Cấm học sinh dùng điện thoại trong trường học: Nên hay không?

1. Trẻ em sử dụng Điện thoại trong học tập có thực sự cần thiết?

Dưới góc độ chuyên môn, bác sĩ nhận định như thế nào với đề xuất của Sở Giáo dục và Đào tạo TPHCM về việc cấm học sinh sử dụng điện thoại trong trường học. Trẻ em sử dụng điện thoại có cần thiết không, xét về mặt học tập và việc kết nối để tra cứu thông tin?

BS Nguyễn Trung Nguyên – Chuyên gia Tâm lý thần kinh trả lời: 

Theo xu hướng giáo dục hiện đại, việc học không chỉ gói gọn trong sách vở hay lớp học truyền thống nên việc cho phép học sinh sử dụng điện thoại để tiếp cận nguồn tài liệu phong phú là hoàn toàn đúng đắn và cần thiết. 

Tuy nhiên, điều này chỉ thực sự hiệu quả nếu có sự kiểm soát nội dung phù hợp với từng lứa tuổi. Trẻ nhỏ khi tiếp cận điện thoại rất dễ bị cuốn vào các hoạt động giải trí như chơi game, lướt mạng xã hội từ đó dẫn đến sao nhãng học tập.

Vì vậy, vấn đề không nằm ở việc cấm hay không cấm trẻ em sử dụng điện thoại, mà là ở kỹ năng quản lý nội dung học sinh tiếp cận. Hơn nữa, nếu chỉ cấm điện thoại mà không kiểm soát các thiết bị khác như iPad, laptop thì việc cấm điện thoại không giải quyết được vấn đề triệt để.

2. Cụm từ “nghiện điện thoại” cần được hiểu đúng như thế nào?

Nhiều phụ huynh cho rằng con mình “nghiện điện thoại”. Bác sĩ nhận định như thế nào về khái niệm này? Trẻ ở độ tuổi THCS có thật sự nghiện điện thoại, mạng xã hội hay game không? Và việc sử dụng này ảnh hưởng ra sao đến não bộ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: 

Tôi không hoàn toàn đồng tình với cụm từ “nghiện điện thoại” vì điện thoại chỉ là một thiết bị điện tử giống như iPad, laptop hay máy tính bàn. Điều cần nhìn nhận rõ là trẻ đang nghiện các hoạt động giải trí mà thiết bị đó mang lại chứ không phải nghiện điện thoại.

Ở lứa tuổi học sinh, đặc biệt là tiểu học và THCS, não bộ vẫn đang phát triển. Việc thường xuyên sử dụng thiết bị điện tử cho mục đích giải trí sẽ khiến trẻ ít có động lực học tập.

Về bản chất, trẻ sử dụng điện thoại thường xuyên là do bị hấp dẫn bởi các yếu tố giải trí mang tính kích thích mạnh. Vì vậy, không thể quy kết rằng trẻ “nghiện điện thoại” mà cần hiểu rõ các em đang nghiện nội dung giải trí được cung cấp qua các thiết bị điện tử.

3. Cơ chế nào khiến điện thoại làm giảm khả năng học tập của trẻ?

Việc trẻ chăm chú vào điện thoại hay thiết bị điện tử khiến các em dễ mất tập trung khi học. Cơ chế ảnh hưởng này diễn ra như thế nào đối với não bộ, cảm xúc và khả năng tiếp thu bài vở?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: 

Não bộ chúng ta hoạt động theo cơ chế khen thưởng. Khi làm một việc khiến bản thân thấy vui, thích thú, não sẽ tiết ra dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác khoái cảm.

Khi trẻ xem clip, chơi game, não bộ liên tục nhận được phần thưởng ngay lập tức và liên tục. Điều này nếu diễn ra trong thời gian dài sẽ khiến trẻ trở nên thờ ơ với những phần thưởng đòi hỏi nỗ lực, chẳng hạn như đạt được điểm số cao sau một quá trình học tập.

