Những thách thức đạo đức chưa từng có

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, Trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là một công nghệ đột phá mà đã trở thành yếu tố định hình lại trật tự phát triển toàn cầu. Tuy nhiên, cùng với những cơ hội to lớn, AI cũng đang đặt ra những thách thức chưa từng có về đạo đức, an toàn và kiểm soát. Đây là những khẳng định mạnh mẽ của GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, tại một hội thảo chuyên đề gần đây.

Lực lượng sản xuất mới nhưng cũng là con dao hai lưỡi

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng khẳng định AI đang trở thành “một lực lượng sản xuất mới của thời đại số”, làm thay đổi căn bản phương thức lao động, cấu trúc kinh tế và bản chất của quá trình sản xuất.

Với khả năng học hỏi từ dữ liệu lớn, ra quyết định theo thời gian thực và mô phỏng hành vi tự nhiên, AI không chỉ hỗ trợ mà còn dần thay thế con người trong nhiều lĩnh vực như sản xuất, tài chính, y tế, giáo dục và an ninh.

Tuy nhiên, chính sự phát triển vượt bậc này lại là khởi nguồn cho những mối nguy tiềm ẩn, AI đặt ra những thách thức chưa từng có về đạo đức, an toàn và kiểm soát. “Mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học, tự thích nghi – đặc biệt khi chúng phát triển vượt ra ngoài tầm hiểu biết và giám sát của con người”, ông Thắng nói.

Đồng quan điểm với GS Nguyễn Xuân Thắng, Đại tướng Lương Tam Quang cũng đưa ra cảnh báo về những thách thức chưa từng có, không chỉ về mặt kỹ thuật hay đạo đức công nghệ, mà còn về pháp lý, an ninh, chủ quyền dữ liệu và nguy cơ gia tăng bất bình đẳng nếu không có định hướng phát triển đúng đắn.

Bộ trưởng Bộ Công an nhấn mạnh: “Đặc biệt, trí tuệ nhân tạo có thể bị lợi dụng vào các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, hoặc thậm chí dẫn tới các dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng, thông tin và dư luận”.

Theo GS Nguyễn Xuân Thắng, từ việc thao túng thông tin, tạo ra các chiến dịch truyền thông giả mạo, tấn công mạng, deepfake cho đến vũ khí tự động, AI đang trở thành một “con dao hai lưỡi” có thể tạo ra bất ổn lớn nếu không được kiểm soát chặt chẽ.

Từ thực tế này, Giáo sư đã nêu một loạt câu hỏi mang tính định hướng: Liệu AI sẽ mang đến một thời kỳ bùng nổ đổi mới hay dẫn tới sự phân hóa quyền lực công nghệ toàn cầu? Các quốc gia đi sau như Việt Nam có thể xây dựng được chủ quyền công nghệ và mô hình AI nhân văn, có đạo đức hay không? Và đâu là ranh giới để công nghệ phục vụ con người, thay vì thay thế và chi phối con người?

Thách thức nội tại và hướng đi cho Việt Nam

Nhìn nhận về thực tế, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng chỉ ra những tồn tại nội tại của Việt Nam như thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, hạ tầng kỹ thuật hạn chế, đầu tư R&D còn manh mún và hệ sinh thái AI phân mảnh. Đặc biệt, ông nhấn mạnh rằng Việt Nam hiện chưa có luật chuyên ngành về AI, khiến việc kiểm soát rủi ro, bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư chưa đồng bộ, thiếu hiệu lực.

Để giải quyết những thách thức này, ông đề nghị các chuyên gia và cơ quan quản lý cần không chỉ phân tích cơ hội mà còn phải đưa ra các giải pháp cụ thể, đồng bộ để “định vị Việt Nam trong hệ sinh thái AI toàn cầu, phát triển AI một cách có trách nhiệm, nhân văn, lấy con người làm trung tâm”.

Dẫn lại bản dự thảo sửa đổi Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030, GS Nguyễn Xuân Thắng cho biết chiến lược mới đã mở rộng tầm nhìn đến năm 2045, đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia giàu mạnh về dữ liệu, có năng lực triển khai giải pháp AI trong nhóm 10 nước dẫn đầu thế giới.