“Chìa khóa” để phát triển công nghiệp hiện đại

Đây là nhận định của GS.TS Lê Thị Hoài An, Đại học Lorraine (Pháp) tại Hội thảo quốc gia lần thứ nhất về “Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong công nghiệp” do Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội phối hợp với Câu lạc bộ khoa – trường – viện công nghệ thông tin – truyền thông Việt Nam (FISU Việt Nam) đồng tổ chức từ ngày 18 đến 19/9.

Kỷ nguyên mới của nền sản xuất công nghiệp hiện đại

PGS.TS Phạm Văn Đông, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội cho biết, để đẩy mạnh ứng dụng và phát triển AI, ngày 26/1/2021 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 127/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030 nhằm đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, đưa AI trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Đặc biệt, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57/NQ-TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến 2030 Việt Nam sẽ phát triển hạ tầng công nghệ số tiên tiến, hiện đại, dung lượng siêu lớn, băng thông siêu rộng ngang tầm các nước tiên tiến; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như: AI, Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, điện toán đám mây, chuỗi khối, bán dẫn, công nghệ lượng tử, nano, thông tin di động 5G, 6G, thông tin vệ tinh và một số công nghệ mới nổi…

Theo PGS.TS Phạm Văn Đông, ngày nay AI đã trở thành một trong những công nghệ chủ chốt, có nhiều thành tựu vượt bậc với rất nhiều sản phẩm/công nghệ đã ra đời, thu hút sự quan tâm rộng rãi của cộng đồng, đặc biệt là các sản phẩm AI tạo sinh và mô hình ngôn ngữ lớn. AI đã mở ra thời kỳ phát triển mới, giúp tạo ra nhiều trải nghiệm khác biệt và ứng dụng rất có hiệu quả trong mọi mặt của đời sống – xã hội.

Tại Việt Nam, để đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập, nhiều doanh nghiệp đã quan tâm, đầu tư mạnh mẽ cho AI và đã từng bước nâng cao khả năng tiếp cận, hấp thu và làm chủ công nghệ AI phục vụ sản xuất, kinh doanh. Có thể khẳng định, ứng dụng AI trong các lĩnh vực sản xuất nói chung, lĩnh vực công nghiệp nói riêng không còn là câu chuyện xa vời mà đang trở thành xu thế tất yếu.

Ứng dụng AI trong công nghiệp ở một số quốc gia phát triển

GS.TS Lê Thị Hoài An cho biết, với sự phát triển của khoa học và công nghệ, AI đang trở thành một trong những công nghệ có ảnh hưởng sâu rộng nhất đối với công nghiệp toàn cầu. Từ sản xuất, logistics, năng lượng cho đến chăm sóc khách hàng,…

AI không chỉ giúp tự động hóa quy trình mà còn mở ra khả năng dự báo, tối ưu hóa và sáng tạo sản phẩm mới. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những quốc gia đi đầu trong ứng dụng AI vào công nghiệp thường gắn liền với chiến lược quốc gia rõ ràng, sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu, cùng với môi trường chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Tại Đức, quốc gia nổi tiếng với mô hình “Công nghiệp 4.0”, AI được tích hợp sâu vào chuỗi sản xuất thông minh. Các nhà máy không chỉ sử dụng robot tự động mà còn khai thác dữ liệu lớn để dự đoán sự cố máy móc, tối ưu năng lượng và giảm chi phí vận hành.

Ở Mỹ, AI được áp dụng mạnh mẽ trong phân tích dữ liệu chuỗi cung ứng và phát triển sản phẩm cá nhân hóa, tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội. Mỹ huy động tối đa sự tham gia của các doanh nghiệp, tập đoàn lớn cho nghiên cứu và phát triển AI.

Pháp là một trong những quốc gia châu Âu sớm nhận ra vai trò chiến lược của AI trong công nghiệp và phát triển kinh tế. Ngay từ năm 2018, Chính phủ Pháp đã công bố “Chiến lược quốc gia về AI” (France AI Strategy) với ngân sách hàng tỷ euro, tập trung vào nghiên cứu cơ bản, ứng dụng trong công nghiệp và đào tạo nhân lực. Điểm đặc biệt trong cách tiếp cận của Pháp là sự kết hợp chặt chẽ giữa khu vực công – nơi Nhà nước giữ vai trò định hướng, đầu tư hạ tầng số và khuyến khích đổi mới với khu vực tư, bao gồm các tập đoàn công nghiệp, công nghệ và cả các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

AI được Pháp ứng dụng mạnh mẽ vào sản xuất thông minh và bảo trì dự đoán. Ngoài ra, AI còn được sử dụng trong thiết kế sản phẩm và quản lý chuỗi cung ứng toàn cầu, giúp doanh nghiệp Pháp tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Kinh nghiệm quan trọng của Pháp là chú trọng xây dựng “cụm đổi mới sáng tạo” (innovation clusters), nơi doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu hợp tác phát triển các giải pháp AI theo nhu cầu thực tiễn.

