AI không còn là vùng cấm trong giảng đường Trung Quốc

Trái với xu hướng thận trọng và thậm chí dè dặt tại nhiều trường đại học ở các nước, các cơ sở giáo dục hàng đầu ở Trung Quốc đang chuyển mạnh sang khuyến khích sinh viên sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) như một kỹ năng học tập và nghề nghiệp cốt lõi, thay vì tìm cách hạn chế. Sự thay đổi này phản ánh cách tiếp cận coi AI là “công cụ phát triển” hơn là mối đe dọa đối với giáo dục.

Chỉ hai năm trước, em Lorraine He, một sinh viên luật 24 tuổi tại Bắc Kinh, từng được khuyến cáo không sử dụng AI cho các bài tập. Khi đó, để vượt qua lệnh chặn ChatGPT trên toàn quốc, sinh viên phải mua các phiên bản “sao chép” từ những chợ trực tuyến không chính thức. Việc sử dụng AI khá phổ biến nhưng thường bị coi là không phù hợp.

Hiện nay, bối cảnh đã thay đổi rõ rệt. Các giảng viên không còn cấm đoán mà ngược lại, khuyến khích sinh viên sử dụng AI, với điều kiện tuân thủ các nguyên tắc học thuật và đạo đức.

Theo khảo sát gần đây của Viện Mycos – tổ chức nghiên cứu giáo dục đại học của Trung Quốc – việc sử dụng AI tạo sinh trong các trường đại học nước này gần như đã trở thành phổ cập. Chỉ 1% giảng viên và sinh viên cho biết chưa từng sử dụng AI trong học tập hay công việc, trong khi gần 60% sử dụng thường xuyên, từ vài lần mỗi tuần đến nhiều lần mỗi ngày. Những con số này cho thấy AI đã nhanh chóng trở thành một phần của đời sống học thuật tại Trung Quốc.

Từ “mối đe dọa” đến “kỹ năng cần làm chủ”

Khác với nhiều nhà giáo dục phương Tây, những người vẫn xem AI là thách thức đối với liêm chính học thuật, ngày càng nhiều giảng viên Trung Quốc coi AI là kỹ năng cần được đào tạo bài bản. Sự xuất hiện và phổ biến nhanh chóng của các mô hình do Trung Quốc phát triển cũng góp phần củng cố tâm lý tích cực này. Với không ít người, thành công của các mô hình nội địa còn mang ý nghĩa của niềm tự hào công nghệ.

Thái độ ủng hộ AI của xã hội Trung Quốc thể hiện rõ qua các khảo sát quốc tế. Một báo cáo về quan điểm toàn cầu với AI của Viện Trí tuệ Nhân tạo lấy con người làm trung tâm (HAI), Đại học Stanford, cho thấy khoảng 80% người được hỏi tại Trung Quốc cảm thấy “phấn khích” với các dịch vụ AI mới, cao hơn rất nhiều so với Mỹ (35%) và Anh (38%).

Theo ông Fang Kecheng, giáo sư truyền thông tại Đại học Trung văn Hồng Kông, cách tiếp cận này bắt nguồn từ truyền thống lâu dài coi công nghệ là động lực phát triển quốc gia. “Ngay từ những năm 1980, Trung Quốc đã nhấn mạnh khoa học và công nghệ là lực lượng sản xuất hàng đầu. Quan điểm đó tiếp tục chi phối cách xã hội nhìn nhận AI ngày nay”, ông phân tích.

AI bước vào giảng đường

Tại nhiều cơ sở đào tạo, AI đã được đưa vào giảng dạy như một công cụ học thuật chính thức. Bà Liu Bingyu, giảng viên Đại học Luật và Khoa học Chính trị Trung Quốc cho rằng, AI có thể đóng vai trò như người hướng dẫn, đối tác động não, thư ký và người phản biện. Năm nay, bà đã đưa riêng một khoá học về hướng dẫn sử dụng AI vào chương trình giảng dạy.

