Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam lọt vào nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển Trí tuệ nhân tạo, trung tâm phát triển một số ngành, lĩnh vực công nghiệp công nghệ số mà Việt Nam có lợi thế.
Đây được xem là bước phát triển đột phá đối với lĩnh vực nghiên cứu khoa học và công nghệ tại Việt Nam.
“Cú hích” trong nghiên cứu khoa học và phát triển trí tuệ nhân tạo
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình – Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, Việt Nam có nhiều lợi thế trong phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), từ quy mô thị trường, nguồn nhân lực đến hệ sinh thái khởi nghiệp đang ngày càng mở rộng.
“Trước hết, Việt Nam đang sở hữu lực lượng lao động trẻ, đông đảo, được đào tạo bài bản từ phổ thông đến đại học. So với nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới, hệ thống giáo dục Việt Nam đang đáp ứng tương đối tốt yêu cầu về nguồn nhân lực cơ bản cho lĩnh vực công nghệ cao.
Không chỉ dừng lại ở số lượng, điểm mạnh của người Việt còn nằm ở tinh thần ham học hỏi, cần cù, sáng tạo và linh hoạt trong việc tiếp cận công nghệ mới. Từ các chuyên gia công nghệ đến người dân phổ thông, chúng ta đều chứng kiến sự chủ động trong việc tiếp cận và ứng dụng các nền tảng, công cụ công nghệ.
Người Việt Nam không ngần ngại thay đổi, luôn tìm tòi để cải tiến, nâng cao hiệu quả công việc, điều này tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển và ứng dụng AI trong đời sống và sản xuất.
Bên cạnh đó, sự vào cuộc quyết liệt của Đảng, Nhà nước đã và đang tạo ra những động lực chính sách rõ ràng cho quá trình chuyển đổi số và phát triển khoa học công nghệ, trong đó AI là một trụ cột quan trọng.
Cần phải nhìn nhận rằng, trí tuệ nhân tạo không chỉ là một xu hướng công nghệ, mà là một cuộc cách mạng làm thay đổi căn bản cách vận hành của nhiều ngành nghề, lĩnh vực trên toàn cầu. Hiện tại, AI mới chỉ bắt đầu được ứng dụng ở quy mô vừa phải, nhưng trong tương lai gần, sự lan tỏa sẽ ngày càng sâu rộng và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn nữa. Đây chính là cơ hội, đồng thời cũng là thách thức mà Việt Nam cần chủ động nắm bắt”, Giáo sư Chử Đức Trình bày tỏ.
Đồng tình với quan điểm trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ – Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật máy tính, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh nhận định, Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế quan trọng để phát triển trí tuệ nhân tạo, đặc biệt trong bối cảnh Nghị quyết 57-NQ/TW được ban hành nhằm thúc đẩy toàn diện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và công nghệ cao.
“Với hơn 100 triệu dân, Việt Nam là một thị trường nội địa rộng lớn và đa dạng, không chỉ tạo thuận lợi cho việc triển khai các ứng dụng AI mà còn cung cấp nguồn dữ liệu dồi dào, mang tính đặc thù văn hóa và ngữ cảnh địa phương. Đây chính là nền tảng quan trọng để phát triển các mô hình AI “hiểu” người Việt và phục vụ tốt cho người Việt.
Song song đó, các trường đại học và viện nghiên cứu hàng đầu như Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia Hà Nội,… đang tích cực thúc đẩy đào tạo và nghiên cứu AI. Đáng chú ý, sự liên kết giữa các cơ sở giáo dục và doanh nghiệp đang tạo ra môi trường ứng dụng thực tiễn phong phú.
Cùng với đó, hệ sinh thái khởi nghiệp tại Việt Nam đang bùng nổ với nhiều startup (khởi nghiệp) công nghệ phát triển các sản phẩm AI sáng tạo, hấp dẫn nhà đầu tư trong và ngoài nước. Vai trò của Nhà nước cũng rất rõ nét với nhiều chính sách ưu đãi, chương trình hỗ trợ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo.
Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh hiện đang vận hành Trung tâm Đổi mới sáng tạo, đóng vai trò hỗ trợ tích cực cho giảng viên và sinh viên trong hoạt động nghiên cứu, khởi nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao.
Đồng thời, Khoa Khoa học và Kỹ thuật Máy tính của trường cũng tăng cường hợp tác với doanh nghiệp và các đối tác trong mạng lưới cựu sinh viên (BKA) thông qua các bài toán thực tiễn, tạo điều kiện để giảng viên và sinh viên tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị của ngành AI”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ cho biết.
