Mục tiêu chiến lược là trung tâm AI khu vực

Cụ thể, chiến lược quốc gia về AI đến 2030 được ban hành vào tháng 1.2021, đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm 4 nước dẫn đầu ASEAN và top 50 thế giới.

Chúng ta đang ở đâu trong bản đồ ASEAN?

Khu vực Đông Nam Á với hơn 650 triệu dân và nền kinh tế số tăng trưởng nhanh nhất thế giới đã trở thành “điểm nóng” mới của cuộc đua AI toàn cầu. Mỗi quốc gia trong khối đều tìm cho mình một hướng đi riêng, tận dụng lợi thế cạnh tranh khác biệt.

Singapore dẫn đầu với chương trình AI Singapore ra mắt từ 2017, ngân sách hàng trăm triệu USD tập trung vào nghiên cứu chuyên sâu và xây dựng khung pháp lý minh bạch. Quốc đảo này đã trở thành trung tâm dữ liệu, nghiên cứu AI thu hút các gã khổng lồ công nghệ toàn cầu.

Indonesia, với lợi thế thị trường khổng lồ hơn 270 triệu dân, trở thành mảnh đất màu mỡ cho AI ứng dụng trong fintech, thương mại điện tử và logistics. Các startup như Gojek, Tokopedia đã tích hợp AI vào vận hành, tối ưu hóa dịch vụ một cách hiệu quả.

Malaysia nổi bật với chính sách rõ ràng qua Khung Quốc gia về AI 2021-2025, trở thành “cửa ngõ” AI phục vụ chính phủ điện tử. Thái Lan tập trung phát triển AI trong nông nghiệp thông minh và du lịch thông minh – hai trụ cột kinh tế chính của họ.

Để hoàn thành mục tiêu trở thành trung tâm AI là chuyện không hề dễ nhưng cũng không phải quá tầm. Việt Nam có lợi thế trong tay và điều chúng ta cần là phải phát huy điểm mạnh để giải quyết những điểm nghẽn và chướng ngại trong hành trình chinh phục mục tiêu.

Lợi thế từ con người Việt Nam

Trước hết, cần phải nhấn mạnh sự quyết tâm của lãnh đạo Việt Nam, từ cấp cao nhât. Tại phiên họp của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tổ chức hồi đầu năm, Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo đã nhấn mạnh yêu cầu phát triển Trí tuệ nhân tạo (AI), xác định AI là mũi nhọn, đột phá; có những ưu đãi thuế cho sản xuất chip, bán dẫn, hỗ trợ tích cực cho nghiên cứu phát triển (R&D). Tiếp tục thu hút vốn đầu tư nước ngoài FDI có hàm lượng công nghệ cao.

Theo PGS-TS Phạm Công Hiệp, Phó trưởng khoa phụ trách Nghiên cứu và Đổi mới, khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam, Chính phủ cũng ban hành nhiều nghị quyết, chiến lược về chuyển đổi số và AI như Nghị quyết 57-NQ/TW, Chiến lược AI quốc gia. Các tập đoàn lớn như FPT, Viettel, Vingroup, VNPT đều đẩy mạnh đầu tư sâu rộng vào ứng dụng AI và đào tạo nhân lực.

Từ đó, sự quan tâm và đầu tư của các tập đoàn nước ngoài như NVIDIA hay các quỹ đầu tư dành cho startup AI cho thấy Việt Nam đang dần trở thành “điểm đến” về công nghệ cao tại Đông Nam Á.

Ngoài ra, Việt Nam sở hữu những lợi thế cạnh tranh đáng kể trong cuộc đua trở thành trung tâm AI ASEAN. PGS-TS Phạm Công Hiệp cũng cho rằng với hơn 70% dân số sử dụng internet và khoảng 80 triệu người dùng smartphone, Việt Nam là một thị trường tiềm năng để triển khai các ứng dụng AI trong các lĩnh vực trên. Lượng dữ liệu khổng lồ từ người dùng này là “nguyên liệu thô” quý giá để huấn luyện các mô hình AI, đặc biệt là trong các lĩnh vực như xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) và phân tích hành vi khách hàng.

