Đông Nam Á trước bài toán chuyển đổi AI có trách nhiệm

Để đối phó, các nước thuộc khu vực Đông Nam Á cần nhanh chóng tích hợp AI vào kế hoạch kinh tế dài hạn, hệ thống giáo dục và đào tạo nghề. Xây dựng một lực lượng lao động mang tính bao trùm, sẵn sàng cho tương lai và có khả năng hỗ trợ các cộng đồng yếu thế sẽ là “chìa khóa” để khu vực tận dụng được lợi ích của AI, đồng thời kiểm soát được những xáo trộn trong thị trường việc làm.

AI – động lực định hình lại kinh tế và việc làm

AI được dự đoán sẽ làm thay đổi căn bản bản chất công việc và cấu trúc kinh tế trên toàn thế giới, mang đến cơ hội đáng kể cho các nền kinh tế đang phát triển để tăng năng suất và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội. Các dự đoán cho thấy, AI có thể giúp GDP của khu vực Đông Nam Á tăng thêm 10 – 18% vào năm 2030.

Tuy nhiên, việc khai thác tiềm năng này một cách bao trùm và không làm gia tăng bất bình đẳng sẽ phụ thuộc vào khả năng của khu vực Đông Nam Á trong việc xây dựng một lực lượng lao động có khả năng ứng dụng và làm chủ AI.

Tác động đột phá của AI không chỉ giới hạn ở các lĩnh vực công nghệ. Một báo cáo của Viện AI châu Á – Thái Bình Dương, hợp tác với LinkedIn, khoảng 164 triệu người lao động, tức hơn một nửa lực lượng lao động khu vực Đông Nam Á, sẽ chịu ảnh hưởng từ AI tạo sinh theo hai chiều hướng: bị cắt giảm và thay thế do tự động hóa các công việc lặp lại; hoặc được nâng cao giá trị khả năng ứng dụng AI trong các công việc phân tích và ra quyết định phức tạp.

Điều đó đòi hỏi khu vực phải chuyển đổi mô hình giáo dục và tuyển dụng sang hướng dựa trên kỹ năng, tập trung vào học tập suốt đời, kết hợp chuyên môn chuyên ngành với năng lực số và khả năng thích ứng linh hoạt.

Kỹ năng lao động sẽ thay đổi trong 15 năm tới

Các chu trình giáo dục và đào tạo truyền thống, được hình thành trong thời đại thị trường việc làm tương đối ổn định, đang gặp khó khăn trong việc đáp ứng những thách thức của kỷ nguyên AI. Các kỹ năng cần thiết cho công việc ở khu vực Đông Nam Á dự kiến ​​sẽ thay đổi 72% từ năm 2016 đến năm 2030, so với chỉ 40% từ năm 2016 đến năm 2025.

Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, nơi thường xuyên thiếu hụt lao động có tay nghề cao, các bác sĩ lâm sàng dự kiến ​​sẽ chuyển sang các vai trò có giá trị cao hơn, được hỗ trợ bởi công nghệ, bao gồm giám sát các hệ thống phân loại và chẩn đoán dựa trên AI. Tuy nhiên, các vai trò hành chính, phần lớn do phụ nữ đảm nhiệm đang có nguy cơ cao sa thải nhờ tự động hóa. Trong lĩnh vực nông nghiệp, nơi sử dụng 1/3 lao động của khu vực, có tới 5,7 triệu việc làm có thể biến mất vào năm 2028.

Nếu không có các sáng kiến ​​đào tạo lại và nâng cao kỹ năng kịp thời để hỗ trợ các lộ trình chuyển đổi, đi kèm với các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng hỗ trợ AI, chẳng hạn như trung tâm dữ liệu và phần cứng năng lượng, phần lớn dân số ASEAN có nguy cơ bỏ lỡ các cơ hội mà AI tạo ra.

Lợi thế nhân khẩu: cơ hội và thách thức

Các nền kinh tế thuộc khu vực Đông Nam Á đặc biệt dễ bị tổn thương trước những rủi ro của quá trình chuyển đổi lực lượng lao động do AI thúc đẩy. Hơn 60% dân số khu vực dưới 35 tuổi. Điều này mang lại một lợi thế nhân khẩu học khổng lồ, có thể thúc đẩy tăng trưởng liên tục. Giới trẻ các nước Đông Nam Á là những “công dân kỹ thuật số”, họ thường sẵn sàng đón nhận các công nghệ mới nổi. Nếu được hỗ trợ bởi các sáng kiến ​​kỹ năng hiệu quả, họ có thể có vị thế tốt để định hướng kỷ nguyên AI và đóng góp vào tương lai kỹ thuật số của khu vực. Tuy nhiên, nếu không hành động kịp thời, nguy cơ thất nghiệp và thiếu việc làm mang tính hệ thống sẽ ngày càng gia tăng.

Khoảng 20% ​​dân số khu vực Đông Nam Á vẫn chưa có kết nối internet mặc dù đã có những bước tiến lớn trong chuyển đổi số. Những khoảng cách số vốn tồn tại từ lâu sẽ ngăn cản lực lượng lao động tiếp cận công nghệ mới như AI, đặc biệt là ở các cộng đồng nông thôn và thu nhập thấp, ngay cả ở những quốc gia đã phát triển về mặt kỹ thuật số như Indonesia và Thái Lan.