Theo Phó Giáo sư Quản Thành Thơ, không chỉ dừng lại ở nội lực, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn đối với các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới. Điển hình, Tập đoàn NVIDIA đã ký kết thỏa thuận hợp tác với Chính phủ Việt Nam để xây dựng trung tâm nghiên cứu và phát triển về AI và trung tâm dữ liệu AI tại Việt Nam.
Các tập đoàn lớn khác như Samsung, Qualcomm… cũng đang mở rộng hoạt động, mang theo nguồn lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm quốc tế, đây đều là những yếu tố vô cùng cần thiết cho giai đoạn bứt phá.
Đặc biệt, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và ứng dụng AI vào năm 2030 không chỉ là kim chỉ nam mang tính chiến lược mà còn là “cú hích” để toàn bộ hệ thống chính trị, kinh tế, giáo dục và doanh nghiệp cùng đồng lòng hành động. Với nền tảng hiện có và tầm nhìn rõ ràng, Việt Nam hoàn toàn có cơ hội vươn lên trở thành một trung tâm phát triển AI mới của khu vực.
Đầu tư vào con người là yếu tố cốt lõi
Cũng theo Phó Giáo sư Quản Thành Thơ, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển mình quan trọng trong chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Lợi thế về chi phí lao động thấp từng là điểm thu hút đầu tư nước ngoài trong nhiều năm đang dần mất đi giá trị trong bối cảnh thế giới chuyển nhanh sang nền kinh tế số và tự động hóa sâu rộng.
Trong xu thế đó, đầu tư vào giáo dục và đào tạo trí tuệ nhân tạo được xem là bước đi tất yếu để xây dựng nguồn nhân lực có hàm lượng tri thức cao, đáp ứng yêu cầu phát triển dài hạn.
“Để tận dụng hiệu quả cơ hội này, tôi cho rằng cần triển khai đồng bộ ba nhóm giải pháp chiến lược.
Thứ nhất là tái cấu trúc hệ thống giáo dục theo hướng “số hóa năng lực”, tích hợp AI và kỹ năng số vào chương trình đào tạo phổ thông lẫn đại học một cách bài bản.
Không chỉ giới hạn ở các khối kỹ thuật, ngay cả các ngành xã hội nhân văn cũng cần được trang bị hiểu biết nền tảng về AI để tạo ra lực lượng lao động đa ngành có khả năng thích nghi và làm việc hiệu quả trong môi trường công nghệ cao.
Thứ hai là cần xây dựng hệ sinh thái liên kết chặt chẽ giữa giáo dục – nghiên cứu – doanh nghiệp, từ đó đào tạo đúng nhu cầu thị trường và đẩy nhanh quá trình ứng dụng AI vào thực tế sản xuất. Mô hình hợp tác ba bên này sẽ là cầu nối quan trọng đưa kết quả nghiên cứu ra khỏi phòng thí nghiệm, góp phần tạo ra những sản phẩm và giải pháp có giá trị thương mại cao.
Thứ ba là Việt Nam cần chuyển trọng tâm chính sách từ ưu đãi chi phí sang đầu tư vào con người. Thay vì cạnh tranh bằng nhân công giá rẻ, cần phát triển môi trường làm việc chất lượng cao, khuyến khích đổi mới sáng tạo và giữ chân nhân tài.
Những chính sách như quỹ đầu tư phát triển AI, tín dụng thuế cho doanh nghiệp đào tạo nhân lực công nghệ, hay các chương trình hợp tác quốc tế để đưa chuyên gia và chương trình đào tạo AI tiên tiến về Việt Nam chính là chìa khóa để tạo ra lợi thế dài hạn.
Nếu tiếp tục chỉ dựa vào mô hình “chi phí thấp”, Việt Nam sẽ mãi đứng ở vị trí gia công trong chuỗi giá trị toàn cầu. Nhưng nếu đầu tư đúng vào AI và năng lực con người, chúng ta hoàn toàn có cơ hội vươn lên thành trung tâm đổi mới sáng tạo của Đông Nam Á trong tương lai gần”, Phó Giáo sư Quản Thành Thơ cho hay.
Đánh giá về thực trạng nguồn nhân lực trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, Giáo sư Chử Đức Trình nhấn mạnh rằng: “AI không đơn thuần là một ngành đào tạo mà là một lĩnh vực công nghệ, công nghiệp có tính liên ngành rất cao. Một số ngành đào tạo tại Việt Nam hiện đang tích hợp các nội dung về trí tuệ nhân tạo như Công nghệ thông tin, Khoa học máy tính, Hệ thống thông tin, Khoa học dữ liệu, Kỹ thuật máy tính, Điện tử – Viễn thông hay Cơ điện tử.
