Liệu AI có thay thế nhà báo?

AI – “trợ thủ” đắc lực của những người làm báo

Trong lĩnh vực báo chí, sự trỗi dậy của AI đang nhanh chóng ảnh hưởng đến việc thu thập tin tức, sản xuất tin bài và phân phối nội dung. AI cho phép phân loại thông tin và ý tưởng bài báo thông qua các loại quy trình thu thập mới, bao gồm học máy để lọc điểm khác biệt trong dữ liệu, từ đó sẽ tự động xác định xu hướng dựa trên nội dung do người dùng tạo ra trên phương tiện truyền thông xã hội và trích xuất thông tin từ các văn bản. Tháng 10/2022, sự ra đời của Chat GPT, một giao diện chatbot do Công ty OpenAI phát triển là một ví dụ điển hình cho việc hỗ trợ nhà báo xử lý dữ liệu của AI.

Phóng viên giờ đây có thể tìm kiếm các khả năng sản xuất nội dung tự động, ứng dụng thuật toán vào chuyển đổi định dạng tập tin (chuyển dữ liệu từ văn bản sang video) và chuyển đổi nội dung theo các đối tượng độc giả khác nhau. Chẳng hạn như ứng dụng AI mang tên Editor tại The New York Times giúp đơn giản hóa quy trình sáng tạo báo chí; phần mềm thông minh Heliograf có khả năng viết báo tự động tại The Washington Post… Không những vậy, AI mở đường cho nhà báo gặp gỡ chính người tiêu thụ tin tức của mình thông qua những nền tảng mới nổi. Nhờ vậy, họ có thể hiểu được hành vi của người tiêu dùng, từ đó tối ưu chiến thuật kiếm tiền, đồng thời xuất bản trong thời gian thực.

Tại Việt Nam, AI cũng đã được một số tòa soạn báo sử dụng từ khá sớm. Một trong số đó là báo điện tử VietnamPlus của Thông tấn xã Việt Nam. Tòa soạn này đã ứng dụng công cụ Wochit để sản xuất các video ngắn vào năm 2016. Năm 2019, Báo Điện tử Dân trí tiên phong cho ra mắt công nghệ giọng đọc AI vào tất cả các bài báo. Một loạt các tờ báo lớn khác của Việt Nam cũng ứng dụng AI như: Báo VnExpress sản xuất podcast, tin tổng hợp, lọc bình luận của độc giả, kiểm tra từ khóa trong bài viết; Báo Thanh Niên sử dụng AI hỗ trợ sắp bài tự động trên trang chủ, gợi ý tin liên quan dựa theo hành vi của độc giả; Báo Nhân Dân sử dụng Chartbeat để đo lường độc giả theo thời gian thực và tự động đề xuất nội dung tương thích cho độc giả mang tính cá nhân hóa…

Có thể thấy, các tòa soạn trên thế giới cũng như trong nước ngày càng chú trọng đẩy mạnh khai thác công nghệ AI, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động truyền thông, đa dạng hóa các định dạng nội dung, cũng như gia tăng các trải nghiệm mới lạ và giá trị cho độc giả. Trong tương lai, AI được coi là nền tảng công nghệ quan trọng nhất cần được ứng dụng.

Nhìn chung, công nghệ AI đã giải phóng sức lao động của nhà báo ra khỏi những nhiệm vụ nhàm chán, khuôn mẫu, như: viết tin bài theo khuôn mẫu hay chỉnh sửa video, thu âm giọng nói. AI cũng giúp nhà báo tiết kiệm thời gian để có điều kiện tập trung tốt hơn vào những công việc sáng tạo đòi hỏi nhiều kỹ năng cao hơn. Nhà báo có cơ hội đọc hàng trăm nghìn tài liệu hoặc hàng triệu hình ảnh trong thời gian ngắn hơn. Từ đó, giúp nhà báo có đủ thời gian để phát triển các nhiệm vụ chuyên sâu và thú vị hơn, như: điều tra, phỏng vấn mọi người, hay tập trung cho những bài báo chi tiết, tỉ mỉ.

Cơ hội hay thách thức?

Có một thực tế rằng, nếu lạm dụng công nghệ AI (nhất là AI tạo sinh – Generative AI) trong sáng tạo nội dung, nhà báo có thể bị phụ thuộc, thậm chí có thể bị “thui chột” năng lực sáng tạo, sự nhạy bén trong tư duy và cảm xúc của con người – điều mà máy móc không thể có được.