Ngoài ra, việc liên tục nhận thông báo từ điện thoại khiến trẻ bị phân tán chú ý. Ngay cả khi để điện thoại ở chế độ im lặng nhưng học sinh chỉ cần thấy màn hình sáng, não đã bị kích thích khiến việc tiếp thu bài học bị gián đoạn, ảnh hưởng đến kết quả học tập.

4. Học sinh lạm dụng trí tuệ nhân tạo để làm bài tập sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tự học

Với sự phát triển của công nghệ như AI có thể làm bài giúp học sinh. Tuy nhiên, điều này khiến các em mất kỹ năng tư duy và tự học. Bác sĩ nhìn nhận vấn đề này như thế nào?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: 

Trí tuệ và tư duy logic của con người phát triển thông qua việc giải quyết vấn đề, đặc biệt là trong học tập. Khi học toán, học sinh cần đi từ bài đơn giản đến phức tạp, mỗi bước giải bài tập đều giúp não phát triển.

Tuy nhiên, nếu các em lạm dụng AI, chỉ cần đưa đề bài vào và nhận ngay đáp án thì quá trình tư duy, lập luận và phản biện sẽ dần bị suy giảm.

Học sinh không học được cách áp dụng kiến thức thầy cô dạy mà chỉ sao chép máy móc trên công cụ AI. Điều này khiến các em mất dần khả năng phân tích, tổng hợp.

Vì vậy, chúng ta cần đặt câu hỏi: Tại sao học sinh lại chọn cách sử dụng AI như vậy? Có thể phương pháp dạy học, cách ra đề hay định hướng giáo dục hiện tại chưa phù hợp, chưa khơi gợi được hứng thú tư duy ở các em.

5. Cấm điện thoại trong trường học: Làm sao để hiệu quả?

TPHCM dự kiến cấm học sinh sử dụng điện thoại ngay cả trong giờ ra chơi. Phụ huynh đồng tình, thậm chí đề xuất cấm trên cả nước. Vậy cần làm gì để lệnh cấm phát huy hiệu quả?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Tôi hoàn toàn ủng hộ việc cấm học sinh sử dụng điện thoại trong trường học. Đây là biện pháp bảo vệ học sinh khi các em chưa có đủ kỹ năng để sử dụng công nghệ đúng mục đích.

Tuy nhiên, việc cấm cần kèm theo lời giải thích, hướng dẫn và truyền thông hiệu quả. Trẻ em có tâm lý “càng cấm càng tò mò”, nếu cấm mà không làm công tác tư tưởng, các em có thể sử dụng điện thoại lén lút gây khó khăn hơn trong việc kiểm soát.

Do đó, nhà trường đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm cần truyền đạt rõ ràng cho học sinh hiểu: vì sao cấm, lợi ích của việc không sử dụng điện thoại trong trường. Cấm điện thoại phải đi kèm với giáo dục nhận thức, tạo môi trường học đường tích cực. 

6. Nếu không dùng điện thoại, học sinh nên làm gì trong giờ ra chơi?

Nhiều học sinh hiện nay không sử dụng điện thoại trong tiết học mà chủ yếu dùng trong giờ ra chơi để giải trí. Vậy nếu đã cấm điện thoại trong nhà trường, chúng ta sẽ thay thế bằng hoạt động nào? Dưới góc độ chuyên gia tâm lý, bác sĩ nghĩ sao về vấn đề này?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Trong môi trường học đường, giờ học là thời gian để tiếp thu tri thức, đòi hỏi sự tập trung cao độ. Do đó, giờ ra chơi là khoảng thời gian rất quan trọng để cơ thể được vận động, giúp cân bằng về thể chất.

