Vai trò của AI trong chiến lược quốc gia

AI là công cụ mạnh mẽ, mở ra cơ hội lớn, nhưng cần để phục vụ chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng.

Thông điệp được Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của AI, ngày 15/9.

Việt Nam ban hành Chiến lược AI lần đầu tiên năm 2021. Nhưng AI là lĩnh vực thay đổi nhanh. Chiến lược này cần được cập nhật. Cuối năm nay, chúng ta sẽ có bản cập nhật Chiến lược AI và Luật AI. Đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

AI là hạ tầng trí tuệ. AI không chỉ là một công nghệ ứng dụng, nó đang trở thành một loại hạ tầng quốc gia, giống như điện, viễn thông hay Internet. Ai làm chủ được AI, người đó sẽ có lợi thế vượt trội trong sản xuất, kinh doanh, trong y tế, giáo dục, quản trị quốc gia và quốc phòng, an ninh. Việt Nam phải có hạ tầng trí tuệ AI Việt Nam. Việt Nam sẽ nhanh chóng xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia và dữ liệu AI mở dùng chung. Chúng ta sẽ thực hiện “AI hóa” như điện khí hóa, nhưng sẽ “AI hóa” nhanh hơn, nhanh nhất có thể. Phổ cập AI, bình dân học vụ AI, giống như phong trào học tiếng Anh trước đây. Mỗi người Việt Nam sẽ có một trợ lý số, dân số không tăng nhưng trí tuệ xã hội tăng ít nhất gấp đôi.

Về công nghệ AI mở: Việt Nam cam kết phát triển và làm chủ công nghệ số, trong đó có AI, dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở. Không chỉ là cam kết mà đây còn là chiến lược của chúng ta: Mở để phát triển và làm chủ công nghệ Việt Nam, để Make in Vietnam, và cũng là để đóng góp cho nhân loại. Mở để sử dụng tri thức của người khác và để tạo ra mặt bằng cao hơn cho người khác.

Về tạo thị trường AI trong nước để phát triển: Không có ứng dụng sẽ không có thị trường. Không có thị trường thì doanh nghiệp AI Việt Nam sẽ mãi bé nhỏ. Do vậy, đẩy mạnh ứng dụng AI trong doanh nghiệp, trong cơ quan nhà nước và các lĩnh vực trọng điểm là cách nhanh nhất để phát triển AI, để tạo ra các doanh nghiệp AI Việt Nam. Chính phủ sẽ chi tiêu nhiều hơn cho AI, Quỹ Đổi mới công nghệ Natif của Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ dành ít nhất 30-40% để hỗ trợ ứng dụng AI, cấp voucher cho doanh nghiệp vừa và nhỏ sử dụng AI Việt Nam. Thị trường trong nước là cái nôi để tạo ra các doanh nghiệp AI Việt Nam.

Về Chuyển đổi AI: Chúng ta không nói ứng dụng AI, mà nói chuyển đổi AI. Chuyển đổi AI là quá trình tái cấu trúc toàn diện hoạt động của tổ chức, ngành và quốc gia dựa trên Trí tuệ nhân tạo, nhằm tạo ra năng lực mới về quản lý, sản xuất, sáng tạo và phát triển bền vững. Nói chuyển đổi AI để khẳng định đây là một tiến trình chiến lược, quy mô quốc gia, tương tự “công nghiệp hóa” hay “chuyển đổi số”. Nói chuyển đổi AI tức là lấy chuyển đổi là trọng tâm.

Về cơ hội của Việt Nam: Với 100 triệu dân số trẻ, năng động, am hiểu công nghệ, Việt Nam có điều kiện để vừa là người dùng nhanh, vừa là người tạo ra sản phẩm AI cho chính mình và cho thế giới. Việt Nam là nước đang phát triển, Đảng và Nhà nước đang đặt ra mục tiêu rất cao, xuất hiện nhiều thách thức, nhiều bài toán lớn, và đây chính là cơ hội cho AI. Thủ tướng đã ban hành Danh mục các công nghệ chiến lược, trong đó AI là công nghệ chủ chốt mà chúng ta sẽ ưu tiên dành các nguồn lực để phát triển. Chúng ta có thể đi nhanh hơn nhờ hạ tầng tính toán AI quốc gia, hệ sinh thái dữ liệu, doanh nghiệp công nghệ số Make in Vietnam và một lực lượng nghiên cứu, startup, một cộng đồng trẻ yêu công nghệ. Các AI startup sẽ là động lực quan trọng về phát triển AI Việt Nam.

AI cũng đặt ra thách thức và trách nhiệm. AI mở ra cơ hội lớn, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề về đạo đức, việc làm và niềm tin xã hội. Vì vậy, chúng ta phải phát triển AI vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn. AI vì con người, không thay thế con người mà phục vụ con người, AI là trợ lý của con người. AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định, hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người.

Về chính sách và thể chế: Chúng ta sẽ ban hành Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, hài hòa với chuẩn mực quốc tế, nhưng được thiết kế phù hợp với thực tiễn Việt Nam, và xây dựng Luật AI, chiến lược AI theo một số quan điểm cốt lõi sau đây:

Thứ nhất, quản lý theo mức độ rủi ro.

Thứ hai, minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Thứ ba, đặt con người vào vị trí trung tâm.

Thứ tư, khuyến khích phát triển AI trong nước, tự chủ về AI.

Thứ năm, lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh và bền vững.

Thứ sáu, bảo vệ chủ quyền số. Trong đó, dữ liệu, hạ tầng và công nghệ AI là ba trụ cột chiến lược của chủ quyền số.

