Đại biểu Quốc hội lo ngại trước thực trạng người nổi tiếng livestream bán hàng kém chất lượng

Tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

Theo các đại biểu, với tốc độ tăng trưởng từ 18 – 25% mỗi năm và hệ sinh thái rất đa dạng từ các nền tảng công nghệ lớn đến các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, doanh nghiệp logistic, thanh toán và dịch vụ livestream, tiếp thị liên kết, yêu cầu đặt ra đối với khung pháp lý để điều chỉnh lĩnh vực thương mại điện tử phải bảo đảm công tác quản lý, tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời tạo động lực đổi mới sáng tạo, nhất là phát triển đồng bộ các trụ cột như hạ tầng số, logistic và hạ tầng thanh toán với tầm nhìn dài hạn.

Dưới góc độ bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, đại biểu Quốc hội Đỗ Đức Hiển (đoàn TP Hồ Chí Minh) nhấn mạnh lo ngại, quy định tại điểm d khoản 7 Điều 15 về việc lựa chọn dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics có thể gây hạn chế quyền tự do lựa chọn dịch vụ của khách hàng.

“Theo quy định này, người tiêu dùng chỉ được lựa chọn tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán, dịch vụ logistic trong danh sách các đơn vị mà nền tảng đã công bố. Trường hợp nền tảng chỉ kết nối với một đơn vị thì người tiêu dùng phải sử dụng dịch vụ mà nền tảng đã kết nối. Trong khi đó, xét về bản chất thì nền tảng thương mại điện tử trung gian chỉ là môi trường kết nối và không nên can thiệp vào thỏa thuận giữa người mua và người bán”- đại biểu chỉ rõ.

Nhìn dưới góc độ phát triển thị trường và khuyến khích đổi mới sáng tạo, đại biểu Đỗ Đức Hiển cũng nhận thấy, quy định này tiềm ẩn nguy cơ các nền tảng số lớn sẽ từng bước khép kín chuỗi cung ứng dịch vụ, từ giao dịch, thanh toán đến vận chuyển và loại bỏ dần sự cạnh tranh của các doanh nghiệp dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử khác. Khi cạnh tranh bị thu hẹp, chi phí dịch vụ sẽ có xu hướng tăng lên và chất lượng thì đi xuống, hệ quả là người tiêu dùng và thị trường sẽ gánh rủi ro. Pháp luật của nhiều quốc gia quy định khá chặt chẽ nhằm ngăn chặn hành vi hạn chế quyền lựa chọn của người mua từ phía các nền tảng chi phối thị trường…

Đại biểu đề nghị, chỉnh lý điểm d khoản 7 Điều 15 theo hướng: không hạn chế quyền lựa chọn sản phẩm và dịch vụ cung ứng qua sàn, bao gồm cả các dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử. Đồng thời, bổ sung cơ chế cho phép người mua được lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ do nền tảng hoặc do người bán hợp tác. Không đặt ra các điều kiện ưu đãi hay chế tài bất bình đẳng giữa các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử. Bổ sung trách nhiệm liên đới của chủ quản nền tảng trong trường hợp người mua sử dụng dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử do nền tảng hợp tác. “Trong trường hợp người mua lựa chọn dịch vụ hỗ trợ do người bán hợp tác thì nền tảng thương mại điện tử sẽ hỗ trợ việc liên kết” – đại biểu đề nghị.

Từ góc độ khác, đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai (Đoàn Hưng Yên) cho biết, hiện nay hơn 90% thị trường thương mại điện tử Việt Nam thuộc về các sàn có vốn nước ngoài. Điều này đồng nghĩa với việc dòng tiền, dữ liệu và lợi nhuận phần lớn chảy ra ngoài lãnh thổ, trong khi doanh nghiệp trong nước dù có năng lực nhưng rất khó cạnh tranh do chưa được hưởng cơ chế hỗ trợ phù hợp.

Vì vậy, đại biểu đề nghị Dự Luật cần hướng tới có chính sách khuyến khích, ưu tiên và bảo vệ sàn thương mại điện tử Việt Nam, coi đây là hạ tầng kinh tế số quan trọng của quốc gia, tương tự như viễn thông hay ngân hàng, có như vậy mới hình thành được nền thương mại số độc lập, tự chủ của Việt Nam.

Hoạt động livestream bán hàng hiện nay không chỉ đơn thuần là hoạt động thương mại

Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Đoàn Tây Ninh) cho biết, dự thảo đã có các điều khoản quy định trách nhiệm của ba chủ thể gồm: Người bán, người livestream và nền tảng. Tuy nhiên, qua đối chiếu với thực tiễn vẫn còn tình trạng người nổi tiếng livestream bán hàng kém chất lượng, thổi phồng công dụng thực phẩm chức năng hoặc trường hợp dùng kỹ thuật seeding ảo để thao túng niềm tin của người mua.

Cùng với đó, vẫn còn một số khoảng trống cần phải được rõ hơn để tăng tính khả thi của luật. Cụ thể, nghĩa vụ không cung cấp thông tin gian dối trong dự thảo luật mới chỉ mang tính nguyên tắc, chưa có cơ chế kiểm soát trước khi phát sóng, đặc biệt với mặt hàng ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng.

