Chuyển đổi số y tế để xây dựng một nước Việt Nam khỏe mạnh

Trong những năm qua, Bộ Y tế xác định chuyển đổi số là 1 trong 4 trụ cột trọng tâm của cải cách y tế Việt Nam. Từ quản lý khám chữa bệnh, giám sát dịch tễ, đến lưu trữ hồ sơ sức khỏe toàn dân… đều đang được số hóa. Nhiều bệnh viện tuyến trung ương đã ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong chẩn đoán hình ảnh, robot phẫu thuật, và nền tảng quản lý bệnh án điện tử.

Trong kỷ nguyên dữ liệu và công nghệ, chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là con đường sống còn của ngành y tế Việt Nam. Khi hệ thống y tế phải cùng lúc đối mặt với áp lực dân số già, bệnh không lây nhiễm gia tăng, và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao, thì công nghệ chính là “đòn bẩy” để vượt qua giới hạn cũ.

Từ hồ sơ sức khỏe điện tử cho hơn 100 triệu dân, ứng dụng AI trong chẩn đoán, đến thanh toán viện phí không tiền mặt…, ngành y đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ. Nhưng phía sau cuộc cách mạng ấy là những thách thức thực tế: hạ tầng dữ liệu, bảo mật thông tin, và đặc biệt là sự thay đổi trong tư duy quản lý lẫn hành nghề y.

Ngành y tế Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt sống còn, hoặc chuyển đổi số, hoặc tụt lại phía sau. Khi hồ sơ bệnh án, chẩn đoán hình ảnh và thanh toán viện phí đều có thể thực hiện chỉ bằng vài cú chạm, chuyển đổi số không còn là khẩu hiệu mà là cuộc cách mạng đang diễn ra từng ngày trong bệnh viện, trạm y tế và cả trong túi áo người dân.

Chia sẻ với phóng viên Một Thế Giới, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức khẳng định chuyển đổi số là con đường sống còn để y tế Việt Nam vươn tầm, giúp người dân vùng sâu vùng xa tiếp cận dịch vụ y tế hiện đại, an toàn và hiệu quả.

“Mục tiêu lớn nhất mà ngành y tế Việt Nam đặt ra trong tiến trình chuyển đổi số đến năm 2030 là góp phần hướng đến mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam khỏe mạnh”, ông Thức nhấn mạnh.

– Vậy chúng ta phải làm gì để đạt được mục tiêu lớn đó, thưa thứ trưởng?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Ngành y tế có 3 việc lớn cần phải làm trong tiến trình chuyển đổi số đến năm 2030.

Thứ nhất, đẩy mạnh chuyển đổi số y tế theo hướng hiệu quả, thiết thực, đóng góp tích cực, đột phá; góp phần hoàn thành các mục tiêu chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Thứ hai, tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành về chuyển đổi số của Ban Chỉ đạo về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số y tế, Ban chỉ đạo chuyển đổi số Bộ Y tế. Tăng cường trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân, nhất là người đứng đầu các đơn vị trong việc triển khai chuyển đổi số.

Thứ ba, tổ chức triển khai thực hiện đồng bộ, hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ trong Chương trình Chuyển đổi số y tế đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; các kế hoạch triển khai Chiến lược phát triển chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số; Chiến lược phát triển kinh tế số và xã hội số.

– Một trong những “điểm nghẽn” lâu nay là hạ tầng công nghệ y tế, đặc biệt ở tuyến cơ sở. Bộ Y tế nhìn nhận vấn đề này như thế nào?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Phải thừa nhận rằng hạ tầng số là trụ cột nhưng cũng là điểm yếu của ngành y tế. Ở nhiều địa phương, trạm y tế xã còn thiếu máy tính, đường truyền kém, thậm chí chưa có điện ổn định.

Chúng tôi coi đây là “nút cổ chai” cần tháo gỡ đầu tiên. Hiện bộ đang dự thảo Đề án phát triển hạ tầng số y tế, trình Chính phủ phê duyệt. Đề án này hướng đến chuẩn hóa, và đồng bộ hạ tầng công nghệ thông tin từ trung ương đến tuyến xã, ưu tiên đầu tư cho khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế phối hợp các tập đoàn viễn thông lớn hỗ trợ miễn phí chữ ký số, đường truyền, nền tảng điện toán đám mây cho các đơn vị y tế cơ sở. Cùng lúc, các dự án y tế thuộc chương trình mục tiêu quốc gia sẽ phải bắt buộc lồng ghép nội dung chuyển đổi số, coi đây là tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư công.

Nói cách khác, hạ tầng số y tế phải được coi là hạ tầng thiết yếu quốc gia, như điện hay giao thông.

– Đối với công tác chuyển đổi số ngành y tế, một trong những lo ngại lớn hiện nay là sự “chắp vá” trong dữ liệu – mỗi bệnh viện, mỗi phần mềm khác nhau. Bộ Y tế làm gì để đảm bảo dữ liệu y tế thực sự liên thông?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Đây là vấn đề chúng tôi tập trung giải quyết triệt để trong giai đoạn 2025 – 2030. Bộ đã xây dựng nền tảng Sổ sức khỏe điện tử quốc gia, thống nhất trên toàn quốc, và tích hợp trực tiếp vào ứng dụng VNeID của Bộ Công an. Đây là hệ thống lưu trữ, chia sẻ thông tin y tế của người dân từ khi sinh ra đến khi qua đời.

