Từ chỗ phải dùng “ChatGPT lậu”, học sinh và sinh viên Trung Quốc nay đã được khuyến khích dùng AI

Chỉ trong vòng hai năm, công nghệ AI tạo sinh đã rời khỏi “vùng cấm” để trở thành công cụ học tập phổ biến tại các trường đại học Trung Quốc. Nếu như trước đây sinh viên phải lén lút sử dụng ChatGPT qua các phiên bản được bán trên chợ đen, thì nay việc ứng dụng AI đã được công khai khuyến khích trong lớp học. Giảng viên không còn cảnh báo về việc sử dụng AI, mà thay vào đó là hướng dẫn cách khai thác hiệu quả và có trách nhiệm.

Theo khảo sát mới đây của Viện nghiên cứu giáo dục Mycos, 99% giảng viên và sinh viên đại học Trung Quốc cho biết đã từng sử dụng các công cụ AI trong học tập hoặc công việc. Gần 60% sử dụng AI thường xuyên mỗi tuần, thậm chí mỗi ngày. Nhưng điểm khác biệt lớn nhất nằm ở tư duy: trong khi nhiều trường đại học phương Tây xem AI là mối đe dọa đối với tính trung thực học thuật, các trường tại Trung Quốc coi đây là một kỹ năng bắt buộc phải thành thạo.

Cùng với sự phổ biến của DeepSeek – mô hình ngôn ngữ lớn do Trung Quốc phát triển, AI ngày càng trở thành biểu tượng của niềm tự hào công nghệ nội địa của Trung Quốc. Việc đào tạo kỹ năng sử dụng AI tập trung vào nhằm tăng năng suất học tập, hơn nữa lại là bước đi chiến lược giúp sinh viên thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường việc làm.

Tại Đại học Luật và Khoa học Chính trị Trung Quốc, giảng viên Liu Bingyu đã thiết kế và tích hợp buổi giảng về hướng dẫn sử dụng AI vào giáo trình của mình. Theo bà, AI có thể đóng vai trò là người hướng dẫn, thư ký, đối tác thảo luận hay người phản biện. Nhưng AI không thay thế được tư duy con người: chỉ khi có đầu vào chất lượng và prompt thông minh, kết quả mới thực sự có giá trị.

Cuộc chuyển mình này không diễn ra đơn lẻ. Theo khảo sát của MIT Technology Review, 46 trường đại học hàng đầu Trung Quốc đã triển khai các lớp học AI đại cương, chương trình liên ngành và module kỹ năng số chỉ trong vòng một năm qua. Từ Thanh Hoa đến Phục Đán, từ Nhân Dân đến Chiết Giang, AI không còn là công nghệ dành riêng cho ngành khoa học máy tính mà đã trở thành kiến thức phổ thông. Từ năm 2024, Đại học Chiết Giang đã bắt buộc sinh viên năm nhất học AI.

Ông Lin Shangxin, Hiệu trưởng ĐH Nhân Dân Trung Quốc, nhận định AI là “cơ hội chưa từng có” cho khối ngành xã hội nhân văn. “Tôi tin rằng AI sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực, không phải là thách thức”, ông chia sẻ với tờ The Paper.

Chính phủ Trung Quốc cũng đang thúc đẩy mạnh mẽ cải cách giáo dục. Hồi tháng 4/2025, Bộ Giáo dục công bố chương trình “giáo dục AI+” toàn quốc, yêu cầu triển khai từ tiểu học đến đại học. Tại Bắc Kinh, AI đã được đưa vào giảng dạy ở mọi cấp học.

Trong bối cảnh không thể tiếp cận các mô hình phương Tây như ChatGPT hay Claude, nhiều trường đại học đã tự triển khai phiên bản nội bộ của DeepSeek. Các hệ thống này cho phép sinh viên truy cập không giới hạn bằng mã ID, hỗ trợ tác vụ đa dạng và tối ưu hơn so với bản công khai.

Dù AI được hợp pháp hóa, một bộ phận sinh viên vẫn cảm thấy áp lực. Các công cụ phát hiện AI tạo ra một thị trường ngầm, nơi sinh viên chi hàng trăm Nhân Dân Tệ để “xóa dấu vết AI” khỏi bài viết nhằm tránh bị phát hiện đạo văn. Trong môi trường này, các giảng viên được đánh giá cao khi đưa ra chính sách rõ ràng và hướng dẫn thực tiễn, thay vì chỉ đưa ra cảnh báo.

Li Yanyan và Zhuo Meifang, hai nhà nghiên cứu tại Đại học Warwick (Anh), cho rằng việc đào tạo kỹ năng AI đã trở nên thiết yếu với sinh viên. Trong nghiên cứu nhóm với TS. Gunisha Aggarwal, họ phát hiện phần lớn sinh viên học cách dùng AI qua tự mày mò. “Dù biết AI không phải lúc nào cũng chính xác, sinh viên vẫn lo lắng vì không rõ cách dùng sao cho đúng”, chuyên gia Li chia sẻ.

“Mục tiêu không nên là cấm AI mà là hướng dẫn sinh viên dùng AI hiệu quả để học sâu hơn”, nhà nghiên cứu Zhuo nhận định.

Đối với nhiều sinh viên, khả năng sử dụng và tận dụng AI đã trở thành mà là kỹ năng sống còn. Theo báo cáo của YiCai, 80% công việc dành cho sinh viên mới tốt nghiệp tại Trung Quốc năm 2025 có yêu cầu hoặc ưu tiên kỹ năng liên quan đến AI.

“Chúng ta cần định nghĩa lại khái niệm ‘tác phẩm nguyên bản’ trong kỷ nguyên AI”, chuyên gia Zhuo Meifang kết luận “và trường đại học chính là điểm khởi đầu của cuộc đối thoại này”.