Nhiều chuyên gia tỏ ra quan ngại về việc kiểm soát các nguồn thông tin trên không gian mạng, các nguồn dữ liệu, đề xuất nội dung do AI tìm kiếm và gợi ý. Ứng dụng AI có thể làm giảm tính đa dạng của tin tức, điều này có thể dẫn đến giảm lòng tin của công chúng, do thiếu tính minh bạch về cách các thuật toán AI đưa ra nội dung. Ngoài ra, công nghệ AI có thể lan truyền thông tin sai lệch hoặc cũng có thể là đối tượng bị lừa bởi tin giả. Các thuật toán AI được thiết kế để xử lý dữ liệu một cách nhanh chóng và chính xác, nghĩa là rất khó để phân biệt giữa tin thật và tin giả.

Nhà báo còn có thể vi phạm đạo đức nghề nghiệp, xâm phạm bản quyền nội dung, sở hữu trí tuệ khi khai thác các tính năng của AI. Đây cũng là vấn đề cần đặt ra nhất trong chính sách phát triển AI và báo chí. Nhiều ý kiến tại các hội thảo, trao đổi chuyên môn từ các chuyên gia báo chí, truyền thông trên thế giới đều cho rằng, nếu không giải quyết được vấn đề luật hóa AI và thiết lập những tiêu chuẩn, quy định cụ thể, hợp lý, thì rất có thể sẽ dẫn đến tình trạng hỗn loạn mới trong lĩnh vực này.

Theo Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam Hồ Quang Lợi, trong một hệ sinh thái tin tức mà cung vượt cầu, với việc công nghệ số đang tạo ra môi trường đổi mới và thích ứng liên tục, người làm báo cần phải thực sự cân nhắc xem họ phải mang đến điều gì cho độc giả. Bằng chính những công nghệ mới, họ phải tiến xa hơn trong quá trình sáng tạo các tác phẩm báo chí để duy trì tính cạnh tranh của mình, thực sự mang lại những sản phẩm báo chí có giá trị cho bạn đọc. Máy móc sẽ không thay thế được nhà báo ở những vai trò quan trọng nhất. Thay vào đó, chúng sẽ tiếp sức cho các nhà báo, mang đến nhiều cơ hội đào tạo sâu hơn với các bài báo và chủ động kết nối với độc giả. Mặc dù chuyển đổi là không dễ dàng nhưng những đóng góp cá nhân của nhà báo vẫn sẽ là trọng tâm của quá trình sản xuất tác phẩm báo chí.

Không để công nghệ dẫn dắt và làm chủ con người

Trước những cơ hội và thách thức trên, theo nhiều chuyên gia, các cơ quan báo chí cần chủ động xây dựng chiến lược chuyển đổi số, trong đó đẩy mạnh ứng dụng AI trong tòa soạn. Các cơ quan báo chí cần có hạ tầng và những nền tảng số căn bản, đồng bộ để vận hành nền báo chí số cũng như ứng dụng AI trong sáng tạo nội dung, tổ chức sản xuất, phân phối trên các nền tảng, cần có sự thống nhất và phối hợp đồng bộ trong các cơ quan, tổ chức quản lý thông tin trên không gian mạng. Cùng với đó, cần bổ sung hành lang pháp lý, ban hành luật pháp và hướng dẫn thực thi pháp luật liên quan đến sử dụng các hệ thống phần mềm ứng dụng trí thông minh nhân tạo. Ngoài ra, nền báo chí số và việc ứng dụng AI trong báo chí đòi hỏi những bộ phận mới, các vị trí công việc mới, những yêu cầu mới, nguyên tắc mới cho những vị trí việc làm cũ. Ðiều này dẫn tới sự thay đổi mạnh trong nhu cầu nhân lực báo chí truyền thông cho chuyển đổi số.

Song nhiều chuyên gia nhận định, các phần mềm ứng dụng AI dù có nhiều tính năng vượt trội, nhưng xét đến cùng, đó cũng chỉ là một công cụ bởi khác với con người. Hầu hết các ý kiến của các nhà báo, nhà quản lý báo chí, chuyên gia công nghệ và bản quyền số đều cho rằng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong báo chí là một công cụ tốt. Để làm chủ và sử dụng được công cụ số nói chung và các phần mềm ứng dụng AI nói riêng, mỗi nhà báo Việt Nam phải trau dồi năng lực và phẩm chất của một nhà báo cách mạng. Bên cạnh đó cũng phải luôn học hỏi, thảo luận để có thể làm chủ công nghệ, không để công nghệ dẫn dắt và làm chủ con người.