Đặc biệt, hệ sinh thái AI Việt Nam phát triển theo mô hình “đòn bẩy kép” với sự kết hợp giữa startup năng động và tập đoàn lớn. Đây là điểm khác biệt so với nhiều nước ASEAN, nơi hệ sinh thái hoặc chỉ mạnh về tập đoàn, hoặc chỉ mạnh về startup. Nhờ vậy, quy mô thị trường AI ở nhiều lĩnh vực như tài chính, y tế và thương mại điện tử tăng trưởng nhanh. Theo số liệu từ Statista công bố năm 2024, thị trường AI ở Việt Nam có tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) xấp xỉ 15,8%/năm.

Thách thức rất nhiều

Tuy nhiên nước ta không tránh khỏi một số thách thức trong quá trình đẩy mạnh AI sâu rộng ở quy mô quốc tế. PGS-TS Phạm Công Hiệp chỉ ra một loạt vấn đề của AI Việt Nam hiện giờ.

Đầu tiên, hạ tầng dữ liệu và điện toán hiệu năng cao (HPC) còn hạn chế. Theo DataCenterMap, Việt Nam mới có khoảng 23 trung tâm dữ liệu tính đến năm 2024, ít hơn đáng kể so với Indonesia, Malaysia hay Thái Lan. Để phát triển AI, cần có hạ tầng mạnh mẽ như trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, và khả năng xử lý dữ liệu lớn. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào các nhà cung cấp nước ngoài như AWS hay Google Cloud. Hạ tầng nội địa chưa đáp ứng được nhu cầu về tốc độ và quy mô. Chi phí đầu tư cao cũng là một rào cản lớn.

Chúng ta cũng thiếu hụt vốn đầu tư cho R&D AI và startup. So sánh với các quốc gia ASEAN, dòng vốn đầu tư mạo hiểm vào lĩnh vực AI tại Việt Nam vẫn còn thấp. Các con số cho thấy Indonesia và Malaysia dẫn trước đáng kể. Điều này làm hạn chế tốc độ “chuyển hóa” ý tưởng AI thành sản phẩm, dịch vụ có giá trị cao.

Nguồn nhân lực AI chất lượng cao cũng còn mỏng. Mặc dù nhân lực IT nói chung rất dồi dào, nhưng nhân lực chuyên sâu về AI các mảng deep learning, AI ethics, HPC… vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng nóng. Việc đào tạo, tuyển dụng và giữ chân nhân tài AI, đặc biệt là nhân sự có kinh nghiệm quốc tế vẫn là bài toán thách thức.

Tỷ lệ “shallow tech” (công nghệ sẵn có) còn cao, “deep tech” (sâu) chưa mạnh. Theo phân tích về các đóng góp AI, Việt Nam vẫn chủ yếu dừng ở mức độ ứng dụng công nghệ sẵn có, thiếu các dự án mang tính đột phá, tạo ra công nghệ mới.

Với quan điểm tương tự, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến, nguyên Trợ lý Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng đầu tư nghiên cứu – phát triển và thu hút nhân tài vẫn đứng trước nhiều thách thức. Theo TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến, mặc dù có các trung tâm nghiên cứu, tổng mức đầu tư nghiên cứu và phát triển cho trí tuệ nhân tạo còn khiêm tốn so với tiềm năng và mục tiêu. “Thách thức lớn là làm sao thu hút và giữ chân nhân tài trí tuệ nhân tạo chất lượng cao, đặc biệt khi các quốc gia như Singapore, Malaysia hay Thái Lan có chính sách hấp dẫn và môi trường làm việc cạnh tranh”.

TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến đánh giá cao việc Việt Nam tích cực tham gia vào các diễn đàn quốc tế về trí tuệ nhân tạo và thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực công nghệ số là một lợi thế, giúp học hỏi kinh nghiệm và tiếp cận công nghệ tiên tiến.

Tuy nhiên, trụ cột lĩnh vực công nghệ tồn tại điểm yếu như: mức độ trưởng thành của hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo mới chỉ ở giai đoạn ban đầu: So với Singapore với hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo trưởng thành (nhiều công ty công nghệ lớn, viện nghiên cứu hàng đầu thế giới, môi trường đổi mới sáng tạo mạnh mẽ); ngay cả so với hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo đang phát triển của Malaysia và Thái Lan thì hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo của Việt Nam vẫn còn ở giai đoạn non trẻ, đặc biệt về quy mô thị trường và số lượng các sản phẩm trí tuệ nhân tạo thương mại hóa thành công.