Việc vận động trong giờ ra chơi như đọc sách, chơi thể thao, giao tiếp bạn bè giúp máu lưu thông tốt hơn, các cơ quan vận động được kích hoạt, từ đó tác động tích cực đến sức khỏe tinh thần và khả năng tiếp thu của não bộ. Sau giờ giải lao, học sinh sẽ thấy tinh thần sảng khoái, đầu óc minh mẫn hơn khi quay lại lớp học.

Tuy nhiên, nếu trong giờ ra chơi, học sinh chỉ ngồi sử dụng điện thoại sẽ làm giảm đi cơ hội phát triển thể chất lẫn tương tác xã hội, lúc này mục đích của giờ ra chơi bị phá vỡ.

Vì vậy, khi đã cấm điện thoại trong trường học thì nhà trường cần tổ chức lại các hoạt động trong giờ ra chơi để học sinh được vận động, vui chơi, kết nối bạn bè. 

7. Dấu hiệu nhận biết trẻ đang “nghiện điện thoại”

Làm sao để phụ huynh nhận biết con mình có dấu hiệu “nghiện điện thoại”? Và khi phát hiện, gia đình cũng như nhà trường nên xử lý như thế nào?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Có một số dấu hiệu để nhận biết trẻ đang nghiện các nội dung giải trí trên điện thoại như:

– Trẻ cáu gắt khi bị lấy điện thoại, biểu hiện như một sự “thiếu hụt”.

– Trẻ tập trung kém, gọi tên không phản hồi dù người thân đang ở gần.

– Trẻ có rối loạn giấc ngủ: thức khuya, ngủ nướng vào buổi sáng, luôn trong trạng thái mệt mỏi, lờ đờ.

– Kết quả học tập giảm sút rõ rệt, tính tình dễ cáu gắt.

Khi thấy trẻ có các dấu hiệu này, phụ huynh không vội vàng lấy điện thoại, vì điều đó dễ gây phản ứng ngược khiến trẻ không muốn đưa lại thiết bị. Thay vào đó, cần thiết lập thời gian hợp lý khi trẻ sử dụng điện thoại và báo trước mốc thời gian thu thiết bị.

Ví dụ: Phụ huynh có thể nhắc trẻ: “Con còn 10 phút nữa là hết giờ dùng điện thoại”. Điều này giúp trẻ chuẩn bị tâm lý và tiếp nhận việc thu hồi thiết bị dễ hơn.

Nếu phụ huynh áp dụng cách trên mà vẫn không hiệu quả, lúc này nên tìm đến các chuyên gia tâm lý trẻ em hoặc phòng tâm lý học đường tại trường để hỗ trợ về kỹ năng quản lý thiết bị và điều chỉnh hành vi.

8. Sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc định hướng trẻ sử dụng thiết bị công nghệ lành mạnh

Bác sĩ có thông điệp gì muốn gửi đến phụ huynh, nhà trường và học sinh trong việc sử dụng thiết bị công nghệ lành mạnh, đặc biệt là điện thoại?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời:

Ở nhà, nếu phụ huynh cho con sử dụng điện thoại thì nên đồng hành cùng con, không để trẻ tự ý dùng thiết bị mà không có sự hướng dẫn của phụ huynh.

Khi con trẻ tra cứu tài liệu, phụ huynh nên ngồi bên cạnh, hướng dẫn con tìm kiếm thông tin đúng cách, phân biệt nội dung chính thống và sai lệch.

Việc cấm điện thoại trong trường học là bước đi đúng, nhằm bảo vệ học sinh khi các em chưa đủ kỹ năng quản lý nội dung. Nhưng nếu sau giờ học, các em vẫn được sử dụng thoải mái ở nhà mà không kiểm soát, thì lệnh cấm trong trường sẽ không còn nhiều ý nghĩa.

Vì vậy, muốn chính sách này hiệu quả phải có sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Gia đình giữ vai trò nền tảng trong việc dạy con kỹ năng, nhà trường thiết lập kỷ luật học đường và xã hội cần tạo ra môi trường truyền thông tích cực, nâng cao nhận thức chung.