Gợi ý cho chuyển đổi số báo chí Việt Nam qua dự báo từ Deloitte

Deloitte dự đoán rằng đến năm 2026, việc sử dụng Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Gen AI) được tích hợp trực tiếp vào các nền tảng sẵn có, đặc biệt là công cụ tìm kiếm, sẽ vượt xa việc dùng các công cụ Gen AI độc lập.

Cụ thể, Deloitte ước tính rằng vào 2026, khoảng 29% người trưởng thành tại các thị trường phát triển sẽ thực hiện ít nhất một truy vấn tìm kiếm hàng ngày có kết quả dạng tóm tắt bằng AI (AI summary), trong khi chỉ 10% sử dụng bất kỳ ứng dụng Gen AI độc lập nào; và rằng tần suất dùng Gen AI trong tìm kiếm sẽ phổ biến hơn 300% so với các công cụ độc lập.

Dự báo trên đặt ra một khung suy nghĩ mới cho báo chí: Không chỉ dừng ở việc cạnh tranh vị trí trong top kết quả tìm kiếm truyền thống, mà phải tối ưu để trở thành nguồn trích dẫn chính xác trong các bản tóm tắt do AI tạo ra, nơi mà phần lớn độc giả sẽ dừng lại và không nhấp vào bài gốc.

Với ngữ cảnh đó, chuyển đổi số của báo chí Việt Nam trong giai đoạn tới nên tập trung vào 3 trục chính: (i) Tối ưu nội dung cho AI (AI-first content), (ii) phát triển sản phẩm kỹ thuật và quan hệ đối tác chiến lược, và (iii) năng lực con người, kiểm soát chất lượng và đạo đức.

Tối ưu nội dung cho AI

Việc tối ưu nội dung để AI dễ trích xuất đang trở thành yêu cầu mới của báo chí số, bởi Gen AI không hoạt động dựa trên từ khóa như công cụ tìm kiếm truyền thống, mà dựa trên ngữ nghĩa, cấu trúc và độ tin cậy của văn bản.

Điều này dẫn đến một sự thay đổi căn bản trong cách viết: thay vì cố gắng “làm hài lòng thuật toán SEO”, các tòa soạn cần viết sao cho nội dung được máy hiểu đúng và tóm tắt chính xác. Khác với người đọc, mô hình AI không suy đoán hoặc tự nối các mảnh thông tin rời rạc.

Nếu cấu trúc bài viết lỏng lẻo, dữ liệu không nhất quán hoặc thông tin quan trọng bị che khuất dưới lớp “SEO nhồi nhét”, AI rất dễ hiểu sai và tạo ra bản tóm tắt sai lệch.

Ngược lại, nội dung được viết theo hướng “AI-first” nhấn mạnh vào sự rõ ràng và mạch lạc, tóm tắt ngay ở đầu bài, cấu trúc có dấu hiệu phân cấp rõ ràng, và phủ chủ đề toàn diện và nhất quán.

Phương pháp này giúp AI xác định ngữ cảnh và thông tin chính xác hơn nhiều, khắc phục điểm yếu của SEO truyền thống vốn ít chú trọng ngữ nghĩa và khó trích xuất tự động.

Sản phẩm kỹ thuật và quan hệ đối tác: Trở thành nguồn được trích dẫn đáng tin cậy

Sự chuyển dịch hành vi tiếp nhận tin tức từ việc chủ động truy cập báo chí sang đọc các bản tóm tắt do Gen AI tạo ra đang tạo ra áp lực lớn lên các tòa soạn. Không chỉ ảnh hưởng đến lượt truy cập và doanh thu quảng cáo, xu hướng này còn đe dọa tính mới, độ xác thực và quyền được gán nguồn của mỗi bài báo.

Trong bối cảnh đó, việc nâng cấp sản phẩm số và thiết lập quan hệ hợp tác chiến lược trở nên cấp thiết nhằm bảo vệ lợi ích của các cơ quan báo chí.

Ở góc độ sản phẩm, tòa soạn cần chủ động cung cấp dữ liệu cho AI một cách kiểm soát thay vì để AI tự do “tiêu thụ” nội dung. Tòa soạn có thể phát triển giao diện lập trình ứng dụng (API) hoặc điểm truy cập dữ liệu (endpoint) chuyên dụng cung cấp bản tóm tắt meta, bộ dữ liệu phân tích có thể đọc máy, giúp mô hình AI trích dẫn đúng nguồn.

Việc bổ sung watermark, metadata về bối cảnh, tác giả và dấu hiệu “đã kiểm chứng” vào dữ liệu gốc giúp các hệ thống AI ưu tiên nội dung chính thống, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như thời sự, y tế hay luật pháp.

Bên cạnh đó, tích hợp chatbot ngay trên website cho phép tòa soạn trực tiếp kiểm nghiệm cách AI truy vấn và tóm tắt kho dữ liệu tin tức hiện có, từ đó điều chỉnh chiến lược nội dung phù hợp.

Một ví dụ tiêu biểu là tờ Washington Post, vốn nổi tiếng với việc sớm ứng dụng AI (như hệ thống Heliograf) và gần đây triển khai “Ask The Post AI” – công cụ tóm tắt và trả lời câu hỏi dựa trên kho dữ liệu được kiểm chứng của chính tòa soạn.

