Nhiều kỳ vọng từ Luật Thương mại điện tử

Ông đánh giá thế nào về thực trạng hàng giả, hàng nhái trên các sàn TMĐT hiện nay, nhất là trong bối cảnh TMĐT đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam?

Quy mô thương mại điện tử (TMĐT) bán lẻ, ước đạt 25 tỷ USD vào năm 2024, tăng 20% so 2023, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Kinh doanh qua TMĐT ngày càng lợi thế hơn so bán hàng truyền thống khi công nghệ ngày càng phát triển, người dùng có thể cá nhân hóa trải nghiệm từ việc trải nghiệm các thuật toán AI và dữ liệu lớn; việc mua hàng cũng trở nên dễ dàng hơn khi quy trình mua sắm ngày càng thuận lợi với chi phí vận chuyển thấp ngay cả với hàng hóa xuyên biên giới.

Thời gian tới, TMĐT tiếp tục là kênh bán lẻ hiện đại, hiệu quả với tốc độ tăng trưởng trung bình tiếp tục dự báo đạt trên 20% mỗi năm.

Bên cạnh sự phát triển của TMĐT, tình trạng một số người bán hàng lợi dụng TMĐT để kinh doanh hàng giả, hàng nhái vẫn tồn tại với phương thức bán hàng ngày càng tinh vi. Người tiêu dùng trực tuyến còn có tâm lý mua hàng dùng thử, chuộng hàng giá rẻ giá sốc, tâm lý tin tưởng vào người livestream/quảng cáo để ra quyết định mua hàng.

Nhiều sản phẩm được gắn mác xách tay, chính hang, nhưng không có chứng từ, không rõ nguồn gốc; việc kiểm duyệt nội dung quảng cáo còn chưa chặt chẽ đối với các hình thức bán hàng mới như livestream, hoạt động quảng cáo sai sự thật, hay thổi phồng công dụng sản phẩm, hoặc sử dụng hình ảnh không đúng sự thật, là những vấn đề người tiêu dùng đang gặp phải.

Các hình thức phổ biến mà các đối tượng đang lợi dụng để bán hàng giả, hàng nhái trên môi trường TMĐT là gì?

Lợi dụng tính tiện lợi khi kinh doanh theo phương thức TMĐT, các đối tượng kinh doanh hàng giả, hàng nhái ngày càng tinh vi với nhiều phương thức khác nhau và thường xuyên có sự thay đổi nhằm qua mặt cơ quan chức năng và người tiêu dùng.

Một số phương thức mà các đối tượng vi phạm thường sử dụng như tách nhỏ lô hàng, phân tán nhiều gian hàng (thực hiện theo hình thức cá nhân bán hàng). Theo đó, hàng giả, hàng nhái thường được đăng bán trên nhiều gian hàng nhằm tránh sự chú ý của các nền tảng, cơ quan quản lý và thường đi kèm với những khuyến mại sâu, tác động đến tâm lý người mua hàng.

Nhiều người bán hàng, lợi dụng các sàn TMĐT lớn để tiếp cận người tiêu dùng, sau đó chuyển hướng giao dịch ra ngoài sàn TMĐT.

Đặc biệt, nhiều đối tượng tiếp cận người mua thông qua các chức năng liên lạc của mạng xã hội, sau đó thuê vận chuyển ngoài bên ngoài để tránh bị giám sát nội dung giao dịch; các đối tượng này thường sử dụng danh tính không rõ ràng, hoặc thông tin đăng ký không đúng để khó bị cơ quan quản lý nhà nước truy vết khi có vi phạm.

Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã và đang triển khai những biện pháp nào để kiểm soát và xử lý thực trạng đó trên các sàn TMĐT; đâu là những khó khăn trong công tác này?

Theo quy định pháp luật hiện hành về TMĐT, chủ sở hữu các nền tảng sàn giao dịch TMĐT có trách nhiệm yêu cầu người bán cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin liên quan đến hàng hóa, dịch vụ được đăng tải trên sàn.

