MV ‘Kiếp sau vẫn là người Việt Nam’ và cú việt vị lạm dụng AI

(PLO)- MV “Kiếp sau vẫn là người Việt Nam” dùng Trí tuệ nhân tạo (AI) cho toàn bộ hình ảnh, nhưng hàng loạt lỗi sai về văn hóa và lịch sử cho thấy kỹ thuật không thể thay thế tri thức, nhất là với đề tài mang giá trị biểu tượng dân tộc.

MV Kiếp sau vẫn là người Việt Nam của T Production và đạo diễn Trần Thành Trung sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo toàn bộ phần hình ảnh.

Chỉ sau một ngày ra mắt, báo chí và khán giả đã chỉ ra hàng loạt lỗi sai về văn hóa và lịch sử: Bản đồ Việt Nam thiếu chuẩn xác ở vị trí Hoàng Sa – Trường Sa, cờ Tổ quốc bị AI làm cho lệch màu (thành màu xanh thay vì màu đỏ), họa tiết trống đồng bị méo mó, cùng chi tiết Trần Quốc Toản bóp nát quả cam bị đặt sai bối cảnh địa lý.

Cảnh anh hùng Trần Quốc Toản bóp nát quả cam gắn liền với Hội nghị Bình Than do vua Trần Nhân Tông triệu tập vào tháng 10 năm 1282 để bàn kế chống quân Nguyên Mông. Theo nhiều tài liệu lịch sử, sự kiện diễn ra tại vũng Trần Xá bên bờ sông Lục Đầu (nay thuộc thôn Trần Xá, xã Nam Hưng, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương), là vùng đồng bằng. Một số ý kiến khác lại cho rằng hội nghị được tổ chức tại bãi Nguyệt Bàn, làng Bình Than, xã Cao Đức, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Dù theo giả thuyết nào, bối cảnh lịch sử ấy đều gắn với đồng bằng Bắc Bộ, khác hẳn với hình ảnh núi non trập trùng mà AI đã tạo ra trong MV, khiến khoảnh khắc lịch sử trở nên xa lạ với ký ức đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Những sai sót này cho thấy một vấn đề cốt lõi: AI không phải là trí tuệ tự biết đúng sai, mà chỉ là công cụ xử lý và tái tạo thông tin dựa trên dữ liệu và chỉ dẫn mà con người cung cấp. Nếu dữ liệu đầu vào sai lệch hoặc người vận hành thiếu nền tảng kiến thức, đặc biệt với các chủ đề có chiều sâu như văn hóa và lịch sử, kết quả có thể bắt mắt về hình thức nhưng rỗng về nội dung, thậm chí bóp méo những giá trị và ký ức chung của cộng đồng.

Sau khi vấp phải phản ứng dữ dội của cộng đồng về những lỗi sai văn hóa và lịch sử, tối ngày 6-8, T Production đã ẩn MV “Kiếp sau vẫn là người Việt Nam” khỏi các nền tảng trực tuyến. Đại diện đơn vị sản xuất cho biết việc tạm gỡ nhằm rà soát và chỉnh sửa các chi tiết chưa chính xác, đặc biệt là hình ảnh liên quan đến bản đồ, biểu tượng văn hóa và bối cảnh lịch sử. Động thái này được xem là nỗ lực sửa sai và lời khẳng định về trách nhiệm khi sử dụng AI trong sáng tạo nghệ thuật.

Sự cố của MV Kiếp sau vẫn là người Việt Nam là trường hợp sai lệch có thể bắt nguồn việc không chịu khó tìm kiến thức về văn hóa lịch sử của ê kip thực hiện. Dạng lỗi này nếu không điều chỉnh sẽ có tác động sâu hơn vì chạm đến ký ức và nhận thức chung.

Thực tế cho thấy tại Việt Nam xuất hiện nhiều sản phẩm ứng dụng AI gây tranh cãi ở những khía cạnh khác, như thiếu cảm xúc hoặc chưa đạt chuẩn thẩm mỹ. Ví dụ, ca sĩ Đan Trường từng ra mắt MV sử dụng AI để tái tạo hình ảnh của chính mình trong nhiều bối cảnh khác nhau. Dù ý tưởng được chú ý, sản phẩm lại khiến khán giả thất vọng vì gương mặt đơ cứng, biểu cảm thiếu sức sống, đôi khi méo mó ở những góc quay cận.

