Xem xét mở rộng thí điểm, thử nghiệm các mô hình thương mại điện tử mới

Góp ý tại tổ về dự án luật này, ĐBQH Đoàn Thị Thanh Mai (Hưng Yên) cho rằng, dự thảo Luật hiện đang quy định việc quản lý theo hướng “giao dịch hàng hóa” truyền thống. Trong khi thực tế, thương mại điện tử đã mở rộng rất nhanh, không chỉ là bán hàng hóa hữu hình, mà còn bán hàng vô hình, như: phần mềm, khóa học trực tuyến, bản quyền số, thậm chí các giấy tờ có giá trị, chứng chỉ điện tử. Nhiều nền tảng hiện nay hoạt động giống như một trang quảng cáo, một sàn môi giới dịch vụ hoặc một sàn đấu giá số. Nếu luật chỉ định nghĩa thương mại điện tử (TMĐT) là “mua bán hàng hóa, dịch vụ bằng phương tiện điện tử” thì chắc chắn sẽ sớm lạc hậu.

Do vậy, theo đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai, sửa đổi Luật lần này nên cân nhắc cách tiếp cận mở và linh hoạt hơn. Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu theo hướng mở rộng phạm vi sang giao dịch sản phẩm, dịch vụ và tài sản số. Bổ sung cơ chế giao Chính phủ được phép thí điểm, thử nghiệm các mô hình TMĐT mới khi công nghệ phát triển nhanh hơn luật. Như vậy, khi xuất hiện công nghệ mới, ví dụ như: giao dịch bằng blockchain, tiền số, NFT hay Trí tuệ nhân tạo… chúng ta có thể cho phép thử nghiệm có kiểm soát, tránh phải liên tục sửa luật, mà vẫn bảo đảm an toàn pháp lý và quản lý nhà nước.

Đề cập thực trạng hiện nay, phần lớn thị phần TMĐT nằm trong tay các nền tảng nước ngoài. Lợi nhuận, dữ liệu và hành vi tiêu dùng của người Việt đều nằm ngoài tầm kiểm soát. Đại biểu cho rằng, điều này gây ra những bất lợi, trong khi nhiều sàn thương mại điện tử của doanh nghiệp Việt có đủ năng lực để thực hiện. Đại biểu đề nghị nghiên cứu, có chính sách để ưu tiên, khuyến khích và có cơ chế thử nghiệm linh hoạt để các sàn thương mại điện tử Việt Nam có thể cạnh tranh với các sàn quốc tế.

Theo đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai, cần xem các sàn thương mại điện tử nội địa là hạ tầng số quan trọng, tương tự như viễn thông hay năng lượng. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là an ninh dữ liệu và chủ quyền số quốc gia. Đồng thời, bổ sung quy định để hỗ trợ chuyển đổi số cho hộ kinh doanh cá thể, ví dụ: miễn hoặc giảm phí sàn trong giai đoạn đầu; cho vay tín dụng nhỏ qua ngân hàng số; cung cấp công cụ AI, chatbot miễn phí để hỗ trợ bán hàng, làm đòn bẩy phát triển kinh tế hộ gia đình, nông thôn và vùng sâu vùng xa.

Cũng về dự án Luật này, ĐBQH Nguyễn Văn Huy (Hưng Yên) quan tâm việc sửa đổi quy định về trách nhiệm của chủ quản sàn thương mại điện tử quy định tại Điều 13 của dự thảo Luật. Theo đại biểu, hiện quy định về trách nhiệm của chủ sàn thương mại điện tử vẫn chưa xác định rõ về phạm vi, trách nhiệm, cơ chế phối hợp thực thi giữa các chủ thể liên quan, đặc biệt là giữa chủ nền tảng, người bán và cơ quan quản lý nhà nước.

Cụ thể, tại khoản 4, khái niệm biện pháp kiểm tra, rà soát, gỡ bỏ và xử lý kịp thời còn chung chung, thiếu tiêu chí cụ thể về thời gian, mức độ, quy trình kỹ thuật. Điều này dễ dẫn đến tình trạng mỗi nền tảng hiểu, áp dụng khác nhau. Trong khi, tại khoản 3 quy định về trách nhiệm báo cáo trực tuyến về gỡ bỏ thời gian thực lại có yêu cầu quá cao về công nghệ, chi phí vận hành nhưng lại chưa có nội dung, quy định hướng dẫn cụ thể dữ liệu, hạ tầng kết nối hay bảo đảm an toàn thông tin.

Do đó, đại biểu Nguyễn Văn Huy đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung về quy trình, thời hạn và tiêu chí xử lý vi phạm, quy định chuẩn kỹ thuật và chế tài báo cáo trực tuyến, tạo cơ sở pháp lý cho việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa nền tảng với cơ quan quản lý nhà nước. Bổ sung cơ chế phối hợp 3 bên giữa nền tảng, người bán, cơ quan quản lý để giúp tăng cường, hiệu quả giám sát, xử lý vi phạm.

Liên quan đến phát triển nguồn nhân lực cho thương mại điện tử quy định tại Điều 38, đại biểu cho rằng, quy định nhà nước khuyến khích mới chỉ mang tính định hướng, chưa xác định rõ trách nhiệm pháp lý và cơ quan chủ trì hoặc hình thức hỗ trợ như là về chính sách, kinh phí, hay tiêu chuẩn, chương trình đào tạo. Như vậy dễ dẫn đến tình trạng, chính sách rất tốt nhưng khó triển khai thực hiện trong thực tế.

Do vậy, cần quy định theo hướng, đối với khoản 1, nhà nước khuyến khích và hỗ trợ các cơ sở đại học giáo dục đại học, xây dựng triển khai chương trình đào tạo chính quy và bồi dưỡng ngắn hạn chương trình thương mại điện tử. Chương trình bao gồm pháp luật thương mại điện tử và phát triển bền vững, an toàn thông tin, chuyển đổi số, chương trình đào tạo cần bám sát nhu cầu thị trường lao động có sự tham gia và góp ý của doanh nghiệp, tổ chức xã hội nghề nghiệp.

Khoản 2 cần quy định theo hướng nhà nước khuyến khích các tổ chức xã hội nghề nghiệp tham gia đào tạo, bồi dưỡng và cấp chứng nhận nghề nghiệp theo tiêu chuẩn do cơ quan có thẩm quyền quy định, khuyến khích công nhận lẫn nhau chứng chỉ trong nước và quốc tế.

Khoản 3 quy định theo hướng nhà nước ưu tiên, bố trí nguồn lực từ ngân sách nhà nước cho hoạt động đào tạo và bồi dưỡng nhân lực, thương mại điện tử tại các địa phương vùng sâu, vùng xa, phát triển nền tảng học tập số quốc gia, cung cấp khoá học trực tuyến mở về thương mại điện tử và nâng cao kỹ năng số cho người lao động.

Các đại biểu đều chung quan điểm, thương mại điện tử Việt Nam đang ở giai đoạn bứt phá. Nếu được thiết kế mở, linh hoạt, khuyến khích sáng tạo nội địa, bảo vệ người tiêu dùng và giảm chi phí trung gian, thì người Việt hoàn toàn có thể làm chủ hạ tầng thương mại số của chính mình.