Cần chuẩn hóa dữ liệu thống kê và thiết lập cơ chế quản lý thương mại điện tử liên ngành

Thống kê quốc gia phải có tính độc lập chuyên môn tuyệt đối

Góp ý vào dự án sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê, ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (TP. Huế) đánh giá cao việc dự án Luật đã bổ sung các nội dung quan trọng như “Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia” (phù hợp xu thế Big Data, Open Data), đưa chuyển đổi số thành trụ cột (Chương V), và cập nhật khái niệm, thẩm quyền phản ánh thực tiễn đa nguồn dữ liệu. Tuy nhiên, đại biểu cũng chỉ ra các vấn đề cần tiếp tục phải rà soát kỹ lưỡng.

Cụ thể, tại Điều 3 về giải thích từ ngữ, đại biểu cho rằng, việc bổ sung nội dung về đánh giá chất lượng thông tin thống kê phù hợp với chuẩn mực quốc tế (IMF DQAF, UN SDG). Tuy nhiên, khái niệm “cơ sở dữ liệu thống kê” cần chuẩn hóa theo Luật Dữ liệu 2025 để tránh chồng chéo với “cơ sở dữ liệu quốc gia”. Theo đó, đại biểu đề xuất: Tại khoản 5, thay cụm từ “mục đích khác theo quy định của pháp luật” bằng “mục đích quản lý nhà nước và phục vụ cộng đồng theo quy định của pháp luật”, nhằm tránh mở rộng quá mức quyền sử dụng dữ liệu thống kê.

Liên quan đến việc thay thế thanh tra chuyên ngành bằng kiểm tra chuyên ngành (Điều 8), đại biểu cũng cho rằng, việc bỏ khái niệm “thanh tra chuyên ngành thống kê” thay bằng “kiểm tra chuyên ngành”. Đây là thay đổi lớn, có thể làm giảm hiệu lực cưỡng chế trong xử lý vi phạm thống kê, vì “kiểm tra” không có thẩm quyền xử phạt hành chính như “thanh tra”. Do đó, đề nghị bổ sung quy định: “Cơ quan kiểm tra chuyên ngành thống kê có quyền lập biên bản vi phạm hành chính và kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử phạt”.

Về tăng cường nội dung chuyển đổi số và cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia ( Điều 51, 51b,53), đây là lần đầu tiên quy định “Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia” và “chuyển đổi số trong thống kê”; mở rộng nguồn dữ liệu từ “dữ liệu hành chính, dữ liệu chuyên ngành, dữ liệu hợp pháp khác”. Tuy nhiên, thiếu quy định cụ thể về chuẩn dữ liệu thống kê và cơ chế chia sẻ liên thông giữa Bộ Tài chính – các Bộ ngành – địa phương. Do đó, đại biểu đề xuất cần bổ sung khoản quy định: “Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia phải tuân thủ chuẩn dữ liệu mở quốc gia và quy chuẩn kỹ thuật do Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành”…

Về cơ quan thống kê Trung ương (Điều 62), đại biểu Nguyễn Thị Sửu cũng cho rằng, sau khi hợp nhất Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Bộ Tài chính, cơ quan thống kê trung ương cần được bảo đảm tính độc lập nghiệp vụ. Đại biểu cho rằng, thống kê quốc gia phải có tính độc lập chuyên môn tuyệt đối. Theo đó, cần bổ sung đoạn sau vào khoản 3: “Cơ quan thống kê trung ương hoạt động độc lập về chuyên môn, nghiệp vụ thống kê, bảo đảm tính khách quan, minh bạch và trung thực của thông tin thống kê quốc gia”.

Đồng tình với ý kiến trên, ĐBQH Điểu Huỳnh Sang (Đồng Nai) và ĐBQH Nguyễn Thị Như Ý (Đồng Nai) nhấn mạnh việc cần làm rõ cơ chế bảo mật dữ liệu, làm rõ con số thống kê các báo cáo tài chính, và đặc biệt là xác định rõ mối quan hệ giữa cơ quan quản lý thống kê trung ương với trung tâm dữ liệu quốc gia thuộc Bộ Công an để tránh chồng chéo. Đại biểu Nguyễn Thị Như Ý cũng đề nghị rà soát chế độ tổ chức thống kê tập trung và xác định rõ chức năng cơ quan thống kê cấp cơ sở để đơn giản hóa báo cáo.

Cần cơ chế phối hợp liên ngành và hỗ trợ toàn diện

Góp ý về dự án Luật Thương mại điện tử, các đại biểu bày tỏ sự kỳ vọng khi Luật được ban hành và triển khai sẽ trở thành công cụ pháp lý quan trọng góp phần phòng ngừa, ngăn chặn hiệu quả các hành vi gian lận thương mại, kinh doanh hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc trên môi trường số; bảo đảm minh bạch thông tin, truy xuất nguồn gốc hàng hóa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng. Tuy nhiên, góp ý vào một số điều, khoản cụ thể, các đại biểu cho rằng Ban soạn thảo cần rà soát kỹ lưỡng để bảo đảm tính thống nhất, tránh chồng chéo với các Luật khác.

ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) chỉ rõ: Điều 7 của Dự thảo Luật mới quy định mang tính nguyên tắc về quản lý nhà nước đối với thương mại điện tử, tập trung vào trách nhiệm của các cơ quan quản lý và nội dung quản lý nhưng chưa có điều khoản cụ thể về cơ chế phối hợp liên ngành, chia sẻ dữ liệu và phân công đầu mối thực thi. Trong khi đó, đặc thù của hoạt động thương mại điện tử là xuyên biên giới, số hóa toàn bộ quy trình, gắn chặt với dòng tiền điện tử, vận chuyển hàng hóa, kiểm soát thuế và an toàn thông tin.

Tại khoản 2, điều 7 chỉ quy định chung chung “Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về thương mại điện tử”, dễ dẫn đến tình trạng mạnh ai nấy làm, tách rời giữa quản lý thuế – hải quan – công an – quản lý thị trường – ngân hàng – thông tin truyền thông. Điều này tiềm ẩn nguy cơ lỗ hổng giám sát, đặc biệt trong các hành vi liên kết giữa sàn thương mại điện – thanh toán điện tử – đơn vị vận chuyển – kho ngoại quan – tài khoản ngân hàng ảo, tạo điều kiện cho trốn thuế, buôn lậu, hàng giả và rửa tiền.

Do đó, đại biểu đề nghị cần quy định rõ tại Điều 7 giao Chính phủ ban hành cơ chế phối hợp liên ngành, chia sẻ dữ liệu tập trung và xác định cơ quan đầu mối chủ trì, bảo đảm hiệu lực quản lý nhà nước, thống nhất điều hành và xử lý kịp thời các vi phạm trong thương mại điện tử.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái cũng lưu ý, phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, hợp tác xã – đặc biệt tại khu vực miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa – còn gặp nhiều rào cản khi tiếp cận thương mại điện tử như hạn chế về kỹ năng số, năng lực quản trị trực tuyến, công cụ thanh toán, logistics và truyền thông số. Mặc dù nhiều sản phẩm đặc sản địa phương có tiềm năng xuất khẩu và tiêu thụ rộng rãi, song do thiếu kiến thức và điều kiện tham gia sàn thương mại điện tử, nhiều chủ thể vẫn phải bán qua thương lái với giá thấp hoặc khó tiếp cận thị trường toàn quốc. Ngoài ra, hạ tầng thanh toán số, chuyển phát nhanh và kho bãi tại khu vực biên giới, miền núi còn thiếu đồng bộ, dẫn tới chi phí logistics cao, làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa địa phương.

Do đó, nếu dự thảo Luật chỉ quy định nghĩa vụ mà chưa có chính sách hỗ trợ cụ thể sẽ khó bảo đảm mục tiêu phát triển thương mại điện tử theo hướng bao trùm, công bằng và không để ai bị bỏ lại phía sau. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung quy định tại Điều 7 theo hướng: “Nhà nước có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, hợp tác xã, tổ chức kinh tế khu vực miền núi, biên giới, hải đảo và vùng đặc biệt khó khăn tham gia thương mại điện tử; hỗ trợ đào tạo kỹ năng số, xây dựng hạ tầng thanh toán, logistics và marketing số”. Quy định này sẽ tạo điều kiện để các chủ thể yếu thế nắm bắt cơ hội từ thương mại điện tử, nâng cao thu nhập, phát huy tiềm năng hàng hóa vùng miền, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế số toàn diện, bền vững.

Liên quan đến hoạt động của các sàn thương mại điện tử sử dụng thuật toán, một số đại biểu cũng chỉ rõ: mặc dù Khoản 4, Điều 6 đã cấm hành vi sử dụng thuật toán để hạn chế hoặc ưu tiên hiển thị hàng hóa, nhưng Điều 15 về trách nhiệm của nền tảng chưa quy định nghĩa vụ công khai tiêu chí xếp hạng hoặc cơ chế giải thích khiếu nại liên quan đến thuật toán gợi ý. Thực tiễn cho thấy, thuật toán có thể ưu tiên sản phẩm liên kết với nền tảng hoặc khuếch đại đánh giá giả, dẫn đến thao túng hành vi tiêu dùng.

Do đó, đề nghị bổ sung vào Điều 15 một khoản yêu cầu: nền tảng thương mại điện tử sử dụng thuật toán gợi ý, xếp hạng, phân phối hiển thị nội dung, sản phẩm, dịch vụ phải công bố tiêu chí chính của thuật toán; bảo đảm quyền của người dùng được lựa chọn chế độ hiển thị không dựa trên thuật toán và không được sử dụng thuật toán nhằm thao túng hành vi tiêu dùng hoặc cạnh tranh không lành mạnh.