Các dữ liệu từ bệnh viện công, tư, bảo hiểm y tế hay khám dịch vụ đều được đồng bộ hóa về một chuẩn. Người dân có thể truy cập, theo dõi lịch sử khám bệnh, kết quả xét nghiệm, toa thuốc, tiêm chủng… ngay trên Điện thoại.

Bộ cũng đã ban hành các quy chuẩn kết nối dữ liệu, yêu cầu tất cả hệ thống y tế công – tư phải tuân thủ định dạng chuẩn FHIR quốc tế, tránh việc “mạnh ai nấy làm”.

– Vấn đề an toàn dữ liệu y tế cá nhân đang rất được quan tâm. Bộ Y tế bảo đảm điều này ra sao?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Chúng tôi xác định dữ liệu y tế là tài sản quốc gia đặc biệt quan trọng. Mọi thông tin sức khỏe của người dân đều phải được bảo vệ tuyệt đối.

Từ ngày 1.1.2026, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ có hiệu lực, cùng với Nghị định 102/2025/NĐ-CP do Chính phủ ban hành về quản lý dữ liệu y tế. Đây là hành lang pháp lý đầu tiên quy định rõ: dữ liệu y tế không được phép chia sẻ nếu không có sự đồng ý của chủ thể; các cơ sở y tế phải mã hóa, ẩn danh thông tin bệnh nhân và có hệ thống giám sát truy cập.

Bộ Y tế đang phối hợp Bộ Công an, và các bộ ngành liên quan tăng cường kiểm tra an toàn mạng, tổ chức tập huấn bảo mật, và áp dụng mô hình bảo vệ đa lớp cho các hệ thống y tế.

Nói ngắn gọn, chuyển đổi số không thể đánh đổi bằng rủi ro mất dữ liệu.

– Làm thế nào để chuyển đổi số thực sự chạm đến tuyến cơ sở, đặc biệt là vùng sâu vùng xa – nơi người dân ít tiếp cận công nghệ, thưa thứ trưởng?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Đây là thử thách lớn nhất. Mục tiêu của chúng tôi là “không để ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên y tế số”.

Bộ đang phối hợp với các địa phương triển khai 5 nhóm giải pháp: Đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin cho trạm y tế xã, phường; tập huấn kỹ năng số cho cán bộ y tế cơ sở, đưa chuyển đổi số vào chương trình đào tạo thường xuyên; phát triển các ứng dụng y tế từ xa để người dân ở vùng sâu có thể được tư vấn, chẩn đoán, kê đơn qua kết nối với bác sĩ tuyến trên; ứng dụng AI trong sàng lọc bệnh phổ biến như tim mạch, tiểu đường, ung thư sớm; huy động nguồn lực công – tư (PPP) để hỗ trợ trang thiết bị, phần mềm, đào tạo cho vùng khó khăn.

Khi hạ tầng và con người cùng được chuẩn hóa, chuyển đổi số y tế mới thực sự mang lại công bằng và hiệu quả.

– Nhưng thực tế nguồn lực tài chính luôn là rào cản lớn, Bộ Y tế có giải pháp gì để huy động nguồn lực như hợp tác PPP mà thứ trưởng đề cập?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Hiện nay, trong bối cảnh nguồn lực ngân sách nhà nước có hạn trong khi nhu cầu đầu tư chuyển đổi số nói chung và chuyển đổi số y tế nói riêng ngày càng tăng. Do đó, hợp tác công – tư và xã hội hóa là hướng đi tất yếu. Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị đã mở hành lang pháp lý rất quan trọng cho việc này. Bộ Y tế đang xây dựng cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng và hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp đầu tư hạ tầng số, trung tâm dữ liệu, nền tảng y tế điện tử.

Các đơn vị sự nghiệp y tế công lập được phép huy động vốn ngoài ngân sách để phát triển công nghệ, miễn là đảm bảo minh bạch, hiệu quả.

Bên cạnh đó, chúng tôi đang đẩy mạnh mô hình PPP trong lĩnh vực công nghệ y tế, nơi doanh nghiệp đầu tư, Nhà nước giám sát và người dân hưởng lợi trực tiếp.

Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm gánh nặng ngân sách, mà còn tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong y tế số.

– Trong 5 giải pháp mà thứ trưởng đưa ra để chuyển đổi số thực sự chạm đến y tế cơ sở, nhất là vùng sâu vùng xa có đề cập đến ứng dụng AI trong sàng lọc bệnh phổ biến. Vậy Bộ Y tế có định hướng gì để khuyến khích nhưng cũng kiểm soát chặt chẽ việc ứng dụng AI trong y tế?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: AI trong y tế là xu thế không thể đảo ngược, nhưng phải có khung quản lý rõ ràng để đảm bảo an toàn và đạo đức nghề nghiệp.