Gần đây, bộ phim Chốt đơn! của Bảo Nhân và Nam Cito trở thành tâm điểm tranh luận khi lần đầu tiên điện ảnh Việt sử dụng AI để thay thế toàn bộ hình ảnh nhân vật chính. Dù đây là giải pháp kỹ thuật nhằm giải quyết tình huống bất khả kháng, quyết định này vẫn đặt ra nhiều câu hỏi về giới hạn ứng dụng AI, quyền nhân thân của diễn viên và mức độ chấp nhận của khán giả đối với những nhân vật được tạo ra hoàn toàn bằng công nghệ.

Một hạn chế khác là tính “vô hồn” của hình ảnh AI. Dù có thể tạo ra cảnh quay lung linh, AI vẫn thiếu khả năng truyền tải cảm xúc như ánh mắt, cử chỉ hay khí chất con người. Sản phẩm dễ rơi vào tình trạng đẹp bề ngoài nhưng thiếu chiều sâu, khó tạo kết nối lâu dài với khán giả.

Khán giả không phản đối việc thử nghiệm AI, nhưng họ nhận ra công nghệ này chưa thể thay thế khả năng truyền tải cảm xúc của con người. AI trong sáng tạo nghệ thuật giống như một công cụ mạnh mẽ. Ở khía cạnh tích cực, nó giúp tái hiện những bối cảnh mà kỹ thuật truyền thống khó hoặc không thể làm được, tiết kiệm thời gian, chi phí và nhân lực. Nó cho phép người sáng tạo tiếp cận kho khả năng gần như vô tận, từ tái dựng bối cảnh lịch sử, tạo hiệu ứng thị giác ấn tượng, đến hỗ trợ lên ý tưởng và thiết kế hình ảnh nhanh chóng.

Tuy nhiên, mặt trái của chuyện này là không nhỏ. Đặc biệt đối với các tác phẩm nghệ thuật, AI không có khả năng phân biệt đúng sai về nội dung văn hóa hay lịch sử. Nó chỉ tạo ra kết quả dựa trên dữ liệu đã được cung cấp hoặc học từ trước. Nếu người vận hành thiếu hiểu biết, sản phẩm sẽ chứa những lỗi nghiêm trọng mà không dễ phát hiện. Khi chủ đề liên quan đến biểu tượng văn hóa hoặc sự kiện lịch sử, sai sót dù nhỏ cũng có thể tạo tác động tiêu cực và gây phản ứng mạnh mẽ.

Công nghệ AI mở ra nhiều khả năng mới cho nghệ thuật, nhưng nó không thể thay thế vai trò của tri thức và trách nhiệm. Kỹ thuật thôi là chưa đủ. Với những đề tài chạm đến cội nguồn văn hóa lịch sử, hiểu biết và sự cẩn trọng mới là yếu tố quyết định để công nghệ phục vụ con người, chứ không biến thành yếu tố làm sai lệch biểu tượng.

Trước làn sóng chuyển đổi số toàn cầu, nghệ thuật cũng không đứng ngoài cuộc. Việc ứng dụng AI để sáng tạo tác phẩm là cơ hội để nghệ sĩ mở rộng biên độ sáng tạo, rút ngắn thời gian công sức và tiết kiệm chi phí. Nhưng nếu nghệ sĩ lạm dụng hoặc trao trọn niềm tin cho công cụ này, những cú vấp như MV Kiếp sau vẫn là người Việt Nam chắc chắn sẽ còn lặp lại.

AI có thể hỗ trợ mạnh mẽ về kỹ thuật, song trong lĩnh vực văn hóa và lịch sử, bất kỳ sai lệch nào cũng chạm tới những vùng ký ức chung của dân tộc, nơi đòi hỏi sự nhạy cảm và trách nhiệm cao nhất.

Khi một hình ảnh bị khán giả “bắt giò”, đó không chỉ là một sản phẩm nghệ thuật chưa đạt, mà còn là sự vô ý làm sai lệch ký ức tập thể. Công nghệ không thể tự phân định đâu là ranh giới của ký ức, đâu là chiều sâu của văn hóa. Chỉ con người, với hiểu biết, sự trân trọng và cẩn trọng, mới có thể dẫn dắt AI đi đúng hướng, để mỗi tác phẩm không chỉ đẹp trong mắt nhìn mà còn đúng trong tâm trí, xứng đáng với giá trị mà nó đại diện.