Doanh nghiệp nhỏ và vừa ứng dụng AI khi thực thi ESG ra sao?

Khi chuyển đổi số và xu hướng phát triển bền vững ngày càng mạnh mẽ, Trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là công cụ hỗ trợ đắc lực cho doanh nghiệp trong quản trị và thực thi các tiêu chí ESG (môi trường – xã hội – quản trị). Tuy nhiên, với khối doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), hành trình tiếp cận và ứng dụng AI vẫn còn nhiều rào cản.

Thách thức của doanh nghiệp nhỏ và vừa khi ứng dụng AI trong thực thi ESG

GS.TS Mạc Quốc Anh, Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, Viện trưởng Viện Kinh tế và Phát triển doanh nghiệp, chỉ ra thách thức riêng của SMEs Việt Nam là thiếu nhân sự có hiểu biết về cả ESG và AI, nhất là các doanh nghiệp địa phương, vùng sâu vùng xa, nơi không có nhiều cơ hội tiếp cận thông tin hoặc công nghệ hiện đại.

Một thách thức khác là tâm lý chờ đợi, không chủ động. Cụ thể, doanh nghiệp thường đợi yêu cầu từ đối tác nước ngoài rồi mới triển khai ESG, chứ chưa chủ động xây dựng hệ thống nội tại. “Các đơn vị cũng thiếu nền tảng chia sẻ dữ liệu ESG trong chuỗi cung ứng nội địa, khiến SMEs khó chứng minh chỉ số môi trường, xã hội minh bạch và đầy đủ”, ông nói.

Đặc biệt, theo ông, chi phí vẫn là rào cản lớn nhất khiến phần lớn SMEs ngại tiếp cận AI trong thực thi ESG. Chi phí đầu tư công nghệ ban đầu vào AI cao, bao gồm phần mềm AI, hạ tầng đám mây, hệ thống dữ liệu ESG… “Còn đối với chi phí đào tạo nhân sự và duy trì vận hành, SMEs khó duy trì đội ngũ chuyên gia AI hoặc ESG nội bộ. Việc thuê ngoài cũng tốn kém, thường dao động từ 1.500-3.000 USD/tháng/người”, ông nêu.

Về chi phí thu thập dữ liệu ESG, đặc biệt Scope 3 (phát thải gián tiếp từ chuỗi cung ứng) rất khó đo lường, chiếm đến 75% tổng phát thải nhưng lại phụ thuộc vào dữ liệu từ nhà cung cấp – điều mà SMEs ít khả năng kiểm soát.

Ngoài ra, ông Mạc Quốc Anh cho biết SMEs thiếu các kỹ năng chuyên môn về AI, ESG và khoảng trống này khá nghiêm trọng. “Các doanh nghiệp thiếu nhân sự “2 trong một”. Các chuyên gia hiểu cả AI lẫn ESG rất hiếm. Hầu hết SMEs phải tách rời 2 mảng này, gây thiếu tính liên kết chiến lược”, ông nêu.

Ông cũng nhận định SMEs thường không có chuyên viên am hiểu cách chuyển dữ liệu phát thải, tiêu thụ năng lượng, nước… thành báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế.

Ông Mạc Quốc Anh nêu, thực tế, nhiều SMEs vẫn còn tâm lý e ngại hoặc xem AI là “cuộc chơi của người lớn”. Đa phần các case study nổi bật đều đến từ các tập đoàn lớn như Unilever, Microsoft, IKEA… 

Ứng dụng AI khi thực thi ESG sẽ đạt kết quả gì?

Theo khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam năm 2024, chỉ khoảng 14% SMEs được khảo sát cho rằng ESG là yếu tố bắt buộc trong chiến lược phát triển, và chưa đến 5% ứng dụng AI trong quản trị ESG.

Không ít doanh nghiệp còn nhầm lẫn ESG với các hoạt động từ thiện, bảo vệ môi trường đơn lẻ, mà chưa tiếp cận ESG theo chuẩn mực quốc tế (GRI, CSRD, TCFD…). Việc ứng dụng AI chủ yếu mới dừng ở mức quản trị khách hàng, bán hàng hoặc tự động hóa nội bộ, chưa liên kết rõ với quản trị ESG…

Theo quan điểm của ông Mạc Quốc Anh, AI đang nổi lên như công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, triển khai ESG hiệu quả hơn, minh bạch hơn.

