Chuyển đổi số báo chí KH&CN trong kỷ nguyên AI

Báo chí KH&CN trước sự thay đổi hành vi tiếp nhận thông tin

Trí tuệ nhân tạo (AI) mang đến tiềm năng to lớn trong việc tối ưu hóa quy trình làm báo, giúp các tòa soạn rút ngắn thời gian sản xuất tin bài, cá nhân hóa nội dung phục vụ độc giả và nâng cao hiệu quả phân tích dữ liệu để nắm bắt xu hướng dư luận. Tuy nhiên, đi kèm với đó là những thách thức không nhỏ về đạo đức báo chí, tính xác thực của thông tin, và sự gia tăng của các hình thức thông tin sai lệch, tin giả, thao túng nhận thức

Bên cạnh đó, những thay đổi mạnh mẽ trong hành vi tiếp nhận thông tin khiến báo chí nói chung và báo chí trong lĩnh vực KH&CN nói riêng đối mặt nhiều thách thức khác Độc giả chuyển dịch từ tin dài sang video ngắn, từ báo in sang mạng xã hội, từ mô tả đơn thuần sang trực quan dữ liệu. Trong bối cảnh đó, truyền thông KH&CN buộc phải đơn giản hóa khái niệm nhưng vẫn giữ nguyên độ chính xác khoa học, một bài toán khó nhưng bắt buộc phải thực hiện để tránh bị lấn át.

Dữ liệu, an ninh mạng và yêu cầu dẫn dắt nhận thức xã hội

Dữ liệu cũng trở thành trục trung tâm của chuyển đổi số báo chí. Trong báo cáo mở dữ liệu quốc gia do Bộ KH&CN công bố nêu rõ: 68% dịch vụ công mức 4 đã kết nối, nhưng nhận thức của người dân về quyền dữ liệu còn rất thấp.

Điều này đặt ra yêu cầu báo chí KH&CN phải dịch các quy định về dữ liệu mở, về chia sẻ dữ liệu, về bảo vệ dữ liệu cá nhân thành ngôn ngữ phổ thông, nếu không chính sách sẽ khó được chấp nhận. Một nghiên cứu của OECD về quản trị dữ liệu tại Việt Nam cũng khẳng định “truyền thông dữ liệu đóng vai trò quyết định trong xây dựng niềm tin công chúng”.

Cùng lúc đó, an ninh mạng đang trở thành chủ đề nóng nhất của truyền thông công nghệ. Bộ Công an cũng cảnh báo sự gia tăng nhanh của các vụ lừa đảo dùng deepfake, chiếm đoạt tài khoản, giả danh cơ quan nhà nước. Vai trò của báo chí trong lĩnh vực KH&CN ngày càng quan trọng: Không chỉ cảnh báo rủi ro, mà còn phân tích kỹ thuật, giải thích cơ chế vận hành của các hình thức tấn công mới cũng như hướng dẫn người dân kỹ năng tự bảo vệ mình trên môi trường số.

Các chương trình chuyên đề của VTV24 về nhận diện deepfake và an toàn số, tiếp tục được duy trì và mở rộng trong giai đoạn 2024 – 2025, cho thấy hiệu quả của cách tiếp cận trực quan, dễ hiểu nhưng vẫn bảo đảm độ chính xác công nghệ.

Từ chuyển đổi số tòa soạn đến vai trò dẫn dắt tri thức

Ở chiều triển khai thực tiễn, nhiều tòa soạn đã xây dựng mô hình chuyển đổi số có tính tham khảo tốt cho báo chí lĩnh vực KH&CN. Báo Cần Thơ vận hành studio multimedia giúp minh họa sinh động các nội dung KH&CN; HTV triển khai mô hình sản xuất đa nền tảng sử dụng AI trong phân tích hành vi độc giả; VietnamNet từng bước hoàn thiện hệ thống gợi ý nội dung bằng mô hình học máy.

Báo cáo Tin tức số của Viện Reuters cũng ghi nhận xu hướng báo chí toàn cầu đang chuyển từ “đưa tin” sang “dẫn dắt tri thức”, bằng AI khiến độc giả cần những nội dung sâu, kiểm chứng, có bối cảnh.

Một trong những hạn chế hiện nay của truyền thông khoa học tại Việt Nam là thiếu các sản phẩm báo chí dựa trên dữ liệu. Trong thời đại dữ liệu mở, báo chí KH&CN hoàn toàn có thể khai thác bản đồ đổi mới sáng tạo, dữ liệu đầu tư nghiên cứu, chỉ số an ninh mạng, các mô hình dự báo AI để tạo ra sản phẩm báo chí dữ liệu (data journalism). Những mô hình báo chí dữ liệu đã được triển khai hiệu quả trong giai đoạn 2024 – 2025 cho thấy tiềm năng lớn nếu được đầu tư bài bản.

Thời điểm hiện nay đặt ra yêu cầu mới: Báo chí KH&CN phải trở thành cầu nối giữa nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và công chúng. Không chỉ phổ biến kiến thức, báo chí còn phải định hình thái độ xã hội đối với công nghệ mới, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tham gia trực tiếp vào quản trị rủi ro công nghệ. Chuyển đổi số báo chí, vì vậy, không phải là bài toán công nghệ, mà là bài toán tri thức và trách nhiệm xã hội.

Trong kỷ nguyên AI, truyền thông KH&CN càng phải giữ vai trò dẫn dắt. Khi báo chí thực hiện tốt vai trò kết nối tri thức, chính sách công nghệ được hiểu đúng, được chấp nhận và được triển khai hiệu quả. Và đó chính là nền tảng để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển bền vững, an toàn và đổi mới trong không gian số./.

Tài liệu tham khảo:

1. Báo Điện tử Chính phủ (2025). Việt Nam chính thức có Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), https://baochinhphu.vn/viet-nam-chinh-thuc-co-luat-tri-tue-nhan-tao-ai-102251210164948585.htm

2. Báo Điện tử Chính phủ (2025), Deepfake lừa đảo: Cách nhận biết và phòng tránh, https://baochinhphu.vn/viet-nam-chinh-thuc-co-luat-tri-tue-nhan-tao-ai-102251210164948585.htm

3. Đài Truyền hình TP. Hồ Chí Minh (HTV), Đo hiệu quả chuyển đổi số bằng kết quả cụ thể mang lại cho người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế, https://htv.com.vn/do-hieu-qua-chuyen-doi-so-bang-ket-qua-cu-the-mang-lai-cho-nguoi-dan-doanh-nghiep-va-nen-kinh-te-222251022075401357.htm