Kỷ nguyên AI đẩy nhanh đào thải lao động trẻ

Kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại thị trường lao động toàn cầu. Tại Cần Thơ – trung tâm kinh tế lớn của Đồng bằng sông Cửu Long, lao động trẻ đang đối diện nguy cơ bị “đào thải” sớm, khi doanh nghiệp ưu tiên nhân sự có kỹ năng AI, dữ liệu và tự động hóa.

Kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại thị trường lao động toàn cầu với một tốc độ chưa từng có, tạo ra một cuộc sàng lọc khốc liệt, khiến cho các tân cử nhân đang phải đối mặt với áp lực đào thải ngay từ “vạch xuất phát”. Tại Cần Thơ – thủ phủ kinh tế của Đồng bằng sông Cửu Long, nghịch lý này hiện lên rõ nét hơn bao giờ hết. Các doanh nghiệp thay vì tìm kiếm những gương mặt mới để đào tạo từ đầu, giờ đây lại ưu tiên những nhân sự đã được trang bị sẵn kỹ năng về AI, khoa học dữ liệu và tự động hóa, đẩy lao động trẻ vào một cuộc cạnh tranh không cân sức, nơi tấm bằng đại học dường như không còn là tấm vé bảo chứng cho một sự nghiệp ổn định.

Báo cáo mới nhất của Hiệp hội Công nghiệp Công nghệ Máy tính (CompTIA) năm 2024 đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo khi chỉ ra rằng, lần đầu tiên sau nhiều năm, tỷ lệ thất nghiệp trong ngành Công nghệ thông tin trên thế giới đã vượt ngưỡng trung bình của nền kinh tế. Nguyên nhân sâu xa đến từ sự trỗi dậy của AI tạo sinh và các công cụ tự động hóa, vốn đang dần đảm nhận những vai trò cấp thấp mà trước đây là “mảnh đất lành” cho sinh viên mới ra trường. Các vị trí như kiểm thử phần mềm (tester) thủ công, nhân viên hỗ trợ kỹ thuật cấp 1 (helpdesk), hay chuyên viên nhập liệu đang bị thu hẹp đáng kể. AI hiện nay không chỉ sở hữu khả năng viết code, sửa lỗi đáng kinh ngạc, mà còn có thể tự động hóa các quy trình kiểm thử, trả lời các câu hỏi kỹ thuật phổ biến và xử lý dữ liệu với hiệu suất vượt trội. Điều này buộc các doanh nghiệp phải định hình lại ngân sách nhân sự, cắt giảm mạnh tay các vị trí có tính chất lặp lại để dồn nguồn lực cho những chuyên gia có khả năng khai thác, quản lý và phát triển các hệ thống AI, nhằm tối ưu hóa năng suất và tạo ra lợi thế cạnh tranh.

Một thực tế đáng báo động là trong số hồ sơ người lao động chưa tìm được việc làm, nhóm cử nhân tốt nghiệp các ngành Công nghệ thông tin và kỹ thuật lại chiếm một tỷ trọng không hề nhỏ. Điều này cho thấy một sự lệch pha nghiêm trọng giữa chương trình đào tạo của các cơ sở giáo dục và nhu cầu thực tế của thị trường. Ngày hội việc làm công nghệ thông tin 2025 được tổ chức tại Đại học Cần Thơ, với sự tham gia của 14 doanh nghiệp lớn nhỏ, đã phơi bày “gốc rễ” của vấn đề. Cơ hội kết nối không thiếu, nhưng những cái bắt tay hợp tác lại vô cùng hiếm hoi. Nhà tuyển dụng đến không phải để tìm những sinh viên có điểm số ấn tượng, mà để tìm những người có thể bắt tay ngay vào các dự án về trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, hay phân tích dữ liệu lớn – những kỹ năng mà chương trình đại học truyền thống thường chỉ đề cập một cách lý thuyết hoặc chưa kịp cập nhật. Kết quả là, hàng ngàn sinh viên cầm tấm bằng tốt nghiệp nhưng lại bị “đào thải” ngay từ vòng gửi xe, không phải vì họ yếu kém về kiến thức nền tảng, mà vì bộ kỹ năng của họ chưa thể bắt kịp được so với nhịp độ phát triển của công nghệ.