Tuy nhiên, AI không chỉ dừng lại ở khối kỹ thuật. Những sản phẩm AI hoàn chỉnh còn đòi hỏi sự tham gia từ các lĩnh vực như luật, kinh tế, xã hội học, và quản trị công nghệ.
Chúng ta không thể giao trọn trách nhiệm phát triển ngành công nghiệp trí tuệ nhân tạo cho riêng các ngành kỹ thuật hay công nghệ thông tin. Đây là nhiệm vụ liên ngành, đòi hỏi sự tham gia của cả hệ thống giáo dục với các chương trình đào tạo đa dạng, và sự phối hợp giữa trường đại học – viện nghiên cứu – doanh nghiệp – cơ quan quản lý nhà nước”.
Theo thầy Trình, nguồn nhân lực lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo có thể phân tách rõ thành hai nhóm gồm: lực lượng kỹ thuật và nhân lực cấp cao. Trong đó, nhóm lực lượng kỹ thuật trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ như lập trình, phát triển thuật toán và triển khai mô hình,… vốn đang khá dồi dào và được đào tạo tốt từ các trường đại học.
Nhóm nhân lực cấp cao bao gồm trưởng nhóm kỹ thuật, giám đốc dự án và những “tổng công trình sư” có khả năng thiết kế, tích hợp và thương mại hóa toàn bộ hệ thống AI,… vốn vẫn còn thiếu hụt nghiêm trọng. Đây là tầng lớp nhân lực đóng vai trò dẫn dắt chiến lược, có thể đưa công nghệ vào thực tiễn và tạo ra sản phẩm mang tính thương mại. Việc thiếu hụt nhóm nhân lực này không chỉ do đào tạo mà còn do thiếu một hệ sinh thái đủ mạnh để nuôi dưỡng và giữ chân họ.
Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Thái Doãn Thanh – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, trong bối cảnh lợi thế về chi phí lao động thấp đang dần mất đi giá trị, Việt Nam buộc phải chuyển hướng sang các lĩnh vực có trình độ tri thức cao, trong đó trí tuệ nhân tạo được xem là một trụ cột quan trọng. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, vấn đề cấp thiết đặt ra là phải phát triển mạnh mẽ nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành công nghệ mới.
“AI hiện đã và đang được ứng dụng rộng rãi vào nhiều lĩnh vực đời sống, kinh tế, xã hội, kéo theo sự dịch chuyển lớn trong thị trường lao động. Để tránh nguy cơ bị AI thay thế, người lao động buộc phải làm chủ công nghệ, biết sử dụng AI một cách hiệu quả trong công việc hằng ngày.
Do đó, việc đưa kiến thức AI vào giảng dạy từ bậc phổ thông là một bước đi cần thiết nhằm sớm hình thành tư duy công nghệ cho thế hệ trẻ. Đồng thời, lực lượng lao động hiện nay cũng cần được cập nhật thường xuyên các kỹ năng sử dụng AI để thích ứng với sự thay đổi liên tục của thị trường.
Tuy nhiên, điều cốt lõi vẫn nằm ở yếu tố con người, những người được ví như “nhà phép thuật” trong công nghiệp trí tuệ nhân tạo. Để gia tăng số lượng chuyên gia AI có năng lực dẫn dắt, Việt Nam cần một chiến lược dài hạn với các cơ chế đột phá về đãi ngộ, thu hút nhân tài và hợp tác quốc tế. Việc đầu tư mạnh vào đào tạo nhân lực tại các môi trường nghiên cứu tiên tiến, đồng thời xác định đúng “thị trường ngách” phù hợp với năng lực quốc gia sẽ là chìa khóa để Việt Nam từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu của ngành AI”, Tiến sĩ Thái Doãn Thanh nhận định.
Theo thầy Thanh, Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh cũng đang triển khai nghiên cứu, đào tạo, phát triển trí tuệ nhân tạo trong các hoạt động. Đặc biệt, nhà trường đã thành lập Viện chuyển đổi số với mục tiêu nghiên cứu các sản phẩm số, trong đó có nhiều sản phẩm trí tuệ nhân tạo ứng dụng trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, xã hội, kinh doanh, sản xuất.
Trong thời gian tới, nhà trường dự kiến sẽ mở thêm các ngành như Trí tuệ nhân tạo, Kinh doanh kỹ thuật số. Đây là những ngành có nhu cầu nhân lực trình độ cao về xây dựng thiết kế và ứng dụng AI, cũng như kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ số; mặt khác nó phù hợp với chiến lược đào tạo và nghiên cứu khoa học của nhà trường.
Cần thiết một chiến lược mang tính tổng thể
Để tận dụng cơ hội, tiềm năng đang có và hiện thực hóa mục tiêu trong tương lai, Giáo sư Chử Đức Trình cho rằng, Việt Nam cần đi theo hai hướng song song.
