Ứng dụng AI để giám sát thị trường chứng khoán

Hành vi thao túng ngày càng tinh vi

Đến tháng 6/2025, TTCK Việt Nam có hơn 1.600 công ty niêm yết và đăng ký giao dịch, với quy mô vốn hóa hơn 7,4 triệu tỷ đồng, tương đương 65% GDP năm 2024, trong đó gần 50 doanh nghiệp vốn hóa tỷ đô, với hơn 10 triệu tài khoản đầu tư, chủ yếu là nhà đầu tư cá nhân. Cơ cấu sản phẩm trên thị trường cũng ngày một đa dạng với cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền, hợp đồng tương lai…

Bên cạnh mức độ đa dạng của sản phẩm, các nghiệp vụ cung cấp trên thị trường cũng đầy đủ và phong phú hơn theo thời gian, với nhiều loại hình. Các hoạt động này được triển khai ngày một tốt hơn nhờ sự hỗ trợ của các công nghệ hiện đại và năng lực tài chính ngày càng lớn của các công ty chứng khoán.

Sự phát triển của TTCK Việt Nam đã mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong việc đa dạng hóa kênh huy động vốn và kênh đầu tư, nhưng cũng tiềm ẩn phát sinh các hành vi vi phạm quy định pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán dưới hình thức mới. Trong đó, thao túng TTCK là một trong những hành vi được thực hiện có mức độ phức tạp và tinh vi nhất, tạo ra những hậu quả nhiều nhất, trực tiếp tới nhà đầu tư và gián tiếp gây ra thiệt hại lớn nhất đối với TTCK.

Đây là sự tất yếu trong quá trình phát triển của TTCK mà không có thị trường nào trên thế giới tránh được. Tình trạng này đặc biệt phổ biến hơn trong giai đoạn vốn hóa thị trường các doanh nghiệp niêm yết còn chưa cao, ý thức tuân thủ pháp luật của các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường còn chưa đầy đủ. Ý thức về vấn đề này, Việt Nam đã và đang cập nhật tình hình, áp dụng thông lệ quốc tế để liên tục cập nhật và hoàn thiện hơn nữa khung pháp lý để đảm bảo theo kịp và đón đầu những thay đổi của thị trường.

Trong thời gian qua, dưới sự chỉ đạo sát sao của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, công tác giám sát đã cơ bản đảm bảo đồng bộ, hiệu quả đối với kênh giao dịch thứ cấp, góp phần đảm bảo hoạt động huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp có khả năng phát triển thông qua kênh giao dịch sơ cấp, thực hiện chức năng và vị trí đặc thù của TTCK trong nền kinh tế.

Tăng cường chức năng giám sát

Trong 25 năm phát triển TTCK, Việt Nam đã xây dựng một hệ thống khung khổ pháp lý cho hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán tương đối đầy đủ, hiện đại, theo thông lệ quốc tế, bao gồm cả việc xử lý hành chính và xử lý hình sự đối với các hành vi xâm hại TTCK. Hệ thống giám sát được thực hiện nhiều lớp, gồm 3 cấp: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Sở Giao dịch chứng khoán và công ty chứng khoán đã góp phần làm cho công tác giám sát cơ bản thực hiện tốt chức năng kiểm soát, ngăn ngừa và xử lý nghiêm đối với các hành vi thao túng thị trường, bảo vệ nhà đầu tư, hướng đến xây dựng một TTCK phát triển ổn định và bền vững.

Với vai trò trung tâm của hệ thống giám sát, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã chỉ đạo sát sao các chủ thể trong hệ thống giám sát. Nhờ đó, nhiều vụ việc thao túng chứng khoán đã được xử lý nghiêm khắc, trong đó một số vụ việc đã chuyển cơ quan chức năng để điều tra, khởi tố, xử lý hình sự… Điều này đã tạo ra hiệu ứng tích cực, củng cố lòng tin của nhà đầu tư đối với TTCK, đồng thời tạo ra thông điệp cứng rắn đối với các đối tượng có ý định trục lợi trên TTCK về việc xử lý triệt để và nghiêm khắc đối với bất kỳ hành vi nào xâm hại đến trật tự của TTCK.

