Tòa soạn báo cần dùng AI để giải bài toán sống còn

Tại Hội thảo AI và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo Việt Nam sáng 20/6 ở Hà Nội, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS), nhận định: “Ứng dụng AI trong báo chí Việt Nam hiện vẫn manh mún và thiếu tầm nhìn dài hạn”.

Theo khảo sát của IPS năm 2024, 64,6% cơ quan báo chí trong nước đã bắt đầu ứng dụng AI, tăng gấp đôi so với mức 27,3% của năm trước đó. Tuy nhiên, chỉ dưới 10 tòa soạn có chính sách về sử dụng AI, và đa phần mới ứng dụng ở khâu sản xuất nội dung như gợi ý tiêu đề, kiểm tra chính tả, tạo hình minh họa… Trong khi đó, các lĩnh vực có khả năng tạo đột phá như nghiên cứu độc giả, phát triển kinh doanh lại ít được đầu tư.

“Chúng ta đang đặt trọng tâm sai. AI đang được các tòa soạn Việt Nam dùng để hỗ trợ sản xuất bài viết, thay vì giải quyết bài toán về mô hình kinh doanh, trải nghiệm độc giả, giữ chân người đọc – những yếu tố sống còn của báo chí”, ông Đồng nói. Theo ông, điều nguy hiểm là nhiều tòa soạn sa đà vào việc áp dụng AI như các công cụ hỗ trợ cá nhân nhà báo, thay vì tiếp cận từ góc độ tổ chức với chiến lược bài bản.

Ghi nhận của IPS cho thấy phần lớn tòa soạn không đủ nguồn lực tài chính, nhân sự để đầu tư AI một cách nghiêm túc. Nhiều nơi chỉ sử dụng công cụ miễn phí như ChatGPT, Gemini, với ngân sách dưới một triệu đồng. “Với mức đầu tư như vậy, không thể gọi là ứng dụng AI ở cấp độ tòa soạn được”, ông Đồng nhận xét. “VnExpress và VnEconomy là những ví dụ hiếm hoi về việc ứng dụng AI bài bản ở cấp độ tòa soạn”.

VnExpress đã đẩy mạnh, tối ưu hóa việc ứng dụng thuật toán công nghệ và AI ở phần lớn khâu nội dung từ tác nghiệp của phóng viên, biên tập, sản xuất nội dung đến các sản phẩm nội dung độc quyền đa phương tiện.

Trong đó, một số ứng dụng nổi bật như thuật toán sắp xếp nội dung trang chủ theo nguyên tắc cá nhân hóa một phần, đảm bảo độc giả dễ tiếp cận tin chưa đọc ở vị trí thuận tiện nhất. Podcast Generation cung cấp công cụ sản xuất chương trình Điểm tin Podcast, thay thế 70% sức người bằng công nghệ, sản xuất 3 điểm tin mỗi ngày. Ứng dụng Robot Journalism tham gia viết bài tổng hợp thị trường chứng khoán, bản tin tổng hợp thể thao, trắc nghiệm. Translation AI giúp chuyển ngữ bài tiếng Việt sang tiếng Anh.

Tòa soạn cũng triển khai Personalization – tính năng MyVnE cho phép độc giả đăng nhập tùy chỉnh chuyên mục, chủ đề theo nhu cầu; hay tính năng đọc nhanh – sử dụng công nghệ AI tóm tắt tin tức cho độc giả bằng văn bản và giọng nói.

Trong khi đó, chia sẻ kinh nghiệm ứng dụng AI, Tổng thư ký tạp chí VnEconomy Đào Quang Bính cho hay việc đầu tiên tòa soạn nghĩ đến là phát triển công cụ dịch cho tạp chí phiên bản tiếng Anh.

Theo ông, báo đã tự phát triển AI dịch song ngữ Anh – Việt về nội dung kinh tế, với độ chính xác 95%. “Bài báo tiếng Việt chuyển sang tiếng Anh chỉ mất hai phút, biên tập viên chỉnh sửa thêm 5-10 phút, và gần như không phải hiệu đính. Chúng tôi đã áp dụng công cụ này được 8 tháng, giúp tăng năng suất cả chục lần”, ông nói.

Tòa soạn này cũng phát triển trợ lý ảo Askonomy. Người trả tiền đọc báo được cấp quyền truy cập trợ lý ảo. Khi người dùng đặt câu hỏi, Askonomy đưa ra câu trả lời cụ thể, dựa trên nguồn nội dung dữ liệu là các bài viết đăng trên tạp chí.

Viện IPS đánh giá tương lai của báo chí sẽ ngày càng thách thức khi độc giả chuyển từ truy cập qua công cụ tìm kiếm sang dùng chatbot AI để lấy thông tin, khiến báo chí ít được “ghé qua” như trước. Nguồn thu quảng cáo sẽ giảm theo. Vì vậy, AI cần được nhìn nhận như một công cụ để giải bài toán mô hình kinh doanh, thay vì chỉ là công cụ hỗ trợ sản xuất nội dung.

Theo Viện trưởng, các cơ quan báo chí nên tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược. Trong đó, cần dùng AI để tác động đến chiến lược thu hút, giữ chân độc giả và tạo nguồn thu bởi đây mới là điều sống còn đối với các tòa soạn. Để làm như vậy, tòa soạn cần có tư duy, lộ trình đầu tư cho công nghệ, đồng thời cũng cần có bộ quy tắc ứng xử, hướng dẫn phóng viên, biên tập viên dùng AI có trách nhiệm và an toàn.

Trọng Đạt