Chuyện gì sẽ xảy ra nếu Việt Nam không đầu tư vào giáo dục AI?

Cuộc đua giáo dục AI toàn cầu

Năm 2023, Bộ Giáo dục Singapore triển khai Kế hoạch EdTech 2030 với mục tiêu chuyển đổi giáo dục thông qua công nghệ. Một trong những nội dung chính của kế hoạch này là tích hợp sâu AI vào giáo dục phổ thông, bắt đầu từ bậc tiểu học.

Theo đó, Bộ Giáo dục Singapore xây dựng hàng loạt các trợ lý AI hỗ trợ học tập để đưa vào nhà trường như trợ lý toán học FA-Math, trợ lý tiếng Anh LangFA-EL, trợ lý trả lời ngắn ShortAnsFA dành cho môn địa lý và khoa học.

Những trợ lý AI này không chỉ giúp học sinh chữa bài, sửa lỗi mà còn khiến các em tham gia vào quá trình học tập tích cực, sáng tạo hơn. Cũng qua công cụ trợ lý AI, giáo viên có thể xác định được điểm yếu, điểm mạnh của học sinh và điều chỉnh phương pháp giảng dạy theo hướng cá nhân hoá.

Đáng kể nhất phải là hệ thống quản lý học tập LMS hỗ trợ bởi AI của Đại học Quốc gia Singapore. Nhiều trường phổ thông của Việt Nam đang sử dụng hệ thống này để học sinh tiểu học có thể ôn tập kiến thức, làm bài tập về nhà một cách hiệu quả hơn.

Song, dù tiên phong tích hợp AI vào giáo dục, Singapore đang chịu sự cạnh tranh mạnh mẽ trên cuộc đua giáo dục AI toàn cầu.

Tháng 4 năm nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh thành lập Nhóm Công tác Nhà Trắng về giáo dục AI với sự tham gia của lãnh đạo nhiều cơ quan liên quan. Nhóm có nhiệm vụ đưa AI vào trường học, bắt đầu từ bậc mầm non.

Đầu tháng 5 vừa qua, các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) tuyên bố đưa AI vào chương trình giảng dạy chính khoá xuyên suốt từ mẫu giáo đến hết phổ thông ngay từ năm học 2025-2026.

Mục tiêu được Thủ tướng UAE Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum chia sẻ trên mạng xã hội X là “nhằm chuẩn bị cho con trẻ hành trang vững chắc để bước vào một thời đại không giống với thời đại của chúng ta”.

Trước đó không lâu, Trung Quốc đưa ra thông báo tương tự. Học sinh tại tất cả các trường ở thủ đô Bắc Kinh, từ tiểu học đến hết THPT, sẽ học môn giáo dục AI tối thiểu 8 giờ/năm kể từ năm học 2025-2026.

Để việc dạy và học AI trong trường phổ thông đạt hiệu quả, nước này thiết lập cơ chế hợp tác linh hoạt giữa trường phổ thông với các trường đại học và doanh nghiệp.

Tiến sĩ Libing Wang, Trưởng bộ phận Đổi mới giáo dục và Phát triển kỹ năng tại Văn phòng khu vực UNESCO ở Bangkok, Thái Lan, nhận định trong một cuộc phỏng vấn: “Trí tuệ nhân tạo đang định hình lại nền giáo dục ở Châu Á – Thái Bình Dương”.

Trung Quốc và Singapore đã sớm thiết lập các chính sách và hướng dẫn về “AI trong giáo dục”. Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đã tích hợp AI vào chương trình giáo dục phổ thông. Trong khi đó những quốc gia khác vẫn đang gặp khó khăn trong việc đáp ứng các nhu cầu giáo dục cơ bản, tạm gạt giáo dục AI sang một bên.

Chuyện gì sẽ xảy ra nếu Việt Nam chậm chân trong cuộc đua giáo dục AI? Điều nhìn thấy ngay trước mắt là, thiếu giáo dục AI từ phổ thông, thị trường lao động sẽ thiếu nhân lực có kỹ năng AI trong khi nhóm lao động chân tay giá rẻ dư thừa, đẩy tỷ lệ thất nghiệp tăng cao.