Thời hạn lưu trữ dữ liệu livestream tối thiểu 1 năm như dự thảo là chưa đủ để phục vụ xử lý tranh chấp kéo dài; dự thảo cũng chưa quy định rõ quyền tiếp cận bản ghi của người tiêu dùng và trách nhiệm cung cấp cho cơ quan quản lý. Trong trường hợp người livestream đưa ra thông tin vượt quá nội dung quảng cáo được xác nhận, hiện chưa có cơ chế xử lý riêng, đặc biệt về trách nhiệm liên đới với người bán.

Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung các nội dung, trong đó cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp đối với các phiên livestream quảng cáo công dụng đặc biệt với sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm theo hướng yêu cầu người bán hoặc người livestream cung cấp hồ sơ sản phẩm cho nền tảng để rà soát điều kiện.

Đồng thời, theo đại biểu, trách nhiệm liên đới của người livestream cần được làm rõ trong trường hợp cung cấp thông tin sai lệch; bổ sung chế tài như cấm livestream trong thời hạn nhất định.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Phòng) cho rằng, hoạt động livestream bán hàng hiện nay không chỉ đơn thuần là hoạt động thương mại mà đã trở thành một dạng nội dung giải trí, thu hút lượng lớn người xem, trong đó có cả trẻ em và trẻ vị thành niên. Tuy nhiên, trong dự thảo Luật chưa có quy định riêng để bảo vệ nhóm đối tượng này khi tham gia các livestream bán hàng.

Để bảo vệ nhóm đối tượng là trẻ em, trẻ vị thành niên trước những livestream có nội dung không phù hợp, giới thiệu các sản phẩm không đúng lứa tuổi, thậm chí độc hại đối với trẻ em, đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định nền tảng thương mại điện tử phải kiểm soát, phân loại nội dung livestream theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo khi nội dung có yếu tố nhạy cảm, nguy hiểm hoặc không phù hợp với trẻ em.

Đồng thời, đại biểu kiến nghị yêu cầu người livestream và người bán lựa chọn chế độ phân loại độ tuổi có thể tiếp cận đối với các phiên livestream bán với các sản phẩm không phù hợp với từng độ tuổi. Đặc biệt, khi phát hiện các livestream có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục, văn hóa, quy định pháp luật, gây hại cho trẻ em cần có cơ chế báo cáo, phối hợp giữa nền tảng và cơ quan quản lý để gỡ bỏ nhanh đối với nội dung livestream đó.

Các đại biểu cũng chỉ ra, với hơn 90% trẻ em từ 6 đến 17 tuổi đang sử dụng internet và các thiết bị thông minh ít nhất 1 giờ mỗi ngày, chúng ta đang có khoảng 15 triệu công dân số đang lớn lên cùng Điện thoại, cùng các sàn thương mại điện tử, cùng những thuật toán AI biết rõ chúng thích gì hơn cả cha mẹ.

Từ đó, đề nghị bổ sung một điều về trách nhiệm bảo vệ trẻ em trong thương mại điện tử, đặt trách nhiệm pháp lý lên các chủ quản nền tảng số lớn, trong đó, cấm hoàn toàn quảng cáo dựa trên dữ liệu cá nhân, hành vi hoặc vị trí của người dùng dưới tuổi. Tài khoản trẻ em phải mặc định ở chế độ riêng tư và phải cung cấp tính năng cho phép trẻ em và phụ huynh chọn hiển thị theo thời gian thực, không bị cá nhân hóa bởi thuật toán.

Đồng thời, các nền tảng cần xây dựng nút báo cáo thân thiện với trẻ em – sử dụng hình ảnh hoặc giọng nói – và xử lý các khiếu nại về nội dung độc hại trong thời hạn nghiêm ngặt. Việc bổ sung điều khoản này là hành động bảo vệ hơn triệu công dân số khỏi sự khai thác của thuật toán, đảm bảo quyền riêng tư và thúc đẩy tiêu dùng lành mạnh, khẳng định sự tiên phong của Việt Nam trong việc xây dựng một nền kinh tế số bền vững và nhân văn.

Giải trình tại Phiên thảo luận của Quốc hội, Phó Thủ tướng Chính phủ Bùi Thanh Sơn cho biết sẽ tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội nhằm tạo ra một môi trường khuyến khích các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước tham gia phát triển thương mại điện tử.

Phó Thủ tướng Chính phủ cũng cho biết, việc phát triển thị trường thương mại điện tử là rất tốt để thúc đẩy lưu thông hàng hóa, mở rộng thị trường xuyên biên giới, gắn với bảo đảm an ninh và lợi ích quốc gia, đầu tư hạ tầng số, phát triển hệ sinh thái thương mại thông minh, thương mại điện tử thông minh, xanh, bền vững và nguồn nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, ưu tiên hỗ trợ các hộ kinh doanh khởi nghiệp, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa, phụ nữ, người khuyết tật, vùng khó khăn thông qua đào tạo chuyển đổi số và xây dựng mô hình điểm về thương mại điện tử.

“Các chính sách phát triển thương mại điện tử sẽ được cụ thể hóa tại Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Thương mại điện tử” – Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn khẳng định.