AI và phẩm giá nghề dạy học

Ngày còn làm việc tại một trường đại học ở Hàn Quốc, tôi từng nhiều lần ngạc nhiên trước cách người dân nơi đó đối xử với những người làm nghề giáo bằng sự tôn kính tuyệt đối. Ở trong trường, sinh viên không bao giờ gọi thầy cô bằng tên, mà luôn nói “thưa giáo sư” với ánh mắt đầy kính trọng.

Các du học sinh Việt Nam thường nói với nhau: “Ở đây, học trò coi giáo sư như cha mẹ”. Nghe thì có vẻ cường điệu, nhưng nó thật sự là một cách sống. Tôi nhớ mãi một kỷ niệm nhỏ. Hôm ấy, tôi đứng trò chuyện vui vẻ với một cậu thanh niên người Hàn tình cờ gặp ở hành lang. Chúng tôi nói về phim, về âm nhạc, hoàn toàn như hai người bạn đồng trang lứa. Câu chuyện rất tự nhiên, cho đến khi cô trợ lý trong khoa đi ngang qua, chào tôi và gọi: “Giáo sư!”. Ngay lập tức, cậu thanh niên ấy cúi gập người, líu ríu chào rồi vội vã rời đi, vẻ mặt vừa bối rối vừa sợ mình đã vô lễ.

Hồi đó tôi còn trẻ, trông chẳng khác gì sinh viên, nên phản ứng ấy khiến tôi vừa buồn cười vừa ngẫm nghĩ: Ở nơi mà nghề dạy học được đặt đúng vị trí của nó, người thầy không cần đòi hỏi sự tôn kính – sự tôn kính sẽ tự nhiên được trao.

Ở Việt Nam, chúng ta vẫn tự hào về truyền thống “tôn sư trọng đạo”. Trong đời sống hôm nay, truyền thống ấy vẫn được tiếp nối, nhưng đã và đang có những biểu hiện đáng suy ngẫm.

Những lời chúc 20/11 vẫn ngập tràn trên mạng xã hội, những bó hoa vẫn được gửi đi, nhưng đâu đó, sự tôn kính dành cho người thầy dường như đã phai nhạt. Có sinh viên coi thầy cô như “người phục vụ tín chỉ”, có phụ huynh xem điểm số như món hàng có thể mặc cả. Không ít giáo viên bị đối xử như người “cung cấp dịch vụ”, còn người học thì trở thành “khách hàng” luôn đúng. Trong môi trường như vậy, vị thế người thầy bị xói mòn không phải bởi một chính sách nào, mà bởi chính cách xã hội đang nhìn nhận việc học.

Trong bối cảnh ấy, thông tin về việc tăng lương cho giáo viên gần đây nhận được sự đồng thuận và xúc động lớn từ dư luận. Nhiều thầy cô nói vui rằng “được quan tâm bằng con số cũng thấy ấm lòng”, nhưng niềm vui ấy không chỉ nằm ở vài bậc lương. Đó là sự công nhận cần thiết đối với một nghề vốn gánh vác trọng trách góp phần định hình tương lai quốc gia. Bởi lẽ, mức lương không bao giờ đủ để đo giá trị của người thầy, nhưng nó là tấm gương phản chiếu cách xã hội nhìn nhận về giáo dục. Khi một người dành cả đời để bồi dưỡng tri thức mà vẫn phải lo toan cơm áo, thì mọi lời tôn vinh dễ trở nên sáo rỗng. Tăng lương không chỉ là cải thiện thu nhập, mà là hành động khôi phục niềm tin và phẩm giá cho một trong những nghề được xem là cao quý nhất.

Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn, trong xã hội không tự nhiên mà có những biểu hiện đáng suy nghĩ với hình ảnh người thầy. Bởi chính trong giới học thuật cũng đang tồn tại không ít biểu hiện khiến người ta băn khoăn.

Một học trò của tôi kể rằng, trong lớp cao học của em, có giảng viên lên lớp luôn mang theo hai chiếc máy tính xách tay: một để chiếu slide, một để… đọc lời giảng đã chuẩn bị sẵn. Khi sinh viên đặt câu hỏi, cô lập tức tra ứng dụng Trí tuệ nhân tạo ChatGPT rồi đọc nguyên văn câu trả lời đó.

Tôi không muốn phán xét cá nhân, vì việc sử dụng công nghệ trong giảng dạy là điều tất yếu. Nhưng hình ảnh ấy khiến tôi day dứt, khi người thầy chỉ còn “đọc lại” những gì máy móc có thể nói, thì vai trò của tri thức, nhân cách và cảm hứng nằm ở đâu? Đáng sợ hơn, khi ngay cả sinh viên cũng nhận ra rằng “ChatGPT còn trả lời hay hơn cô giáo em”, thì sự tôn trọng, dẫu có được dạy trong đạo lý, cũng khó lòng nảy nở tự nhiên.

Để người thầy thực sự được tôn vinh, không chỉ xã hội phải thay đổi, mà chính người thầy cũng cần tự khẳng định giá trị của mình. Thời đại hôm nay không cần những người dạy học thuộc lòng, mà cần những người truyền cảm hứng học tập. Kiến thức có thể tìm thấy chỉ trong vài giây nhờ công cụ tìm kiếm; nhưng niềm tin, cảm hứng, tư duy sáng tạo, tinh thần phản biện và cách làm người tử tế – chỉ người thầy mới có thể gieo trồng.

Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tổng hợp thông tin, nhưng nó không thể biết cách khơi dậy khát vọng. AI có thể chấm điểm chính xác, nhưng nó không biết cách nhìn thấy một đứa trẻ đang cần được tin tưởng. AI có thể cung cấp dữ liệu, nhưng không thể truyền được niềm tin và nhân cách. Chính vì vậy, thứ mà người thầy cần làm để không bị thay thế, là trở thành người mà công nghệ không thể mô phỏng được: người có tầm, có tâm, và có khả năng chạm đến trái tim con người.

Để giữ được vị thế, người thầy hôm nay không chỉ phải tiếp tục học, dám thay đổi và kiên trì tự làm mới mình, mà còn phải biết truyền cảm hứng, khơi dậy khát vọng và gieo niềm tin cho người học. Bởi kiến thức có thể tìm thấy ở khắp nơi, nhưng cảm hứng học tập – thứ khiến con người muốn vươn lên và đạt tới phiên bản tốt hơn của chính mình – chỉ có thể đến từ một người thầy thật sự. Chúng ta tôn vinh họ không chỉ vì những bài giảng, mà vì sức mạnh vô hình họ mang lại cho tâm hồn người học: sự tự tin, lòng nhân ái và niềm tin vào tri thức. Bởi chính khi thầy cô còn biết cách truyền cảm hứng sống và học, họ đã trở thành thứ mà không một công nghệ nào có thể thay thế.

Ngày 20/11, trong những bó hoa rực rỡ và lời chúc quen thuộc, có lẽ điều đáng nói hơn cả là một lời cam kết thầm lặng: Xã hội sẽ nỗ lực để người thầy được tôn vinh bằng chế độ, bằng chính sách, bằng niềm tin. Và người thầy, bằng phẩm giá và tri thức của mình, sẽ làm tất cả để xứng đáng với sự tôn vinh ấy. Bởi cho tới cùng, người thầy không bao giờ sợ bị AI thay thế – nếu họ vẫn còn biết cách thắp sáng ước mơ trong con người.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!