Song song, họ cũng hợp tác với các nền tảng lớn để đảm bảo nội dung được trích dẫn rõ ràng. Cách làm này cho thấy báo chí có thể tận dụng sức mạnh công nghệ mà vẫn giữ quyền kiểm soát nguồn tin và chất lượng.

Đối với Việt Nam, mô hình thử nghiệm theo từng lĩnh vực, chẳng hạn chatbot chuyên đề về kinh tế, y tế hoặc pháp luật, có thể là bước đi phù hợp trước khi mở rộng ra toàn bộ hệ sinh thái báo chí.

Tuy vậy, hướng đi này đòi hỏi năng lực công nghệ lớn và khả năng vận hành ổn định. Trong bối cảnh đó, các cơ quan báo chí có thể cân nhắc đàm phán hợp tác dữ liệu với các nền tảng hoặc nhà cung cấp mô hình ngôn ngữ lớn để gắn nguồn có trả phí, đảm bảo thông tin được trích dẫn kèm theo quyền lợi kinh tế.

Tuy nhiên, việc phụ thuộc vào bên thứ ba cũng mang lại nhiều rủi ro: giảm mức độ tự chủ, ảnh hưởng tới bản sắc nội dung, sự bền vững trong quan hệ lợi ích, và xa hơn là các lo ngại về chủ quyền cũng như an ninh dữ liệu quốc gia.

Để hạn chế những nguy cơ này, báo chí Việt Nam cần giữ vững định hướng chính trị, kiên trì tạo ra nội dung có giá trị cho công chúng, đặc biệt ở các mảng giáo dục, văn hóa, kinh tế, xã hội, địa phương và sáng tạo có chủ đích.

Song song, cần phối hợp giữa các bộ ngành, cơ quan quản lý và doanh nghiệp công nghệ để phát triển một hệ sinh thái dữ liệu và AI “Make in Viet Nam”. Nền tảng này sẽ tạo điều kiện bền vững để báo chí đổi mới mà vẫn giữ quyền kiểm soát và bảo vệ chủ quyền thông tin.

Năng lực con người, kiểm soát chất lượng và đạo đức

Việc tích hợp Gen AI vào hoạt động báo chí đặt ra yêu cầu mới về năng lực con người, kiểm soát chất lượng và chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.

Trong đó, những biên tập viên chuyên trách chịu trách nhiệm kiểm tra toàn bộ phần tóm tắt hay nội dung do AI tạo ra có vai trò rất quan trọng, nhằm rà soát nguy cơ nhiễu thông tin và gắn cảnh báo khi dữ liệu chưa được xác thực đầy đủ.

Song song đó, quy trình xác minh thông tin truyền thống cần được tích hợp trực tiếp vào luồng xử lý dữ liệu của AI. Mỗi nội dung trước khi được dùng làm nguồn cho câu trả lời hoặc bản tóm tắt phải có dấu hiệu “đã kiểm chứng” trong metadata, bảo đảm rằng AI không sử dụng thông tin chưa kiểm chứng để đưa ra đáp án cho độc giả.

Tòa soạn cũng cần duy trì chính sách minh bạch. Bất kỳ câu trả lời nào do AI tạo ra từ nội dung của tòa soạn phải thông báo rõ ràng nguồn gốc, mức độ tin cậy và hướng dẫn độc giả tự kiểm chứng.

Cuối cùng, con người vẫn giữ vai trò trung tâm. Phóng viên và biên tập viên cần được đào tạo các kỹ năng mới như xây dựng các câu lệnh hiệu quả, đánh giá sản phẩm AI cuối cùng, hiểu cơ chế vận hành và nhận diện rủi ro đạo đức khi nội dung báo chí của họ được hệ thống tổng hợp lại.

Deloitte chỉ ra một chuyển dịch cơ bản: Gen AI sẽ thâm nhập qua các nền tảng sẵn có và thay đổi cách người dùng tiếp cận thông tin. Đối với ngành báo chí Việt Nam, thách thức lớn không phải là “ngăn” AI mà là đàm phán lại vị trí và giá trị của mình trong hệ sinh thái AI mới.

Thành công sẽ thuộc về những tòa soạn dám thử nghiệm, chuẩn hóa dữ liệu, thương thảo để đảm bảo quyền gán nguồn có lợi ích kinh tế, và tạo ra nội dung có giá trị thực chất để dù bị tóm tắt, báo chí vẫn là nguồn đáng tin cậy nhất. Đây là chìa khóa để duy trì sự bền vững trong kỷ nguyên AI./.

Tài liệu tham khảo:

1. Deloitte (2025), TMT Predictions 2026: The gap narrows, but persists, https://www.deloitte.com/content/dam/insights/articles/2025/ca188454_tmtp26/pdf/2026_TMTP.pdf.

2. The Washington Post (2024), The Washington Post launches “Ask The Post AI,” a new search experience”, https://www.washingtonpost.com/pr/2024/11/07/washington-post-launches-ask-post-ai-new-search-experience/, truy cập ngày 24/11/2025.

3. The Washington Post (2020), The Washington Post to debut AI-powered audio updates for 2020 election results, https://www.washingtonpost.com/pr/2020/10/13/washington-post-debut-ai-powered-audio-updates-2020-election-results/, truy cập ngày 24/11/2025.