Doanh nghiệp nhỏ – mắt xích then chốt

Đông Nam Á phụ thuộc rất nhiều vào các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, chiếm 85% việc làm và 45% GDP trong khu vực. Việc trao quyền cho các doanh nghiệp này ở cấp cơ sở là chìa khóa để khai thác lợi ích tăng năng suất của AI ở quy mô lớn, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế một cách toàn diện. Tuy nhiên, việc thiếu nguồn lực và bí quyết để áp dụng AI hiệu quả và hỗ trợ nâng cao kỹ năng cho nhân viên đồng nghĩa với việc lợi ích có thể sẽ chủ yếu thuộc về các doanh nghiệp lớn.

Gắn quản trị AI với phát triển nguồn nhân lực

Việc bảo đảm lợi ích của AI được chia sẻ một cách toàn diện với các nhóm dễ bị tổn thương không chỉ là vấn đề công bằng mà còn là nền tảng cho một quá trình chuyển đổi kinh tế xã hội thành công. Một quá trình Chuyển đổi AI công bằng đòi hỏi một phản ứng phối hợp trong khu vực, gắn kết chính sách và quản trị AI với phát triển nguồn nhân lực. Đông Nam Á có thể tận dụng Nhóm công tác về quản trị AI (ASEAN Working Group on AI Governance) cùng Cơ sở Hỗ trợ kỹ thuật AI ASEAN (ASEAN AI Technical Assistance Facility) để giúp các quốc gia thành viên triển khai chiến lược AI quốc gia và khu vực, từ đó xây dựng hệ sinh thái AI phát triển bền vững và có trách nhiệm.

Xây dựng khung năng lực chung cho khu vực

Các nước Đông Nam Á cần xây dựng một khuôn khổ chung về lực lượng lao động AI để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuẩn hóa thuật ngữ và chuẩn mực năng lực trong khu vực cho các vị trí AI. Điều này sẽ tạo điều kiện cho các lộ trình công nhận lẫn nhau về chứng chỉ kỹ năng số. Khả năng tương tác giữa các nền kinh tế và thị trường lao động đa dạng của các quốc gia trong khu vực sẽ là chìa khóa để thúc đẩy sự hợp tác và thống nhất chính sách lâu dài.

Đồng thời, cần xây dựng mạng lưới các Trung tâm Xuất sắc về AI (AI Excellence Centres) kết nối các viện nghiên cứu và trường đại học của khu vực, nơi các quốc gia có thế mạnh riêng sẽ giúp trao đổi tri thức chiến lược và tránh trùng lặp nghiên cứu. Ví dụ, các tổ chức của Indonesia và Philippines có thể hợp tác về các ứng dụng AI chuyên biệt trong nông nghiệp và nỗ lực phổ biến kiến ​​thức chuyên môn đến các quốc gia thiếu năng lực hoặc nguồn lực để đổi mới với tốc độ tương tự.

Cần quỹ chuyển đổi số và đầu tư bao trùm

Một Quỹ chuyển đổi số ASEAN (Digital Transformation Fund) sẽ hỗ trợ các nước thành viên và cộng đồng yếu thế trong giai đoạn đầu của hành trình số hóa. Nguồn vốn cho quỹ có thể đến từ các nước trong khu vực phát triển hơn, tổ chức đa phương, và cam kết của các công ty công nghệ đang hưởng lợi từ nền kinh tế số khu vực.

Những nỗ lực này cần được bổ sung bằng các sáng kiến ​​liên ngành nhằm bảo đảm việc áp dụng AI hỗ trợ tăng trưởng chung thay vì làm gia tăng bất bình đẳng, thông qua các cơ chế như “doanh nghiệp bao trùm” và “đầu tư tác động” – những cơ chế mà ASEAN đang tích cực khuyến khích.

Các doanh nghiệp bao trùm có thể triển khai các mô hình có khả năng mở rộng và khả thi về mặt thương mại, cung cấp đào tạo AI, công cụ và lộ trình việc làm để thu hẹp khoảng cách số và xây dựng khả năng phục hồi trước tình trạng gián đoạn việc làm. Các nhà đầu tư tác động có thể cung cấp nguồn vốn bền vững cần thiết để mở rộng quy mô đổi mới AI, giảm thiểu rủi ro cho các dự án giai đoạn đầu và gắn kết lợi nhuận tài chính với các kết quả xã hội có thể đo lường được như tạo việc làm, phát triển kỹ năng và bình đẳng giới.

Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị toàn cầu và cuộc chạy đua AI ngày càng gay gắt, tốc độ đổi mới AI cùng những cơ hội và rủi ro mà nó mang lại là vô cùng to lớn. Nếu thụ động, khu vực Đông Nam Á sẽ để AI trở thành lực lượng gây chia rẽ, làm suy yếu năng lực cạnh tranh và tăng trưởng dài hạn của khu vực. Nhưng với đầu tư đúng hướng và hành động kịp thời, các nước Đông Nam Á có thể tận dụng sức mạnh của AI để thúc đẩy thịnh vượng bao trùm, củng cố khả năng chống chịu kinh tế, và trở thành một trong những khu vực dẫn đầu thế giới trong chuyển đổi AI có trách nhiệm.