Quy định chặt chẽ việc bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử

Tại phiên thảo luận tổ chiều 3/11, các đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội cảnh báo về những rào cản pháp lý và gánh nặng tài chính có thể bóp nghẹt động lực phát triển của các nền tảng, đồng thời đưa ra kiến nghị nhằm tăng cường bảo vệ người tiêu dùng thông qua cơ chế xác thực danh tính và hoàn tiền tự động.

Tại phiên thảo luận, các đại biểu đều nhận định việc ban hành Luật Thương mại điện tử (TMĐT) là rất cần thiết, cấp bách nhằm kịp thời thể chế hóa đầy đủ, toàn diện các chủ trương mới của Đảng về phát triển thương mại điện tử, kinh tế số và phù hợp với những cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên; đồng thời khắc phục những vướng mắc, bất cập của quy định pháp luật hiện hành, thúc đẩy thương mại điện tử tiếp tục phát triển nhanh, bền vững; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và sản xuất trong nước, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Tuy nhiên, về một số điều khoản cụ thể, các đại biểu cho rằng cần xem xét một cách kỹ lưỡng.

Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà phân tích quy định về trách nhiệm liên đới của chủ nền tảng thương mại điện tử trung gian có chức năng đặt hàng trực tuyến. Theo đó, dự luật quy định: Chủ nền tảng TMĐT trung gian liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các quy định tại điều này, trực tiếp dẫn đến thiệt hại cho người mua. Đại biểu nhận định rằng, quy định này có tác động rất lớn và làm thay đổi căn bản bản chất pháp lý của sàn thương mại điện tử.

Theo thông lệ quốc tế và Luật Giao dịch điện tử, sàn TMĐT thường được coi là nhà cung cấp dịch vụ trung gian và được hưởng nguyên tắc miễn trừ trách nhiệm đối với nội dung hoặc hành vi vi phạm của người bán, trừ khi sàn biết hoặc đáng lẽ phải biết về hành vi vi phạm đó.

Đại biểu cảnh báo rằng: “Việc quy định sàn thương mại điện tử liên đới chịu trách nhiệm với người bán vi phạm ngay cả khi sàn không trực tiếp có lỗi trong việc gây ra thiệt hại sẽ đặt một gánh nặng pháp lý và tài chính khổng lồ lên các sàn thương mại điện tử”.

Các sàn hiện nay quản lý hàng triệu người bán. Việc buộc họ phải chịu trách nhiệm cho hành vi của tất cả người bán sẽ triệt tiêu động lực phát triển của các nền tảng, bóp nghẹt thị trường, hoặc buộc doanh nghiệp phải áp dụng các biện pháp kiểm soát quá mức, gây cản trở và tăng chi phí cho người bán trung thực.

Bên cạnh đó, quy định liên đới chịu trách nhiệm này cũng chưa thống nhất với các nguyên tắc pháp lý hiện hành của Việt Nam. Ví dụ như Luật Giao dịch điện tử có nguyên tắc miễn trừ trách nhiệm dành cho nhà cung cấp dịch vụ trung gian. Theo Bộ luật Dân sự thì quy định này cũng chưa thực sự phù hợp với các nguyên tắc chung về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Để đảm bảo tính khả thi và khuyến khích TMĐT phát triển, đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà đề nghị Ban soạn thảo cần rà soát lại một cách kỹ lưỡng để quy định trách nhiệm của sàn phải dựa trên nguyên tắc có lỗi, tức là sàn chỉ chịu trách nhiệm khi có lỗi trực tiếp hoặc có lỗi trong việc không thực hiện đầy đủ các biện pháp kiểm soát theo quy định của pháp luật.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan thì đánh giá dự thảo Luật Thương mại điện tử đã có nhiều bước tiến quan trọng, mở rộng phạm vi điều chỉnh sang mạng xã hội, livestream bán hàng và nền tảng tích hợp đa dịch vụ, đồng thời chú trọng đến các vấn đề cốt lõi như TMĐT xanh, bảo vệ người tiêu dùng, và an ninh mạng. Để góp phần hoàn thiện dự thảo luật, đại biểu tập trung phân tích và đề xuất ba nhóm vấn đề chính: tăng cường vai trò quản lý nhà nước, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, và củng cố cơ chế bảo vệ người tiêu dùng, kiểm soát hàng giả trên môi trường số.

Cho rằng sự thiếu hụt nguồn nhân lực có chuyên môn về công nghệ, phân tích dữ liệu, logistics thông minh cho TMĐT là một thách thức lớn, đại biểu Nguyễn Thị Lan kiến nghị: Luật cần có các chính sách ưu đãi cụ thể cho các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực TMĐT chất lượng cao; Cần khuyến khích hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với các doanh nghiệp TMĐT lớn để xây dựng chương trình đào tạo bám sát nhu cầu thực tế; Xem xét các hình thức hỗ trợ như miễn giảm thuế cho các tổ chức, doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo chuyên sâu về TMĐT, AI, và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) ứng dụng trong lĩnh vực này.

Bên cạnh đó, cần làm rõ hơn trách nhiệm của từng bộ, ngành, và địa phương trong việc quản lý, giám sát các hoạt động TMĐT trên phạm vi cả nước. Cần có quy định cụ thể, chi tiết về cơ chế phối hợp giữa Bộ Công Thương (cơ quan quản lý chính) với các bộ ngành liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông (quản lý nội dung và nền tảng số), Bộ Công an (an ninh mạng, dữ liệu cá nhân), và các cơ quan thuế, hải quan. Việc này nhằm đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ và tránh chồng chéo, tạo ra kẽ hở pháp lý.

Trước thực trạng bán hàng giả, gian lận và vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trên sàn TMĐT vẫn còn cao, gây mất niềm tin của người tiêu dùng, đại biểu Nguyễn Thị Lan đề nghị bổ sung quy định chủ sở hữu nền tảng TMĐT có trách nhiệm xác thực danh tính của người bán hàng bằng định danh điện tử để giúp kiểm soát chặt chẽ hành vi người bán, tạo cơ sở để truy vết và xử lý các hành vi gian lận một cách hiệu quả. Đây là xu hướng phù hợp với thông lệ quốc tế như Liên minh châu Âu (EU) và các nước tiên tiến, nơi nền tảng phải xác định danh tính người bán và chịu trách nhiệm khi vi phạm xảy ra.Đại biểu cũng đề xuất một cơ chế mang tính tự động hóa cao. Đó là quy định nền tảng TMĐT phải có cơ chế khiếu nại và hoàn tiền tự động.

Cơ chế này đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng khi giao dịch bị hủy, hàng hóa không đúng mô tả hoặc có dấu hiệu gian lận. Việc tự động hóa sẽ giảm bớt thủ tục hành chính, giúp người mua nhận lại tiền nhanh chóng và trừng phạt kịp thời các hành vi gian lận, góp phần bảo vệ người tiêu dùng, hướng tớixây dựng một hành lang pháp lý TMĐT Việt Nam minh bạch, hiện đại và an toàn, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế số quốc gia.