Để ứng phó trước nguy cơ bị bỏ lại phía sau, thị trường đã nhanh chóng xuất hiện các giải pháp tình thế. Tại Đại học Cần Thơ, nhiều sinh viên IT chia sẻ rằng dù GPA cao nhưng vẫn lo lắng không bắt kịp nhà tuyển dụng, nếu không có các Side Project nổi bật, không tham gia Hackathon hoặc kĩ năng AI, thì gần như 100% sẽ bị đào thải khỏi thị trường. Một số bạn ngay từ trên ghế nhà trường đã chủ động tham gia các khóa học ngắn hạn, từ các khóa bootcamp cấp tốc đến các chương trình nâng cao kỹ năng kéo dài 6-12 tháng, tập trung vào các lĩnh vực “nóng” như khoa học dữ liệu, kỹ thuật AI và điện toán đám mây. Đây được xem là những “phao cứu sinh” tức thời, giúp sinh viên mới ra trường lấp đầy lỗ hổng kỹ năng, trang bị những kiến thức thực chiến để có thể sớm bắt nhịp với yêu cầu của công việc. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp bề mặt, giải quyết phần ngọn của vấn đề. Theo định hướng chiến lược của Bộ Khoa học và Công nghệ, để xây dựng một nền kinh tế số bền vững, Việt Nam cần một giải pháp căn cơ và dài hạn hơn, đó là đầu tư vào việc bồi dưỡng nguồn nhân lực bậc cao. Trên thực tế, tại địa bàn Cần Thơ, đã xuất hiện nhiều cơ sở đào tạo các chương trình sau đại học như FSB Cần Thơ, định hướng chương trình ứng dụng về AI, quản trị công nghệ, hay phân tích dữ liệu kinh doanh để giải quyết các bài toán thực tế trong doanh nghiệp. Đây không chỉ là việc học thêm kiến thức, mà là một quá trình chuyển đổi tư duy, từ một người thừa hành kỹ thuật thành một chuyên gia có khả năng dẫn dắt sự thay đổi công nghệ.

Bức tranh thị trường hiện tại là một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng, kỷ nguyên mà tấm bằng cử nhân là đủ đã thực sự qua đi. Bà Phạm Phương Thu, Giám đốc Nhân sự của NIC Global, một chuyên gia tuyển dụng trong ngành công nghệ, đã nhấn mạnh về sự thay đổi trong tiêu chí của nhà tuyển dụng. Bà chỉ ra, những nhà tuyển dụng hiện nay không còn chỉ tìm kiếm những người biết viết code, mà đang tìm kiếm những cá nhân toàn diện – những người “linh hoạt, có khả năng học hỏi nhanh, sử dụng thành thạo công nghệ và đặc biệt là có tư duy kinh doanh”. Điều này có nghĩa là một kỹ sư công nghệ giờ đây phải hiểu sản phẩm mình làm ra sẽ đóng góp vào chuỗi giá trị của công ty như thế nào, phải biết cách giao tiếp hiệu quả với các phòng ban khác, và phải có khả năng nhìn nhận vấn đề, khả năng quản trị đội nhóm để có cơ hội thăng tiến và phát triển lâu dài. Hơn nữa, bà Thu cũng nhấn mạnh sự cấp thiết của việc “đầu tư vào năng lực mềm”. Các kỹ năng như giao tiếp, làm việc nhóm, quản lý cảm xúc, tư duy phản biện và kỹ năng số không còn là những yếu tố phụ, mà đã trở thành năng lực cốt lõi để một cá nhân có thể tồn tại và phát triển.

Trong cơn lốc của AI và tự động hóa, cơ hội việc làm không hề biến mất, chúng chỉ đang biến đổi và tái định hình. Những công việc nhàm chán, lặp đi lặp lại sẽ dần được thay thế, nhưng đồng thời, những vai trò mới đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy chiến lược và kỹ năng liên ngành sẽ xuất hiện ngày một nhiều. Cơ hội sẽ không dành cho tất cả mọi người, mà chỉ mở ra với những ai chủ động thích nghi, không ngừng nâng cấp bản thân và chấp nhận con đường học tập suốt đời như một lẽ tất yếu. Tấm bằng đại học giờ đây không phải là đích đến, mà chỉ là điểm khởi đầu cho một hành trình dài hơn, đòi hỏi mỗi người lao động trẻ phải tự mình trở thành một kiến trúc sư cho sự nghiệp của chính mình, sẵn sàng cho một cuộc chơi mới với những luật lệ hoàn toàn mới.