Điều này không chỉ tạo ra hệ sinh thái công nghệ năng động mà còn giúp chuyển giao tri thức và công nghệ nhanh chóng vào sản xuất. Với cách tiếp cận đó, Pháp đã khẳng định vị thế của mình như một trung tâm nghiên cứu và ứng dụng AI hàng đầu tại châu Âu, đồng thời chứng minh rằng sự đầu tư bài bản và hợp tác đa chiều là yếu tố quyết định để AI thực sự thúc đẩy công nghiệp phát triển.

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Ông Nguyễn Thanh Tuyên, nguyên Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ thông tin, Bộ KH&CN cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào kỷ nguyên chuyển đổi số, AI được coi là công nghệ nền tảng, tạo ra động lực tăng trưởng mới cho nhiều ngành công nghiệp. Nhận thức được tầm quan trọng đó, những năm qua Việt Nam đã xây dựng và triển khai nhiều chính sách, chiến lược nhằm thúc đẩy ứng dụng và phát triển AI, coi đây là một trong những ưu tiên trọng tâm để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Về mặt chiến lược, Chính phủ đã ban hành “Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030”. Mục tiêu đặt ra là đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển AI hàng đầu trong khu vực ASEAN, đồng thời từng bước hình thành hệ sinh thái công nghiệp dựa trên công nghệ số.

Từ góc nhìn thực tiễn công nghiệp, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng AI vào sản xuất. Ví dụ, trong ngành chế tạo, AI được khuyến khích sử dụng để tự động hóa dây chuyền, kiểm soát chất lượng và dự đoán bảo trì. Trong lĩnh vực logistics, các giải pháp AI giúp tối ưu hóa vận tải, giảm chi phí và nâng cao độ chính xác trong chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, so với các quốc gia phát triển, việc triển khai AI trong công nghiệp ở Việt Nam còn gặp không ít thách thức. Hạn chế lớn nhất nằm ở nguồn dữ liệu chưa đồng bộ, hạ tầng công nghệ chưa thật sự hiện đại và đặc biệt là thiếu hụt nguồn nhân lực chuyên sâu về AI. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp vẫn e ngại đầu tư do chi phí ban đầu cao và thiếu minh chứng cụ thể về hiệu quả lâu dài…

Để AI thực sự phát huy tác dụng trong công nghiệp, ông Nguyễn Thanh Tuyên cho rằng, Việt Nam cần tập trung hơn vào 3 yếu tố then chốt. Thứ nhất là dữ liệu: phải xây dựng cơ chế chia sẻ, chuẩn hóa và bảo mật dữ liệu để doanh nghiệp có thể khai thác. Thứ hai là nhân lực: cần có chiến lược đào tạo đồng bộ, từ kỹ sư chuyên ngành AI đến công nhân kỹ thuật có khả năng vận hành thiết bị thông minh. Thứ ba là cơ chế thử nghiệm: Nhà nước nên tạo không gian pháp lý linh hoạt cho doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ AI trong các ngành công nghiệp trọng điểm như điện tử, dệt may, năng lượng tái tạo hay nông nghiệp chế biến.

Đồng tình với quan điểm trên GS.TS Lê Thị Hoài An cho rằng, kinh nghiệm từ các nước tiên tiến như Đức, Mỹ hay Pháp cho thấy, AI chỉ phát triển mạnh khi được đặt trong một tầm nhìn dài hạn, có sự hỗ trợ về chính sách, ngân sách và môi trường pháp lý. Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tạo cơ chế thử nghiệm linh hoạt và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào đổi mới. Bên cạnh đó, cần phải có chiến lược đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

AI là lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng liên ngành, từ khoa học dữ liệu, tự động hóa đến quản lý công nghiệp… Do đó, Việt Nam cần chú trọng đào tạo kỹ sư, chuyên gia AI không chỉ ở các trường đại học lớn mà còn mở rộng các chương trình đào tạo ngắn hạn, đào tạo lại cho lao động trong doanh nghiệp. Đồng thời, cần có chính sách chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan, doanh nghiệp và viện nghiên cứu. Đặc biệt, cần có thêm nhiều cơ chế, chính sách mới nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, ứng dụng AI vào các ngành công nghiệp có thế mạnh như dệt may, chế biến lương thực, thực phẩm, điện – điện tử…

Có thể khẳng định rằng, chính sách và chiến lược thúc đẩy AI trong công nghiệp của Việt Nam đã hình thành nền tảng quan trọng, song chặng đường phía trước còn nhiều thách thức. Nếu tận dụng tốt cơ hội, Việt Nam hoàn toàn có thể biến AI thành công cụ then chốt để nâng cao năng suất, đổi mới quy trình sản xuất và từng bước xây dựng nền công nghiệp tự chủ, hiện đại, bắt kịp xu hướng toàn cầu/.