một số việc mà con người không giỏi (ví dụ như phải nhớ nhiều, phải xử lý nhiều dữ liệu) để con người làm tốt hơn những việc còn lại, những việc mà con người giỏi hơn (ví dụ những việc không có dữ liệu). AI là trợ lý giúp việc của con người, làm cho con người thông minh hơn, hạnh phúc hơn. Và đặc biệt, AI làm cho mọi hoạt động thông minh hơn, tối ưu hơn và vì thế tiết kiệm tài nguyên hơn.

Nhấn mạnh CĐX và CĐS là một “cặp song sinh” – “Muốn xanh thì phải số, muốn số thì phải xanh”, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, khi sống trong môi trường số, con người sẽ tiêu xài vật chất ít đi. Các hoạt động trên môi trường số cũng sẽ hiệu quả hơn, vì phi khoảng cách, phi trung gian và phi tiếp xúc. Mặt khác, khi CĐS, các trung tâm dữ liệu sẽ là hộ tiêu dùng điện lớn nhất trong tương lai, vì vậy, CĐS phải dùng điện xanh, phải sử dụng điện năng hiệu quả.

Nhằm kêu gọi hành động toàn cầu, thúc đẩy hợp tác đa phương, sáng tạo những mô hình hợp tác mới, chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và hỗ trợ các nước đang phát triển trong quá trình CĐX, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam đề xuất thành lập trang web để các quốc gia thuộc P4G, các tập đoàn, công ty có thể tiếp cận một cách thuận lợi và nhanh nhất thông tin về các công nghệ, kinh nghiệm trong CĐX.

Tận dụng AI để chuyển đổi xanh

Tại phiên thảo luận, ông Katsume Yasushi, Thứ trưởng Bộ Môi trường Nhật Bản đã chia sẻ những đóng góp của Nhật Bản liên quan đến các công nghệ tiên tiến, trong đó, nổi bật là công nghệ giám sát môi trường bằng AI để giải quyết các thách thức toàn cầu, bao gồm cuộc khủng hoảng môi trường ba bên là biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm.

Thứ trưởng Bộ Môi trường Nhật Bản đã giới thiệu công nghệ “Vệ tinh quan sát khí nhà kính” của Nhật Bản (còn gọi là GOSAT), nhằm quan sát nồng độ carbon dioxide và methane trên quy mô toàn cầu và sử dụng các thuật toán gốc và công nghệ AI để tính toán dữ liệu phát thải từ các khu vực cụ thể. Công nghệ này cho phép xác minh hiệu quả lượng khí thải nhà kính và lượng khí thải loại bỏ theo Thỏa thuận chung Paris và Mông Cổ, Ấn Độ hiện đang sử dụng công nghệ này.

Ngoài ra, Nhật Bản còn có công nghệ chuyển đổi chất thải thành năng lượng (trong tiếng Nhật gọi là Johkasou), công nghệ này không chỉ cải thiện vấn đề vệ sinh mà còn giảm phát thải khí nhà kính bằng cách tạo ra điện từ rác thải không cần thiết được sử dụng làm nhiên liệu và hạn chế phát thải khí methane từ các bãi chôn lấp.

Thứ trưởng Katsume đánh giá Johkasou là công nghệ giá cả phải chăng, nhỏ gọn và hiệu quả để xử lý nước thải sinh hoạt, ngay cả ở những khu vực không có cơ sở hạ tầng xử lý nước thải. Công nghệ Johkasou cải thiện môi trường nước tại địa phương và giữ cho nước sạch, đây là nền tảng cho sinh kế, nghề cá và du lịch. “Tại Việt Nam, chúng tôi đã lắp đặt một cơ sở xử lý rác thải thành năng lượng lớn với công nghệ của Nhật Bản tại tỉnh Bắc Ninh theo chương trình JCM. Chúng tôi cũng đã lắp đặt Johkasou tại Vịnh Hạ Long bằng nguồn viện trợ không hoàn lại của Nhật Bản và với sự hợp tác của JICA, góp phần cải thiện môi trường nước tại địa phương, duy trì cảnh quan đẹp và phát triển ngành du lịch địa phương”, ông Katsume cho biết.

Nhấn mạnh Nhật Bản đang thúc đẩy phát triển và triển khai nhiều công nghệ tiên tiến trong nước và quốc tế, Thứ trưởng Bộ Môi trường Nhật Bản khẳng định Nhật Bản sẽ đóng góp vào quá trình chuyển đổi xanh phát triển bền vững của toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng thông qua việc phổ biến các công nghệ này.