Ứng dụng công nghệ thông tin là điều kiện cần để hiện đại hóa thị trường chứng khoán, đồng thời cũng tăng cường năng lực giám sát, qua đó phòng ngừa các hành vi thao túng thị trường.

Với mục tiêu này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các Sở và các doanh nghiệp cũng đang đẩy mạnh ứng dụng các thành tựu về công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng hoạt động, theo kịp sự phát triển của các TTCK trên thế giới. Mục tiêu nâng hạng TTCK đã được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đặt ra và đang được tích cực chỉ đạo triển khai, kỳ vọng sẽ thu hút dòng vốn ngoại đầu tư vào Việt Nam.

Tại hội nghị tiểu ban khu vực châu Á – Thái Bình Dương (APRC) thuộc Tổ chức quốc tế các Ủy ban Chứng khoán (IOSCO) năm 2025, hội nghị về chứng khoán lớn nhất châu Á – Thái Bình Dương do Việt Nam đăng cai, ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng chia sẻ, dưới sự tác động của khoa học và công nghệ, thị trường tài chính của khu vực và toàn cầu đang chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ.

Tuy nhiên, những tiến bộ công nghệ cũng đặt ra những rủi ro và thách thức chưa từng có đối với thị trường tài chính. Sự phát triển mạnh mẽ của Internet, các công cụ tài chính mới, tài sản ảo, tiền điện tử và các nền tảng mạng xã hội đã khiến tội phạm tài chính dễ dàng và nhanh chóng tiếp cận với số đông các nhà đầu tư để thực hiện các hành vi phạm tội. Tội phạm kinh tế, từ gian lận và chiếm đoạt tài sản đến thao túng thị trường và rửa tiền đang trở nên phổ biến và nghiêm trọng, tác động đến thị trường tài chính trên toàn thế giới.

Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nhấn mạnh, tiến bộ công nghệ đang đẩy nhanh quá trình hội nhập của các thị trường quốc gia vào hệ thống tài chính toàn cầu. Các cơ quan quản lý phải thích ứng, sử dụng các công cụ mới, giám sát các phương pháp và có tư duy thay đổi để có thể đạt được mục tiêu của mình. Các giao dịch tức thời, xuyên biên giới và ẩn danh đang trở nên phổ biến. Do vậy, cần tăng cường chia sẻ thông tin theo thời gian thực và hợp tác xuyên biên giới trong giám sát và thực thi là rất quan trọng bên cạnh việc hài hòa các tiêu chuẩn quản lý.

Có thể thấy, ứng dụng công nghệ thông tin là điều kiện để hiện đại hóa TTCK Việt Nam, tạo điều kiện cho phát triển các sản phẩm chứng khoán bậc cao, tăng chất lượng cho hoạt động giao dịch của nhà đầu tư. Các nội dung này cũng cần thiết phải được quản lý chặt chẽ để phòng ngừa đối với các hành vi thao túng thị trường ở mức độ tinh vi và phức tạp hơn.

Từ những nhận thức này, các Sở giao dịch chứng khoán chủ động nắm bắt tình hình thực tế, báo cáo và xin ý kiến chỉ đạo của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước để triển khai các hoạt động giám sát đạt hiệu quả. Trên cơ sở này, hoạt động giám sát đã và đang được thực hiện với mục tiêu phát hiện và ngăn chặn đối với các hành vi thao túng thị trường ở mức độ sớm nhất, hạn chế tối đa khả năng tác động của các hành vi thao túng thị trường.

Hiện tại, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, cơ quan quản lý cùng với các Sở giao dịch chứng khoán đang tăng cường đẩy mạnh hoàn thiện khung khổ pháp lý, nâng cao tiêu chuẩn và chất lượng doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch trên TTCK; tăng cường quản lý đối với công ty chứng khoán trong việc cung cấp dịch vụ có hỗ trợ của công nghệ thông tin. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu hạ tầng hiện đại có mức độ bảo mật cao, ứng dụng các công nghệ mới như Trí tuệ nhân tạo (AI), big data để phục vụ hoạt động giám sát. Song song với việc tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức của các tổ chức, cá nhân tham gia TTCK.