Đồng thời, các chủ sàn phải thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát nhằm bảo đảm tính xác thực và minh bạch của thông tin do người bán cung cấp. Trong trường hợp có yêu cầu từ cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền, chủ sàn có nghĩa vụ gỡ bỏ thông tin vi phạm pháp luật về hàng hóa, dịch vụ trong thời hạn không quá 24 giờ, kể từ thời điểm nhận được yêu cầu. Bên cạnh đó, đối với các sản phẩm, dịch vụ thuộc danh mục cấm kinh doanh, hoặc thuộc ngành, nghề bị cấm đầu tư kinh doanh theo quy định pháp luật, các sàn giao dịch TMĐT phải chủ động rà soát, ngăn chặn và loại bỏ khỏi hệ thống.

Tuy nhiên, trên thực tế, mặc dù hành lang pháp lý trong lĩnh vực TMĐT đã được thiết lập tương đối đầy đủ và rõ ràng, tình trạng lợi dụng môi trường trực tuyến để kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng hóa vi phạm sở hữu trí tuệ, vẫn diễn biến phức tạp.

Nhằm tăng cường hiệu quả công tác quản lý, giám sát và xử lý vi phạm, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã chủ động phối hợp với lực lượng quản lý thị trường, cơ quan công an các địa phương, các chủ sở hữu sàn TMĐT để kịp thời phát hiện, tháo gỡ sản phẩm vi phạm, đồng thời xử lý hoặc chuyển giao hồ sơ đến các cơ quan chức năng có thẩm quyền, theo đúng quy định pháp luật.

Trong 6 tháng đầu năm, từ các nguồn thông tin phản ánh trên truyền thông và các cơ quan quản lý chuyên ngành, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã ban hành nhiều văn bản yêu cầu các nền tảng TMĐT rà soát và ngăn chặn việc đăng bán các sản phẩm, dịch vụ thuộc danh mục hàng hóa cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh hoặc kinh doanh có điều kiện.

Kết quả, các sàn TMĐT đã tiến hành gỡ bỏ 33.122 sản phẩm vi phạm và chặn truy cập đối với 11.544 gian hàng không đáp ứng quy định pháp luật, hoặc không cung cấp đầy đủ thông tin khi được yêu cầu.

Ngoài ra, Cục đã phối hợp với cơ quan cảnh sát điều tra tại các tỉnh/thành phố Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Phú Thọ, Hưng Yên, Thái Nguyên, Cao Bằng và lực lượng quản lý thị trường các địa phương, trong việc cung cấp thông tin, xử lý vi phạm đối với hơn 100 website/ứng dụng TMĐT.

Mặc dù trong thời gian qua, các sàn giao dịch TMĐT, về cơ bản đã có sự chủ động nhất định trong việc triển khai các biện pháp kiểm soát gỡ bỏ sản phẩm vi phạm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dung; tuy nhiên, việc gỡ bỏ các sản phẩm có dấu hiệu vi phạm, còn gặp một số khó khăn. Cụ thể như sau.

(i). Khó khăn trong thực thi gỡ bỏ thông tin sản phẩm, hàng hóa vi phạm, bởi một số sàn giao dịch TMĐT đa quốc gia thực hiện và triển khai theo các chính sách, quy trình kiểm duyệt của khu vực dẫn đến có độ trễ trong thực hiện.

(ii). Khó khăn trong việc xác minh danh tính của người bán. Dù pháp luật đã quy định nghĩa vụ xác thực thông tin người bán, nhưng một số sàn áp dụng biện pháp xác thực chưa bảo đảm, để lọt các trường hợp sử dụng thông tin giả mạo, hoặc lợi dụng danh nghĩa người nổi tiếng, người có ảnh hưởng để kinh doanh các mặt hàng vi phạm.

(iii). Mặc dù quy định pháp luật đã giao nghĩa vụ cho chủ sàn giao dịch TMĐT, nhưng cơ chế quản lý trong một số trường hợp còn hạn chế về mức độ răn đe, điều này dẫn đến tình trạng một số sàn TMĐT xử lý các trường hợp vi phạm quy chế của sàn mang tính đối phó, không chủ động duy trì các biện pháp giám sát liên tục.

Trong thời gian tới, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế phối hợp, tăng cường chia sẻ dữ liệu, áp dụng công nghệ AI để nhận diện, cảnh báo rủi ro sớm.

Đồng thời, Cục đề xuất bổ sung chế tài đủ mạnh trong các văn bản pháp luật có liên quan, để ràng buộc trách nhiệm thực chất hơn đối với các chủ sàn trong công tác bảo vệ người tiêu dùng và quản lý sản phẩm trên môi trường số…

Trân trọng cảm ơn ông!

Minh Anh (thực hiện)