Ứng dụng AI để giảm thiểu rủi ro đạo đức trên thị trường tài chính xanh

Trong bối cảnh phát triển bền vững ngày càng trở thành xu thế toàn cầu, các tổ chức tài chính, đặc biệt là ngân hàng, đang phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn trong việc đánh giá, theo dõi và báo cáo các yếu tố thuộc bộ tiêu chuẩn ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị).

Trao đổi tại cuộc tọa đàm “Thực hành Báo cáo phát triển bền vững trong lĩnh vực ngân hàng với giải pháp AI” do Thời báo Ngân hàng tổ chức, ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch FiinGroup cho rằng hiện phương pháp đánh giá báo cáo thủ công không còn phù hợp và thiếu hiệu quả.

“Đặc biệt đối với ngành ngân hàng – nơi phải xử lý dữ liệu từ hàng trăm nghìn khách hàng, trong đó không ít các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nếu không có sự hỗ trợ từ công nghệ cao và Trí tuệ nhân tạo (AI), việc đánh giá ESG gần như không thể triển khai hiệu quả ở quy mô lớn”, ông Thuân nói.

Cùng với đó, một trong những thách thức lớn nhất với các tổ chức tín dụng hiện nay chính là việc đo lường và xác minh 2 thành phần E (Environmental – Môi trường) và S (Social – Xã hội) trong ESG của báo cáo phát triển bền vững từ các doanh nghiệp; bởi không ít doanh nghiệp thường có xu hướng “tốt khoe, xấu che”, khiến việc tiếp cận và xác minh thông tin trở nên khó khăn.

Một chuyện đáng chú ý khác mà Chủ tịch FiinGroup nêu ra, Việt Nam hiện vẫn chưa có hệ thống tiêu chí phân loại tài chính xanh chính thức, các cơ quan quản lý e ngại trong việc phê duyệt hoặc giám sát bởi rủi ro “greenwashing” (tẩy xanh – tức việc doanh nghiệp cố tình thổi phồng hoặc giả mạo cam kết môi trường để trục lợi). Điều này liên quan mật thiết đến vấn đề xác thực thông tin trong các báo cáo phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Do đó, ông Nguyễn Quang Thuân đề xuất ứng dụng công nghệ và khuyến khích việc xác nhận xanh độc lập nhằm tăng tính minh bạch, giảm thiểu rủi ro đạo đức trên thị trường tài chính xanh.

Đại diện FiinGroups cũng tin rằng các hệ thống công nghệ cao và AI có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập quy trình đánh giá minh bạch, khách quan và có thể mở rộng trên quy mô toàn thị trường.

Đồng quan điểm, TS Lê Hùng Cường – Phó tổng giám đốc FPT Digital nhấn mạnh những người làm lĩnh vực ngân hàng cũng rất quen thuộc với câu chuyện cảnh báo gian lận.

“Nếu đối chiếu sang việc làm báo cáo bền vững thì AI hoàn toàn có thể giúp các ngân hàng phát hiện gian lận. Đó là những vấn đề bất thường trong dữ liệu mà phía doanh nghiệp cung cấp. AI cũng có thể gợi ý ra được những chỉ tiêu nào cần tập trung trong báo cáo bền vững cần tìm hiểu kỹ hơn, thay vì việc dùng các phương án truyền thống. Có thể thấy AI có thể góp phần đáng kể để ngăn ngừa tình trạng “greenwashing””, ông Cường nói.

Bà Ngô Thúy Phượng – Phó ban Chiến lược, Thư ký Hội đồng Quản trị Vietcombank cho rằng báo cáo phát triển bền vững đang dần trở thành một tiêu chí trong quá trình thẩm định tín dụng. Tuy nhiên, quá trình triển khai định hướng này vẫn còn nhiều thách thức.

“Việc thiếu khung tiêu chuẩn phân loại xanh cấp quốc gia khiến việc đánh giá tính minh bạch và độ tin cậy của các báo cáo gặp nhiều khó khăn. Về phía các tổ chức tín dụng, trở ngại lớn nằm ở việc thiếu công cụ phân tích, dữ liệu chuyên sâu và kỹ năng thẩm định các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị (ESG) trong quá trình xét duyệt tín dụng”, bà Phượng nói.

Bà Ngô Thúy Phượng chia sẻ, trong bối cảnh báo cáo phát triển bền vững ngày càng trở nên quan trọng, AI được đánh giá có tiềm năng lớn trong việc nâng cao chất lượng báo cáo thông qua khả năng thu thập dữ liệu thông minh, phân tích xu hướng và tự động hóa quy trình báo cáo. Tuy nhiên, quá trình ứng dụng AI vào lĩnh vực này đang đối mặt với nhiều rào cản đáng kể.

Bà Phượng cho biết một trong những thách thức lớn nhất là việc thiếu khung tiêu chuẩn phân loại xanh quốc gia, khiến các ngân hàng gặp khó khăn trong việc tích hợp các yếu tố rủi ro xã hội vào hệ thống dữ liệu – nền tảng quan trọng để xây dựng giải pháp AI hiệu quả.

Ngoài ra, nguồn dữ liệu lịch sử về ESG còn quá mỏng do báo cáo phát triển bền vững mới chỉ phát triển trong vài năm gần đây, đòi hỏi cần thêm thời gian để hoàn thiện cơ sở dữ liệu đầy đủ và hệ thống.

Bên cạnh đó, yếu tố con người cũng là trở ngại không nhỏ. Việc thiếu đội ngũ chuyên môn vừa am hiểu ESG vừa thành thạo công nghệ AI khiến nhiều tổ chức khó phát huy tối đa giá trị của AI.

Bà Phượng nhấn mạnh “AI sẽ khó phát huy hiệu quả nếu không có người chuyên môn biết cách chuyển đổi các mục tiêu phát triển bền vững thành dữ liệu đầu vào chất lượng, và ngược lại”.

“Để AI thực sự trở thành công cụ nâng cao chất lượng báo cáo phát triển bền vững cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía: hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng cơ sở dữ liệu chuẩn hóa và đặc biệt là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Chỉ khi đó, AI mới thực sự trở thành công cụ đắc lực thúc đẩy chất lượng trong việc xây dựng báo cáo phát triển bền vững của các ngân hàng nói riêng và các doanh nghiệp nói chung” bà Phượng khẳng định.