AI và thương mại điện tử giúp nông sản vượt rào cản xuất khẩu

Cánh cửa xuyên biên giới

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng, năm 2024 quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt hơn 25 tỷ USD, tăng trưởng 20% so với năm trước, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ cả nước.

Việt Nam giữ vững vị trí trong nhóm 3 quốc gia thương mại điện tử lớn nhất Đông Nam Á. Không ít sản phẩm địa phương, trong đó có nhiều loại nông sản, đã tạo dựng được thương hiệu trên các sàn trong nước và bắt đầu tiến ra quốc tế.

Con số này đặt Việt Nam vào dòng chảy chung của thế giới. Năm 2024, thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới toàn cầu đạt gần 800 tỷ USD, với mức tăng trưởng hơn 30% mỗi năm. Trong bức tranh ấy, nông sản là mặt hàng có lợi thế đặc biệt: đa dạng, giá cạnh tranh, gắn với câu chuyện bản sắc vùng miền.

Nếu trước đây, nông sản Việt chủ yếu “xuất khẩu thô”, đi theo những đơn hàng số lượng lớn qua trung gian, thì thương mại điện tử xuyên biên giới mở ra khả năng bán trực tiếp cho người tiêu dùng ở Hoa Kỳ, EU hay Trung Quốc – điều gần như bất khả thi chỉ một thập kỷ trước.

Tuy nhiên, để nắm bắt cơ hội ấy, nông sản Việt vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản lâu nay trong xuất khẩu. Nông sản bấy lâu luôn bị kìm hãm bởi nhiều rào cản: tiêu chuẩn chất lượng khắt khe, yêu cầu truy xuất nguồn gốc, chi phí logistics cao, marketing hạn chế và đặc biệt là khoảng cách đến người tiêu dùng cuối.

Không ít doanh nghiệp chỉ dừng lại ở gia công, bán nguyên liệu cho đối tác nước ngoài và để thương hiệu bị che khuất sau nhãn mác ngoại.

Trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là lời giải mới. Ông Nguyễn Đức Thắng – Trưởng bộ phận Kỹ thuật Sản phẩm AI của Torus AI (Pháp), khẳng định AI đã trở thành “DNA mới của thương mại toàn cầu”. Ở Hoa Kỳ, hơn 30% doanh nghiệp thương mại điện tử B2B đã tích hợp AI toàn diện, châu Âu đang tăng tốc mạnh mẽ.

Với AI, một buổi livestream nông sản có thể tự động hiển thị phụ đề đa ngôn ngữ, dịch song song cho khán giả ở nhiều quốc gia, gợi ý sản phẩm phù hợp với từng người xem dựa trên dữ liệu tiêu dùng, và thậm chí đưa ra khuyến nghị mua ngay trong khi phát sóng.

Điều đó đồng nghĩa, nếu được tích hợp công nghệ, những buổi livestream hôm nay hoàn toàn có thể trở thành “cửa ngõ” cho nông sản Việt hiện diện trước hàng triệu khách hàng toàn cầu vào ngày mai.

AI không dừng lại ở marketing hay trải nghiệm mua hàng. Với yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn, AI còn giúp xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch, số hóa quy trình sản xuất, chứng minh chất lượng sản phẩm trước khi bước chân qua biên giới.

Những công nghệ này biến rào cản thành lợi thế: thay vì lo ngại kiểm soát, doanh nghiệp có thể khoe với người tiêu dùng rằng hộp xoài họ mua đã được giám sát từ khi còn trên cây, với dữ liệu thời gian thực về đất, nước, thuốc bảo vệ thực vật.

Trong logistics, AI dự báo nhu cầu theo mùa vụ, gom đơn hàng quốc tế để giảm chi phí vận tải, và thậm chí áp dụng định giá động cho từng thị trường. Một lô cà phê có thể được điều hướng tới châu Âu thay vì Hoa Kỳ nếu hệ thống nhận thấy giá bán và chi phí vận chuyển tại đó tối ưu hơn.

Với thị trường thường xuyên biến động, những giải pháp này giúp nông sản Việt tránh tình trạng “được mùa mất giá” trên quy mô toàn cầu.

Hạ tầng và nền tảng đồng hành

Để AI phát huy tác dụng, cần một hạ tầng logistics đủ mạnh. Ông Đinh Thanh Sơn – Phó Tổng giám đốc ViettelPost – nhấn mạnh logistics chính là “xương sống” của thương mại điện tử, với mạng lưới phủ tới từng làng nghề.

Các tuyến hàng hải từ cảng Cái Mép – Thị Vải đã rút ngắn thời gian đi Hoa Kỳ xuống còn 16 ngày, tới châu Âu 21 ngày. Hàng không mở rộng chuyến bay thẳng đến Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, giúp nông sản tươi sống có thể đến tay người mua nhanh chóng hơn.

Mô hình Khu Thương mại Tự do (FTZ) cũng được đề xuất như một hạ tầng chiến lược, kết nối Việt Nam với Malaysia, UAE, EU. FTZ tích hợp kho ngoại quan và dữ liệu điện tử trước khi hàng đến, qua đó rút ngắn thời gian và giảm chi phí logistics, tạo điều kiện cho thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển.

Ở góc độ nền tảng toàn cầu, bà Lưu Huệ – Quản lý Tài khoản Cấp cao của Amazon Global Selling Việt Nam – cho biết Amazon đang triển khai chương trình quản lý tài khoản 1-1, đào tạo nhân sự, cung cấp công cụ AI để tối ưu vận hành và kết nối doanh nghiệp Việt với dịch vụ quốc tế.

So với cách xuất khẩu truyền thống phụ thuộc nhiều vào hợp đồng thương mại và các tập đoàn phân phối, việc kết hợp hạ tầng logistics – nền tảng toàn cầu – AI giống như dựng thêm một “xa lộ số” cho nông sản Việt.

Thương mại điện tử và AI đang mở ra một con đường mới, nhưng không phải chiếc đũa thần. Công nghệ có thể đưa sản phẩm tới tay người tiêu dùng nhanh hơn, nhưng nếu chất lượng không đạt chuẩn quốc tế, thương hiệu không rõ ràng, hay quy trình vận hành thiếu chuyên nghiệp, cánh cửa sẽ sớm khép lại.

Đây là lúc doanh nghiệp nông sản cần thay đổi tư duy. Thay vì chỉ bán qua trung gian, họ có thể xây dựng thương hiệu riêng, trực tiếp giao tiếp với khách hàng quốc tế. Thay vì chờ đối tác đặt hàng, họ có thể chủ động thử nghiệm các mô hình D2C trên sàn thương mại điện tử. Và thay vì xem công nghệ là chi phí, cần coi đó là khoản đầu tư bắt buộc để tồn tại trong một thị trường đang toàn cầu hóa với tốc độ chưa từng có.

Một buổi livestream nông sản hôm nay có thể chỉ vài trăm lượt xem. Nhưng nếu biết cách ứng dụng AI, kết nối hạ tầng logistics và khai thác các nền tảng quốc tế, thì mai này chính buổi livestream ấy có thể đưa một thương hiệu nông sản Việt chạm tới hàng triệu khách hàng ở Hoa Kỳ, EU hay Trung Quốc.