Bà Liu khuyến nghị sinh viên dùng AI để tổng hợp tài liệu, soạn thảo bản tóm tắt, tạo biểu đồ và sắp xếp ý tưởng, song nhấn mạnh AI không thể thay thế phán đoán của con người. “Chỉ có đầu vào chất lượng cao và cách đặt câu lệnh phù hợp mới cho ra kết quả tốt”, bà nói.

Xu hướng này cũng được đẩy mạnh ở quy mô toàn quốc. Trong năm qua, hầu hết các trường đại học hàng đầu Trung Quốc đã bổ sung các học phần AI liên ngành, chương trình đào tạo liên quan tới AI và các mô-đun về năng lực AI trong chương trình giáo dục đại cương. Đại học Thanh Hoa đang xây dựng mô hình đào tạo kết hợp AI với các ngành truyền thống như y sinh, khoa học, nhân văn. Đại học Chiết Giang dự kiến đưa môn AI nhập môn thành học phần bắt buộc với sinh viên đại học.

Ở cấp chính sách, tháng 4 vừa qua, Bộ Giáo dục Trung Quốc ban hành hướng dẫn quốc gia về cải cách “AI + giáo dục”, nhằm phát triển tư duy phản biện, năng lực số và kỹ năng thực tiễn cho học sinh, sinh viên ở mọi cấp học. Trước đó, chính quyền thành phố Bắc Kinh đã yêu cầu triển khai giáo dục AI trong toàn bộ hệ thống trường học của thành phố, từ bậc phổ thông đến đại học.

“Đại học AI” và hạ tầng công nghệ nội địa

Do không thể tiếp cận nhiều công cụ AI như ChatGPT hay Claude, nhiều trường đại học Trung Quốc đã triển khai các phiên bản nội bộ của DeepSeek ngay trên máy chủ của trường để phục vụ giảng dạy và nghiên cứu. Những hệ thống này thường được gọi là phiên bản “đầy đủ”, với khả năng xử lý ngữ cảnh dài hơn, số lượt hội thoại lớn hơn và nhiều chức năng hơn so với các bản miễn phí công khai.

Sinh viên có thể dùng thẻ sinh viên để truy cập miễn phí các mô hình này, qua đó tiếp cận AI trong môi trường học thuật được kiểm soát. Theo các trường, mục tiêu là bảo đảm sinh viên không bị tụt hậu trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ.

Lo ngại đạo đức và “vùng xám” học thuật

Dù được khuyến khích sử dụng, AI vẫn đặt ra nhiều thách thức trong môi trường đại học. Không ít sinh viên bày tỏ lo lắng về ranh giới giữa việc tận dụng AI để hỗ trợ học tập và nguy cơ vi phạm đạo đức học thuật. Việc phổ biến các công cụ phát hiện AI đã kéo theo một “thị trường ngầm”, nơi sinh viên trả tiền để chỉnh sửa bài viết nhằm tránh bị nhận diện là sản phẩm của AI.

Theo phản ánh của nhiều sinh viên, môi trường này gây ra sự mơ hồ, căng thẳng và làm gia tăng lo âu. Họ cho rằng việc các giảng viên đưa ra quy định rõ ràng và hướng dẫn cụ thể sẽ hữu ích hơn so với những cảnh báo chung chung.

AI và áp lực nghề nghiệp

Trong bối cảnh thị trường lao động cạnh tranh gay gắt, AI ngày càng được xem là kỹ năng sống còn ở Trung Quốc. Theo thống kê của trang tin tài chính YiCai, khoảng 80% tin tuyển dụng dành cho sinh viên mới tốt nghiệp tại Trung Quốc trong năm 2025 coi kỹ năng liên quan đến AI là một lợi thế.

Lorraine He cho biết em đã tham gia một nhóm phát triển nghề nghiệp để học thêm kỹ năng AI nhằm chuẩn bị cho tương lai. “Hiểu và biết cách sử dụng AI giờ không chỉ là mẹo học tập, mà là điều kiện cần để tồn tại trên thị trường lao động”, em nói.