Thứ nhất, cần thúc đẩy việc sử dụng AI như một công cụ thiết yếu trong đời sống, sản xuất và quản trị. Việc ứng dụng AI cần trở thành thói quen trong hoạt động hàng ngày của doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và người dân, từ đó nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh tế.
Thứ hai, Việt Nam nên đầu tư phát triển các sản phẩm và giải pháp AI mang bản sắc riêng, phục vụ nhu cầu trong nước nhưng đồng thời đủ năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Điều này đòi hỏi một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, từ khâu hình thành ý tưởng, nghiên cứu, phát triển sản phẩm, thử nghiệm, đến thương mại hóa và liên tục cải tiến. Nếu làm được điều đó, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia đóng góp những sản phẩm trí tuệ nhân tạo “made in Vietnam” cho thị trường toàn cầu. Ngược lại, nếu chỉ dừng lại ở việc phát triển các ứng dụng phục vụ nội địa, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội bước ra sân chơi lớn.
Về định hướng phát triển trí tuệ nhân tạo trong thời gian tới, Giáo sư Chử Đức Trình nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một chiến lược phát triển mang tính tổng thể, được hoạch định theo mô hình “top-down” – từ tầm nhìn chiến lược ở cấp quốc gia cho đến các kế hoạch cụ thể ở từng cấp triển khai.
Theo thầy Trình, các trường đại học không chỉ là nơi đào tạo nhân lực, mà cần đóng vai trò chủ động trong việc nghiên cứu, phát triển và thương mại hóa sản phẩm AI, góp phần đưa Việt Nam vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Đáng chú ý, ngành công nghiệp AI đang phát triển với tốc độ vượt xa nhiều lĩnh vực công nghiệp truyền thống, kéo theo áp lực lớn về thời gian.
“Đây là cuộc đua không dành cho những ai chậm chân. Nếu không hành động nhanh, quyết liệt và có tầm nhìn dài hạn, chúng ta sẽ bị bỏ lại phía sau. Việt Nam chỉ có thể giành được vị trí xứng đáng trên bản đồ AI thế giới khi kết hợp đồng bộ giữa chính sách quốc gia, hạ tầng công nghệ, nguồn nhân lực và khả năng triển khai thực tiễn ngay từ bây giờ”, Giáo sư Chử Đức Trình cho biết.
Còn theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ, trí tuệ nhân tạo đang trở thành một trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển công nghệ của nhiều quốc gia. Để hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI, yếu tố then chốt chính là đội ngũ trí thức, nhà khoa học, những người được ví như “nhà phép thuật” của thời đại số.
“Để gia tăng số lượng và chất lượng nguồn nhân lực tinh hoa này, Việt Nam cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết là cải thiện cơ chế đãi ngộ và môi trường làm việc. Việc xây dựng các chính sách đặc biệt để thu hút nhân tài bao gồm miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân, hỗ trợ lưu trú và đơn giản hóa thủ tục hành chính là điều kiện tiên quyết.
Bên cạnh đó, cần tạo môi trường học thuật tự do, nơi các nhà khoa học có thể thoải mái sáng tạo, nghiên cứu và triển khai các dự án với sự hỗ trợ đầy đủ về tài chính và hạ tầng công nghệ.
Hệ thống giáo dục cũng phải được nâng cấp mạnh mẽ. Việc xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu về AI tại các trường đại học, cùng với việc tăng cường hợp tác quốc tế và liên kết với doanh nghiệp sẽ giúp Việt Nam nhanh chóng tiếp cận các tri thức tiên tiến và đẩy mạnh đổi mới sáng tạo.
Đặc biệt, để nuôi dưỡng đam mê và giữ chân nhân tài, cần có các cơ chế ghi nhận và tôn vinh xứng đáng. Những công trình nghiên cứu xuất sắc, các đóng góp thực tiễn có giá trị cần được đánh giá công bằng, kịp thời thông qua hệ thống giải thưởng, danh hiệu và hỗ trợ tài chính thiết thực.
Với sự vào cuộc quyết liệt của Nhà nước, cùng sự chung tay của cộng đồng khoa học và doanh nghiệp, Việt Nam hoàn toàn có khả năng vươn lên trở thành trung tâm nghiên cứu và phát triển AI hàng đầu khu vực trong tương lai gần”, Phó Giáo sư Quản Thành Thơ nhận định.
Thúy Hiền
https%3A%2F%2Fgiaoduc.net.vn%2Fnhung-dieu-kien-cap-bach-de-viet-nam-lot-vao-nhom-3-nuoc-dan-dau-asean-ve-ai-post251032.gd