Tấm pin mặt trời và tua bin gió tạo ra năng lượng tái tạo, giảm phát thải ròng. (Ảnh: VnEconomy)

Cũng tại phiên thảo luận, ông Sang-Hyup Kim, Tổng Giám đốc Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) nhấn mạnh, AI là một công cụ thay đổi cuộc chơi đối với hành động ứng phó với biến đổi khí hậu – tối ưu hóa quy trình, dự đoán xu hướng và cho phép ra quyết định dựa trên dữ liệu. Một nghiên cứu từ Boston Consulting Group cho thấy các giải pháp do AI thúc đẩy có thể cắt giảm 5 – 10% lượng khí thải toàn cầu vào năm 2030. Việt Nam có thể khai thác tiềm năng này để giảm phát thải và tối ưu hóa tài nguyên.

Trong lĩnh vực năng lượng, AI tăng cường tích hợp năng lượng mặt trời và gió vào lưới điện quốc gia, hỗ trợ các mục tiêu chuyển đổi năng lượng của Việt Nam.

Trong công nghiệp, AI giám sát việc sử dụng năng lượng của nhà máy, xác định tình trạng kém hiệu quả và giảm chất thải. Trong giao thông vận tải, các giải pháp di động thông minh tối ưu hóa lưu lượng giao thông, cắt giảm tình trạng tắc nghẽn và mức tiêu thụ nhiên liệu. Trong nông nghiệp, AI cải thiện việc tưới tiêu, sử dụng phân bón và kiểm soát dịch hại, giảm thiểu tác động đến môi trường… Bằng cách tận dụng AI, các quốc gia như Việt Nam có thể đẩy nhanh con đường hướng tới tương lai xanh hơn, bền vững hơn.

Cơ hội và giải pháp cho Việt Nam

Theo ông Sang-Hyup Kim, để thu hút đầu tư và mở rộng quy mô các giải pháp AI, Chính phủ phải thiết lập khuôn khổ pháp lý rõ ràng và môi trường đầu tư ổn định. Chính sách AI không nên đứng riêng lẻ mà phải được xây dựng phối hợp với sự phát triển của ngành công nghiệp bán dẫn, phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, các chiến lược công nghiệp và năng lượng.

Các quốc gia như Việt Nam được khuyến nghị tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế để kết nối các bên liên quan trong nước với chuyên môn, công nghệ và tài chính toàn cầu. Việt Nam cũng nên khuyến khích các tập đoàn đa quốc gia đầu tư vào các giải pháp xanh do AI thúc đẩy, đặc biệt là năng lượng tái tạo, cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và sản xuất thông minh, đồng thời bảo đảm chuyển giao công nghệ và xây dựng năng lực cho các công ty trong nước. GGGI cam kết hợp tác với các quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam để phát triển một hệ sinh thái AI mạnh mẽ, bền vững, thúc đẩy cả tăng trưởng kinh tế và hành động vì khí hậu.

Nhấn mạnh Việt Nam đang ở vị thế thuận lợi để tận dụng AI cho mục tiêu phát triển bền vững, nhờ nền kinh tế số đang phát triển, nguồn nhân lực công nghệ thông tin mạnh và lĩnh vực năng lượng tái tạo, theo Giám đốc GGGI, để đặt nền tảng vững chắc cho sự phát triển AI, Việt Nam phải tập trung vào những mặt sau:

Thứ nhất, cơ sở hạ tầng năng lượng xanh. AI sẽ đòi hỏi nguồn năng lượng sạch và đáng tin cậy. Việt Nam nên mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo, đặc biệt là từ gió và mặt trời cũng như các lĩnh vực mới như hydro sạch, để bảo đảm nguồn cung cấp điện sạch và ổn định cho ngành công nghiệp AI.

Thứ hai, phát triển nhân tài. Việt Nam cần chủ động đầu tư vào các chương trình đào tạo AI và thúc đẩy sự hợp tác giữa ngành công nghiệp và học viện để xây dựng lực lượng lao động lành nghề cho các giải pháp phát triển bền vững do AI thúc đẩy.

Thứ ba, hợp tác liên ngành, khuyến khích quan hệ đối tác giữa các công ty AI, Chính phủ, học viện và các tổ chức quốc tế để tạo ra các trung tâm đổi mới tập trung vào các giải pháp AI.