Chúng tôi khuyến khích doanh nghiệp, viện nghiên cứu, bệnh viện thử nghiệm AI trong chẩn đoán hình ảnh, xét nghiệm, dự báo dịch bệnh, nhưng tất cả phải trải qua quy trình kiểm định lâm sàng và đánh giá hiệu quả thực tế.

Bộ đang xây dựng Bộ quy chuẩn đạo đức ứng dụng AI trong y tế, bao gồm các nguyên tắc: minh bạch, có thể giải thích, tôn trọng quyền riêng tư, không thay thế hoàn toàn bác sĩ. AI chỉ nên đóng vai trò “trợ lý y khoa thông minh”, giúp bác sĩ ra quyết định chính xác hơn chứ không được phép “ra y lệnh thay người.”

– Thưa thứ trưởng, nhiều bác sĩ, điều dưỡng vẫn phản ánh họ “ngại công nghệ”. Làm sao để nhân viên y tế làm chủ được chuyển đổi số?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Đúng, chuyển đổi số chỉ thành công khi con người thực sự làm chủ công nghệ. Nếu phần mềm phức tạp, nhân viên sợ thao tác, thì mọi hệ thống đều trở nên vô nghĩa.

Bộ đã yêu cầu các bệnh viện tổ chức tập huấn định kỳ về sử dụng phần mềm, kỹ năng số, bảo mật dữ liệu. Chúng tôi coi đây là tiêu chí thi đua bắt buộc, gắn liền với đánh giá cuối năm của từng đơn vị. Đồng thời, Bộ triển khai các khóa học trực tuyến mở về chuyển đổi số y tế, giúp bác sĩ tuyến cơ sở có thể học mọi lúc, mọi nơi.

Mục tiêu là: “Không có bác sĩ, điều dưỡng nào bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng số này”.

– Người dân sẽ được hưởng những lợi ích cụ thể nào từ chuyển đổi số trong thời gian tới, thưa ông?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Chuyển đổi số y tế không chỉ dành cho bác sĩ hay cơ quan quản lý. Người dân chính là người hưởng lợi trực tiếp nhất.

Cụ thể, người dân có thể đăng ký khám bệnh, thanh toán viện phí, nhận kết quả xét nghiệm online; không còn xếp hàng dài, không cần mang hồ sơ giấy; sổ sức khỏe điện tử trên VNeID giúp theo dõi lịch sử khám bệnh, tiêm chủng, dùng thuốc của bản thân và người thân; hệ thống bệnh án điện tử giúp bác sĩ ở bất cứ nơi nào cũng có thể tiếp cận hồ sơ của bệnh nhân, tránh trùng lặp, giảm chi phí.

Ngoài ra, công nghệ AI và dữ liệu lớn (Big Data) sẽ giúp ngành y tế phát hiện sớm dịch bệnh, cảnh báo nguy cơ, cá nhân hóa điều trị cho từng người dân.

Nói cách khác, chuyển đổi số không chỉ làm ngành y thông minh hơn, mà làm cho cuộc sống của người dân an toàn và tiện lợi hơn.

– Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, Bộ Y tế có kế hoạch hợp tác với các quốc gia khác để không bị tụt hậu trong lĩnh vực y tế số?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Hợp tác quốc tế là một trụ cột quan trọng. Chúng tôi đã ban hành Kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 59-NQ/TW và 153/NQ-CP về hội nhập y tế trong giai đoạn mới.

Bộ sẽ tăng cường hợp tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực y tế số với các nước phát triển, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đức và Hoa Kỳ. Song song, Việt Nam đang xúc tiến chia sẻ bản quyền công nghệ, phần mềm y tế và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu trong công nghiệp dược – thiết bị y tế.

Chúng tôi hướng tới việc phát triển các trung tâm y tế chuyên sâu ngang tầm quốc tế, có khả năng chia sẻ dữ liệu, học thuật và nghiên cứu khoa học. Mục tiêu cuối cùng là Việt Nam không chỉ học hỏi, mà còn đóng góp cho tri thức y tế toàn cầu.

– Nếu phải gửi một thông điệp ngắn gọn tới đội ngũ y tế và người dân về chuyển đổi số, thứ trưởng sẽ nói gì?

– Thứ trưởng Nguyễn Tri Thức: Tôi muốn nói rằng: Chuyển đổi số y tế không phải là phần mềm, mà là cuộc đại phẫu để cứu hệ thống từ gốc – vì người dân, bởi người dân và phục vụ người dân. Đây là con đường khó, dài và tốn kém, nhưng là hướng đi duy nhất nếu chúng ta muốn nâng tầm y tế Việt Nam lên chuẩn quốc tế.

Tôi tin rằng, với quyết tâm của Chính phủ, sự đồng lòng của ngành và sự ủng hộ của người dân, đến năm 2030, Việt Nam sẽ có một hệ thống y tế số hóa toàn diện – minh bạch, nhân văn và thông minh.

– Xin cảm ơn thứ trưởng về cuộc trao đổi này!