Giải quyết điểm nghẽn để tăng tốc

Điều TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến lo ngại nhất là nút thắt về pháp lý. Hiện Việt Nam đang tích cực xây dựng khuôn khổ pháp lý cho trí tuệ nhân tạo, thể hiện qua việc ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số với một chương về trí tuệ nhân tạo và một chương về tài sản số. Sự chú trọng vào việc quản lý rủi ro, thúc đẩy trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm và bảo đảm minh bạch cho thấy sự quan tâm đến các khía cạnh quản trị trí tuệ nhân tạo.

Tuy nhiên, điểm yếu là, hiệu quả thực thi chính sách và ứng dụng thực tế còn bất cập: Mặc dù có chiến lược và khung pháp lý, hiệu quả thực thi và mức độ ứng dụng trí tuệ nhân tạo thực tế vào các dịch vụ công trên diện rộng vẫn cần được đánh giá và cải thiện. So với các quốc gia top đầu trong ASEAN như Singapore, Malaysia, Thái Lan, thì Việt Nam vẫn cần cải thiện hơn nữa về năng lực quản trị và ứng dụng trí tuệ nhân tạo của chính phủ để thu hẹp khoảng cách.

Cùng với đó, năng lực số nội bộ và đào tạo chuyên sâu còn hạn chế: Dù có nỗ lực chuyển đổi số chính phủ, năng lực số nội bộ của chính phủ vẫn còn hạn chế về quy mô và chiều sâu so với các nước dẫn đầu. Việc đào tạo chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo cho cán bộ, công chức để có thể vận hành và quản lý các hệ thống trí tuệ nhân tạo vẫn là một thách thức.

Chỉ khi giải quyết được những bài toán thách thức về pháp lý, về con người, Việt Nam mới có thể bứt phá để trở thành trung tâm AI của khu vực hay ít nhất là lọt vào top như kỳ vọng. Để giải một bài toán, nhất là bài toán công nghệ cần có có sự vận dụng sáng tạo. Nghị quyết 57 chính là kim chỉ nam dẫn đường để thúc đẩy cả dân tộc tiến lên bằng bước chân khoa học.

Một điều quan trọng cần phải làm rõ là trong hành trình, hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm AI của khu vực chúng ta cần vứt bỏ sự đơn độc. Như danh ngôn có nói “muốn đi nhanh thì đi một mình, nhưng muốn đi xa thì phải đi cùng nhau”. Việt Nam cần dựa vào thế mạnh của mình để khẳng định giá trị để từ đó tăng cường hợp tác với các nước khu vực.

Từ góc độ của người Singapore, Tổng lãnh sự Singapore tại TP.HCM Pang Te Cheng nhấn mạnh rằng Việt Nam cũng như Đông Nam Á sở hữu những thế mạnh độc đáo trong kỷ nguyên AI. Sự đa dạng của khu vực thúc đẩy đổi mới, sự nhanh nhẹn cho phép thích ứng nhanh chóng và tinh thần hợp tác nuôi dưỡng sự chia sẻ kiến thức. Lực lượng lao động trẻ, am hiểu công nghệ của Việt Nam, kết hợp với cơ sở hạ tầng kỹ thuật số tiên tiến của Singapore, tạo nên một nền tảng mạnh mẽ cho vai trò dẫn đầu về AI. “Cùng nhau, hai nước có thể chứng minh rằng tiến bộ công nghệ và phúc lợi con người không phải là mục tiêu cạnh tranh, mà là những ưu tiên bổ sung cho nhau”, ông Pang Te Cheng nói.

Nhận định đó của ông Pang hoàn toàn chính xác và Việt Nam không chỉ hợp tác với Singapore mà cần hợp tác với tất cả các nước trong khu vực và trên thế giới. Chúng ta cần phát triển một nền kinh tế, một xã hội hiện đại và AI là con đường giúp chúng ta đi tắt đón đầu với xu thế của nhân loại.

>> Đọc thêm: Công nghệ thay đổi diện mạo quốc gia Kỳ 1: Chatbot đầu tiên và giấc mơ số hóa hành chính