Một đặc điểm quan trọng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư là sự cân bằng giữa quyền lực của các ông lớn (big tech) sở hữu công nghệ lõi và lợi thế của các nước/doanh nghiệp am hiểu ngữ cảnh, ngôn ngữ, văn hóa địa phương và sở hữu dữ liệu chuyên ngành để làm các ứng dụng chuyên dụng. Thời chuyển đổi số thì công nghệ toàn cầu, nhưng dữ liệu địa phương. Các ứng dụng chuyên ngành quan trọng phải chạy trên hạ tầng AI Việt Nam. Có hạ tầng AI toàn cầu nhưng cũng có hạ tầng AI quốc gia. Có platform (nền tảng) toàn cầu nhưng cũng có platform quốc gia. Có những ứng dụng toàn cầu (như ChatGPT) nhưng cũng có vô vàn ứng dụng quốc gia.

Sự kết hợp toàn cầu và quốc gia sẽ giúp cho thế giới phát triển bền vững hơn. Và đây sẽ là cơ hội của những quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Lợi thế của các doanh nghiệp Việt Nam là dữ liệu Việt Nam, bài toán của Việt Nam, mã nguồn mở AI, và lợi thế căn bản là con người Việt Nam, trí tuệ Việt Nam, và sự linh hoạt, thích ứng của văn hóa Việt Nam – vốn là cái cần nhất, quan trọng nhất của thời đại mà công nghệ đang tạo ra những thay đổi nhanh chóng và có tính đột phá.

Chúng ta cũng đang phải chính thức xác định con đường phát triển AI Việt Nam. Nếu phải nói một chữ về con đường này thì đó có thể là chữ “và”. Toàn cầu và địa phương. Hợp tác và tự chủ. Big Tech và startup. Công nghệ và ứng dụng. Tinh hoa và đại chúng. Sử dụng và làm chủ. Sáng tạo và kiểm soát. Hạ tầng toàn cầu và hạ tầng quốc gia. Dữ liệu mở và dữ liệu bảo vệ. AI nền tảng, đa năng và AI tùy biến cho từng lĩnh vực. AI lớn và AI nhỏ chuyên dụng cho từng nhiệm vụ, từng tổ chức. AI tạo sinh và AI phân tích. Công nghệ mở và công nghệ đóng, vừa hội nhập để học hỏi và đóng góp, vừa tự chủ để làm chủ và bảo vệ lợi ích quốc gia.

Sự phát triển nhanh và bền vững của AI phải dựa trên chữ “và”. Lịch sử loài người dùng chữ “hoặc” là chính, thì nay đã đến lúc chữ “và” phải trở thành trọng tâm. Mức độ văn minh của nhân loại tương ứng với mức độ mà chúng ta biết đặt chữ “và” thay vì chữ “hoặc”. Sự phát triển AI sẽ phải dựa trên bốn trụ cột, đây cũng là những chữ “và” rất quan trọng: thể chế AI, hạ tầng AI (tính toán, dữ liệu, thuật toán, mô hình), nhân lực AI và văn hóa AI. Thể chế AI minh bạch, hạ tầng AI hiện đại, nhân lực AI chất lượng cao và văn hóa AI nhân văn.

Có một chữ “và” nữa, đó là AI và vấn đề của AI. Sức mạnh của AI có thể còn lớn hơn năng lượng hạt nhân, và vì vậy, vấn đề của nó có thể còn lớn hơn bom nguyên tử. Nhưng AI và vấn đề của nó là một cặp song sinh, như âm và dương, như hai mặt của một đồng xu, nương tựa vào nhau để cùng tồn tại và phát triển, và chúng chuyển hóa nhau. Các vấn đề của AI có thể được giải quyết bởi chính AI, ví dụ, đào tạo nhân lực AI bằng chính công nghệ AI, phát hiện vi phạm đạo đức AI cũng bằng chính AI. AI lớn lên cùng chính những vấn đề mà nó tạo ra. Không có vấn đề của AI thì cũng không có sự trưởng thành của AI. AI và vấn đề của AI là một chữ “và” vĩ đại. AI và các vấn đề của nó sẽ luôn tồn tại, chúng ta không loại bỏ được, mà phải chung sống và quản trị khôn ngoan.

AI là cơ hội to lớn để Việt Nam vươn mình đứng dậy trở thành nước phát triển có thu nhập cao, sánh vai cường quốc năm châu. Tất cả các nước đã hóa rồng hóa hổ đều là nước đã tận dụng được cơ hội của các cuộc cách mạng công nghiệp mới. Trước đây, do chiến tranh, chúng ta đã bỏ lỡ các cơ hội đó, nhưng nay, đất nước đã hòa bình, Việt Nam đã thoát nghèo thành nước thu nhập trung bình cao, đã là nền kinh tế thứ 32 trên thế giới, chúng ta có đủ điều kiện để nắm lấy cơ hội này, tập trung mọi nguồn lực để AI hóa Việt Nam, để nhân đôi trí tuệ Việt Nam, tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế hai con số, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, nâng cao năng lực quản trị quốc gia và bảo vệ Việt Nam tốt hơn, làm cho Việt Nam sánh vai cường quốc năm châu.

Tuyên ngôn về AI Việt Nam là: Chuyển đổi – Nhân văn – An toàn – Tự chủ – Hợp tác – Bao trùm – và Bền vững.

AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định cuối cùng, hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người. AI là trợ lý giúp việc để giải phóng sức lao động của con người cho sáng tạo, cho những việc nhiều giá trị hơn, và đó là chỗ mà con người hơn AI.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng