Trung Quốc công bố hệ thống AI nhận diện hạt nhân Nga, Mỹ ‘ngồi trên đống lửa’

Ngày 30/5, Trung Quốc công bố một công nghệ Trí tuệ nhân tạo (AI) tiên phong, có khả năng phân biệt đầu đạn hạt nhân thật với mồi nhử (decoy) mà không cần tiếp cận trực tiếp hoặc tiết lộ thiết kế bí mật của vũ khí. Đây là hệ thống đầu tiên trên thế giới đạt được năng lực này, được phát triển bởi Viện Năng lượng Nguyên tử Trung Quốc (CIAE), trực thuộc Tập đoàn Hạt nhân Quốc gia Trung Quốc (CNNC).

Công nghệ này không chỉ đánh dấu một bước ngoặt trong kiểm soát vũ khí hạt nhân mà còn làm dấy lên những tranh luận sâu sắc về vai trò của AI trong cán cân an ninh toàn cầu. Bài viết này phân tích cơ chế hoạt động của hệ thống, các hàm ý chiến lược và phản ứng từ quốc tế.

Cách thức hoạt động của AI xác minh đầu đạn hạt nhân

Theo South China Morning Post, hệ thống AI này sử dụng giao thức xác minh nhiều tầng, kết hợp giữa vật lý hạt nhân và mật mã tương tác, để xác định liệu một vật thể nghi ngờ có phải là đầu đạn hạt nhân thật.

Trung Quốc trình làng ‘tàu sân bay trên không’: Hé lộ công nghệ vượt thời đại

Một lớp nhựa polyethylene (PE) được đặt giữa AI và vật thể cần kiểm tra – đóng vai trò vừa che chắn hình dạng, vừa cho phép bức xạ neutron và gamma đặc trưng đi qua. Dữ liệu thu thập được sau đó được phân tích bằng một mạng học sâu, vốn đã được huấn luyện trên hàng triệu mô phỏng về vật liệu hạt nhân khác nhau, bao gồm uranium cấp độ vũ khí và các chất thay thế như chì hoặc uranium làm giàu thấp.

Đặc biệt, toàn bộ quá trình được thực hiện mà không cần tiếp cận trực tiếp vào vũ khí hay chia sẻ thông tin thiết kế, một yêu cầu then chốt trong các đàm phán kiểm soát vũ khí nhằm bảo vệ bí mật quân sự.

Ý nghĩa chiến lược

Việc phát triển một hệ thống có khả năng xác minh đầu đạn mà không làm rò rỉ dữ liệu nhạy cảm mở ra một hướng đi mới cho các cơ chế kiểm soát vũ khí, vốn đang đình trệ do thiếu lòng tin giữa các cường quốc hạt nhân.

Trong bối cảnh Trung Quốc mở rộng nhanh chóng kho vũ khí hạt nhân – từ khoảng 500 đầu đạn năm 2024 lên tới hơn 1.000 vào năm 2030 (theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ) – công nghệ này có thể giúp Bắc Kinh vừa thể hiện thiện chí minh bạch, vừa nâng cao độ tin cậy của hệ thống răn đe. Nếu được chấp nhận rộng rãi, công nghệ này có thể thúc đẩy các hiệp ước kiểm soát vũ khí thế hệ mới, nơi AI trở thành công cụ trung gian thay cho các quan sát viên truyền thống.

Ngoài ra, trong các tình huống chiến sự, năng lực phân biệt đầu đạn thật và giả giúp nâng cao hiệu quả đánh chặn và giảm nguy cơ bị qua mặt bởi chiến thuật “mồi nhử”.

Nga thận trọng quan sát và tiềm ẩn lo ngại, Mỹ lo ngại, thế giới quan sát

Mặc dù chưa có tuyên bố chính thức, các nguồn truyền thông Nga như RIA Novosti, TASS và iXBT thể hiện sự quan tâm đáng kể đến tiến bộ này. Trong khi truyền thông Nga chủ yếu đưa tin khách quan, các diễn đàn quân sự như VOZ đã đặt câu hỏi liệu AI này có thể nhằm vào các đầu đạn Nga hay không, khi Mỹ – đối thủ chính của Trung Quốc – sử dụng rất ít mồi nhử trong thiết kế đầu đạn.

Trong khi đó, Nga cũng đang đẩy mạnh hiện đại hóa lực lượng hạt nhân, triển khai tên lửa Yars và phát triển hệ thống phòng thủ tên lửa tầm cao như S-550. Việc Trung Quốc đột phá trong lĩnh vực xác minh đầu đạn bằng AI có thể khiến Moscow đánh giá lại các chiến lược răn đe và phòng thủ, đặc biệt trong kịch bản xảy ra khủng hoảng hạt nhân đa phương.

Cộng đồng tình báo Mỹ đã nhiều lần cảnh báo về tốc độ hiện đại hóa hạt nhân của Trung Quốc. Ngoài các tên lửa đạn đạo xuyên lục địa như DF-41, Bắc Kinh còn xây dựng hàng trăm hầm chứa mới tại các vùng sa mạc – cho thấy tham vọng trở thành siêu cường hạt nhân có khả năng răn đe ngang bằng Mỹ và Nga.

Việc bổ sung một hệ thống AI xác minh đầu đạn vào chiến lược hạt nhân khiến giới phân tích quốc tế vừa kỳ vọng, vừa cảnh giác. Kỳ vọng rằng công nghệ này có thể tạo ra cơ chế kiểm chứng khách quan, nhưng cũng lo ngại về khả năng quân sự hóa AI và rủi ro đạo đức trong việc ủy quyền quyết định sinh tử cho máy móc.

Những thách thức hiện hữu

Dù có tiềm năng lớn, công nghệ AI xác minh đầu đạn của Trung Quốc vẫn đối mặt với nhiều thách thức.

Hiện tại, hệ thống mới chỉ hoạt động trên mô phỏng số chưa kiểm chứng thực tế. Việc áp dụng thực tiễn đòi hỏi thử nghiệm đa bên và công nhận quốc tế.

Dù hệ thống không thu thập thiết kế đầu đạn, các bên khác có thể vẫn nghi ngờ về khả năng AI bị “cấy mã độc” hoặc sử dụng sai mục đích.

Khi AI tham gia vào những quyết định mang tính chiến lược – như đánh giá đầu đạn thật hay giả – câu hỏi về kiểm soát con người và trách nhiệm pháp lý trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Việc Trung Quốc công bố công nghệ AI xác minh đầu đạn hạt nhân là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình tích hợp trí tuệ nhân tạo vào lĩnh vực an ninh toàn cầu. Nếu được kiểm chứng và công nhận rộng rãi, công nghệ này không chỉ thay đổi cách tiếp cận trong kiểm soát vũ khí, mà còn tạo ra chuẩn mực mới cho “răn đe thông minh” trong thời đại số.

Tuy nhiên, với những rủi ro tiềm ẩn về an ninh, minh bạch và đạo đức, cộng đồng quốc tế cần theo dõi sát sao và xây dựng các cơ chế kiểm soát AI phù hợp, trước khi công nghệ này trở thành con dao hai lưỡi trong thế trận địa chính trị toàn cầu.

Tên lửa siêu vượt âm DF17, công nghệ Trung Quốc thay đổi cuộc chơi quân sự toàn cầu?Với khả năng vượt qua các hệ thống phòng thủ tên lửa hiện đại và tấn công chính xác các mục tiêu chiến lược, tên lửa DF-17 không chỉ là biểu tượng cho sức mạnh quân sự mà còn là minh chứng cho sự tiến bộ vượt bậc trong công nghệ siêu vượt âm.