Nên làm gì khi học sinh lạm dụng AI để giải Toán, làm Văn?

Lạm dụng AI – khi học sinh học mà không cần hiểu

Trong một tuần, một giáo viên Toán tại Hà Nội đã phát hiện bốn trường hợp học sinh sao chép lời giải từ ChatGPT. Nghiêm trọng hơn, có em sử dụng đạo hàm – kiến thức tận lớp 12 – để giải bài toán lớp 7. Những dấu hiệu như vậy không còn là hiện tượng cá biệt, mà phản ánh một xu hướng đang lan rộng trong lớp học phổ thông.

Không chỉ môn Toán, giáo viên dạy Ngữ văn cũng chứng kiến các bài viết của học sinh có cách diễn đạt trau chuốt bất thường, dùng từ ngữ mang tính hàn lâm, nhưng lại lạc đề hoặc xa lạ với văn phong của lứa tuổi học trò. Rõ ràng, nhiều em đang sao chép nguyên văn từ các công cụ như ChatGPT hoặc Deepseek mà không qua bất kỳ điều chỉnh hay suy xét nào.

Tình trạng này phổ biến ở học sinh từ trung bình đến khá, đặc biệt là ở cấp THCS và lớp 10 – những đối tượng thường ngại tư duy, thích “đi đường tắt”. Khi phải đối mặt với khối lượng bài tập lớn và áp lực thành tích, việc tìm đến AI như một lối thoát dễ hiểu, nhưng lại tiềm ẩn nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Không ít chuyên gia giáo dục cho rằng học sinh lạm dụng AI bắt nguồn từ ba nguyên nhân chính. Một là áp lực học tập và sự kỳ vọng quá mức từ phụ huynh, giáo viên khiến các em không còn động lực tự học. Hai là kỹ năng học tập cùng công nghệ của học sinh còn hạn chế, dẫn đến việc tin tưởng mù quáng vào các công cụ như AI. Ba là việc chưa có khung hướng dẫn, quy định rõ ràng về đạo đức và pháp lý trong sử dụng AI tại môi trường học đường.

Tác động dễ nhận thấy nhất là sự thụ động ngày càng rõ rệt. Học sinh không còn hứng thú khám phá kiến thức, không hiểu bản chất vấn đề, mà chỉ chú trọng đến kết quả cuối cùng. Dần dần, các em sẽ mất khả năng tư duy độc lập và phản biện – những năng lực nền tảng trong học tập và trưởng thành.

Định hướng thay vì cấm đoán

Cấm học sinh dùng AI là không thực tế. Trong thời đại công nghệ, các em có thể tiếp cận hàng loạt công cụ hỗ trợ học tập chỉ bằng một cú nhấp chuột. Do đó, điều quan trọng là giáo viên cần đóng vai trò định hướng – giúp học sinh sử dụng AI một cách đúng đắn và có trách nhiệm.

Trước tiên, giáo viên cần tự trang bị kiến thức về AI. Khi hiểu rõ cơ chế hoạt động và giới hạn của các công cụ như ChatGPT, thầy cô sẽ có khả năng nhận diện nội dung sao chép, đồng thời hướng dẫn học sinh cách khai thác công nghệ theo hướng tích cực. Thay vì để học sinh yêu cầu AI “giải bài hộ”, giáo viên có thể hướng dẫn các em hỏi AI gợi ý về phương pháp, ví dụ: “Bài toán lớp 7 này nên dùng công thức nào?” hoặc “Có tài liệu nào giúp ôn tập dạng bài này không?”.

Bên cạnh đó, việc tăng cường các bài kiểm tra trên lớp, nơi học sinh không thể sử dụng Điện thoại hay máy tính, là cách hữu hiệu để đánh giá đúng năng lực thực tế. Thầy cô cũng có thể yêu cầu học sinh trình bày quá trình làm bài, giải thích cách tư duy, từ đó buộc các em phải suy nghĩ thay vì sao chép. Đây là hình thức rèn luyện sự hiểu bài, chứ không chỉ chạy theo đáp án.

Phối hợp giữa giáo viên và phụ huynh cũng đóng vai trò quan trọng. Khi phát hiện học sinh lệ thuộc vào AI, giáo viên cần trao đổi thẳng thắn với phụ huynh để có biện pháp uốn nắn kịp thời. Gia đình có thể cùng giáo viên giám sát thời gian học, khuyến khích con giải thích bài học bằng lời của mình, hoặc đặt ra các nguyên tắc học tập không sử dụng công cụ công nghệ trong giờ tự học.

Về lâu dài, các trường học cần xây dựng quy chế sử dụng AI một cách cụ thể. Những quy định này không chỉ để răn đe, mà còn giúp học sinh hiểu rõ giới hạn và mục tiêu của việc ứng dụng công nghệ. Việc tổ chức các buổi tập huấn cho giáo viên, phụ huynh, cũng như lồng ghép kỹ năng AI vào chương trình học là điều cần thiết để giúp học sinh phát triển toàn diện trong kỷ nguyên số.

Nếu được định hướng đúng cách, AI có thể là người bạn đồng hành giúp học sinh mở rộng kiến thức, rèn luyện tư duy và tiết kiệm thời gian. Nhưng nếu không được kiểm soát, nó có thể làm thui chột năng lực học tập và tư duy độc lập. Vai trò của người thầy, vì vậy, chưa bao giờ trở nên quan trọng và cấp thiết đến thế.