Đầu tiên là AI giúp tự động hoá báo cáo ESG. Theo đó, AI giúp thu thập, phân tích dữ liệu ESG theo thời gian thực, giảm thiểu sai số thủ công. Theo báo cáo của McKinsey, doanh nghiệp sử dụng AI để báo cáo bền vững có thể tiết kiệm tới 30-40% thời gian so với cách truyền thống.

Thứ 2 là AI giúp tăng độ tin cậy và minh bạch. Công nghệ AI giúp truy xuất nguồn gốc dữ liệu môi trường (như lượng phát thải, sử dụng năng lượng), từ đó dễ dàng đối chiếu với các tiêu chuẩn của EU.

Thứ 3 là việc phát hiện rủi ro ESG tiềm ẩn. Nhờ phân tích dữ liệu lớn, AI có thể cảnh báo sớm các vấn đề liên quan đến rủi ro khí hậu, lao động, chuỗi cung ứng không bền vững. Ví dụ, nhiều SMEs tại châu Âu đã áp dụng AI để tính toán phát thải Scope 3 – yếu tố trước đây gần như không thể đo lường.

“Như vậy, AI là công cụ không chỉ giúp SMEs bắt kịp yêu cầu ESG mà còn tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn trong môi trường kinh doanh toàn cầu”, ông Mạc Quốc Anh nêu.

Ông Mạc Quốc Anh nêu ra một số mô hình SMEs đang áp dụng AI trong ESG tại Việt Nam. Trong ngành nông nghiệp thực phẩm có Công ty Vĩnh Hòa – Bến Tre, hợp tác xã Trà thảo mộc Tú Lệ – Yên Bái. Trong ngành ngành sản xuất – công nghiệp nhẹ có Công ty cổ phần Nhựa An Phát Holdings dù không còn là SME cũng là đơn vị triển khai mạnh mẽ. Trong ngành dệt may – giày da có Công ty Dệt may Huế, dệt kim Đông Xuân (quy mô vừa)…

“Nhiều doanh nghiệp nhỏ trong chuỗi cung ứng của Nike, Decathlon… cũng đang bắt đầu áp dụng bảng điều khiển ESG (AI tích hợp) theo yêu cầu từ các hãng”, ông Mạc Quốc Anh dẫn chứng thêm.

Chính sách để giảm rào cản cho SMEs

Để giải bài toán về vốn, kỹ năng, dữ liệu và công nghệ, ông Mạc Quốc Anh đề nghị các chính sách cần đồng bộ theo hướng tài chính – trợ giá công nghệ. “Chính phủ cấp vốn vay ưu đãi cho SMEs triển khai AI trong việc thực thi ESG hoặc tài trợ phần mềm AI, chi phí tư vấn sử dụng AI trong 6-12 tháng đầu”, ông nói. Ví dụ tại Đức, Chính phủ liên bang chi 3 tỷ euro hỗ trợ SMEs chuyển đổi số, trong đó có hạng mục AI và bền vững.

Thứ 2 là đào tạo kỹ năng kép. Chính phủ cần xây dựng chương trình huấn luyện miễn phí hoặc liên kết với trường đại học dạy kỹ năng AI song song. Đặc biệt, Chính phủ cần ưu tiên đào tạo cho doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu.

Thứ 3 là chuẩn hóa và minh bạch dữ liệu ESG. Theo ông Mạc Quốc Anh, cần phát triển nền tảng chia sẻ dữ liệu phát thải và ESG giữa các doanh nghiệp trong ngành. Hỗ trợ SMEs tính toán Scope 1, 2, 3 nhanh gọn với công cụ AI thân thiện người dùng.

Thứ 4 là thúc đẩy hợp tác chuỗi cung ứng. Ông Mạc Quốc Anh khuyến khích doanh nghiệp lớn đỡ đầu SMEs bằng cơ chế khấu trừ thuế hoặc công nhận chỉ số ESG chuỗi cung ứng.

“Cần xây dựng mạng lưới AI – ESG giữa doanh nghiệp lớn, SMEs, startup công nghệ”, ông nhấn mạnh.