Thiếu giáo dục AI cũng thúc đẩy nguy cơ chảy máu chất xám khi những nhân tài công nghệ sẽ di cư sang các quốc gia có hệ sinh thái AI mạnh để tìm kiếm cơ hội tương xứng. Không có nền tảng AI, các doanh nghiệp trong nước khó phát triển, chưa nói tới khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Do đó, bài toán cấp bách với không riêng nền giáo dục Việt Nam là phải đưa AI vào trường học để chuyển đổi số một cách toàn diện, căn cốt.

Đưa AI vào trường phổ thông – chiến lược từ các trường học tiên phong

Học sinh FPT Schools được tiếp cận với chương trình đào tạo AI từ lớp 1, thời lượng tối thiểu 10 tiết/năm

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia ban hành cuối năm 2024 đã thực sự tạo ra bối cảnh thuận lợi để đưa AI vào giáo dục phổ thông.

Mới đây nhất, đích thân Tổng Bí thư Tô Lâm trao tặng phòng thực hành giáo dục STEM cho Trường THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam và Trường THCS Cầu Giấy, cho thấy sự quan tâm và cam kết mạnh mẽ của Đảng, Nhà nước trong việc thúc đẩy đào tạo khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong trường học. 

Song song với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng chiến lược ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục, đặt mục tiêu đến năm 2035, AI sẽ trở thành công cụ phổ biến đối với mỗi người học, nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Chiến lược này bao gồm việc tích hợp AI vào chương trình giáo dục phổ thông, đại học và giáo dục nghề nghiệp theo lộ trình phù hợp với từng cấp học và đối tượng; đồng thời phát triển hệ sinh thái AI trong giáo dục, đảm bảo AI được ứng dụng an toàn, hiệu quả và phù hợp với văn hóa và giáo dục Việt Nam. (ref)

Trên bình diện quốc tế, UNESCO cũng đã đưa ra các khuyến nghị nhằm hướng dẫn các quốc gia tích hợp AI vào giáo dục một cách có trách nhiệm và hiệu quả. Các khuyến nghị này bao gồm việc xây dựng khung năng lực AI cho giáo viên và học sinh, đảm bảo tính công bằng và bao trùm trong giáo dục, cũng như phát triển các chính sách và hướng dẫn về AI trong giáo dục.

Trước khi chính sách ở tầm quốc gia được ban hành, một số cơ sở giáo dục phổ thông tại Việt Nam đã chủ động thí điểm tích hợp AI trong nhà trường. Đơn cử như Hệ thống Trường phổ thông FPT (FPT Schools) đã triển khai chương trình “Trải nghiệm thế giới thông minh” (SMART) từ đầu năm 2024, kết hợp bản quyền học liệu quốc tế với các hoạt động thực hành tại chỗ.

Theo chia sẻ từ đại diện nhà trường, chương trình học tích hợp AI được thiết kế theo từng cấp lớp, giúp học sinh dần tiếp cận với tư duy máy học, công nghệ thị giác máy tính, khoa học dữ liệu và robotics. Song song đó, đội ngũ giáo viên cũng được đào tạo bài bản về công cụ AI và ứng dụng trong giảng dạy.

Bài giảng AI được thiết kế theo từng cấp lớp, giúp học sinh FPT Schools sớm tiếp cận với máy học, thị giác máy tính, khoa học dữ liệu và robotics.

Những hoạt động này cho thấy bước đi tiên phong và vai trò “vườn ươm” trong việc đưa công nghệ thế hệ mới vào giáo dục phổ thông, một bước chuẩn bị quan trọng để Việt Nam không đứng ngoài xu thế đào tạo nhân lực số toàn cầu.

Rõ ràng, các trường học tiên phong nhận thức sâu sắc hơn hết về những mối nguy cơ khi chậm đầu tư giáo dục AI. Sự chậm chân sẽ khiến Việt Nam tụt hậu trong cuộc đua đào tạo nhân tài công nghệ, đồng thời gia tăng khoảng cách kỹ năng số trên thị trường lao động, gián tiếp kìm hãm sự phát triển của đất nước trong dài hạn.

Nhìn từ các mô hình thí điểm này, có thể thấy: giáo dục AI ở phổ thông không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà còn là bài toán về tầm nhìn, sự chủ động và trách nhiệm xã hội của các nhà trường đối với tương lai học sinh.

FPT